Θα συμφωνήσω με τον εκλεκτό διεθνολόγο και ακαδημαϊκό, φίλο Γιώργο Κέντα, όσον αφορά την ερμηνεία και την αντιμετώπιση της πολιτικής της Βρετανίας έναντι της Κυπριακής Δημοκρατίας. Με αφορμή τη γνωστή δήλωση του Σερ Άλαν Ντάνκαν, υπουργού Ευρώπης της κυβέρνησης Μέι, ο Γιώργος Κέντας επισημαίνει, ορθά πώς «η πρόσφατη κρίση στις σχέσεις Λονδίνου-Λευκωσίας, δεν είναι κεραυνός εν αιθρία. Η κρίση αυτή δεν είναι θέμα δηλώσεων ή ανακοινώσεων. Είναι μια αναμενόμενη εξέλιξη μιας γεωπολιτικής κατάστασης με βαθιές ρίζες, τα προβλήματα της οποίας η Λευκωσία βάζει εδώ και χρόνια κάτω από το χαλί» («Η Βρετανία ως μέρος του προβλήματος», 18.5.2019 – «Απόψεις»).

Προσθέτει ότι «είναι ένα βαθύ στρατηγικό ζήτημα το οποίο πρέπει να αντιμετωπιστεί συγκροτημένα, με τη λογική των διεθνών σχέσεων, του διεθνούς δικαίου, της διπλωματίας και της πολιτικής (…). Με τη στρατιωτική/στρατηγική παρουσία της στην Κύπρο, η Βρετανία είναι μέρος της γεωπολιτικής εξίσωσης στην Ανατολική Μεσόγειο. Στο Λονδίνο, το Υπουργείο Εξωτερικών, αλλά ιδιαίτερα το Υπουργείο Άμυνας της χώρας, θεωρούν πολύ σημαντική τη στρατηγική παρουσία στην Κύπρο. Οι στρατιωτικές βάσεις εξυπηρετούν πολύ σημαντικά συμφέροντα της Βρετανίας στο νησί, τη Μέση Ανατολή, τον Περσικό Κόλπο και την Αφρική».

Βρετανία και ρόλος Τουρκίας

Ο Γιώργος Κέντας επισημαίνει πως «μέρος της διαχείρισης της στρατιωτικής παρουσίας της Βρετανίας στην Κύπρο είναι και το Κυπριακό (…). Η Βρετανία δεν είναι ένα τρίτο μέρος στο Κυπριακό, το οποίο εμφανίζεται περιστασιακά. Είναι ένα από τα βασικότερα μέρη του προβλήματος, καθώς και των πτυχών της πολιτικής, της οικονομίας, της κοινωνίας και των θεσμών της Κύπρου». Και καταλήγει:

«Το μεγαλύτερο πρόβλημα της βρετανικής παρουσίας και ανάμειξης στην Κύπρο βρίσκεται στον τρόπο, με τον οποίο υπολογίζει το ρόλο της Τουρκίας στη γεωπολιτική εξίσωση της Ανατολικής Μεσογείου, αλλά και το αντίστροφο. Τον τρόπο, δηλαδή, με τον οποίο η Τουρκία υπολογίζει τη στρατιωτική/στρατηγική παρουσία της Βρετανίας στην Κύπρο».

Αναφέρθηκα εν εκτάσει στις θέσεις του Γιώργου Κέντα επειδή θεωρώ ότι η προσέγγισή του, στο πλαίσιο των Διεθνών Σχέσεων, είναι τεκμηριωμένα ορθή και ρεαλιστική αλλά δεν είναι κατανοητή από τους διαχειριζόμενους το Κυπριακό. Πριν από τρεις σχεδόν εβδομάδες, η Τουρκία, διά του ερευνητικού σκάφους, «Βάρβαρος» και του γεωτρύπανου, «Πορθητής», εισέβαλε, κατέκτησε και ακόμα κατέχει τμήμα της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ο πρόεδρος Αναστασιάδης και ο Υπουργός Εξωτερικών γνώριζαν, επειδή οι Τούρκοι το προανήγγειλαν ότι, θα είχαμε νέα εισβολή στην ΑΟΖ και κατοχή τμήματός της από τον Αττίλα.

Η κυβέρνηση, λέγει ο Ν. Αναστασιάδης και ο ΥπΕξ, προετοιμάστηκαν αλλά… Πέραν από επιστολές προς τα μόνιμα μέλη του ΣΑ, άφησαν την Τουρκία να εισβάλει και ακολούθως επιδόθηκαν σε διαβήματα και καταγγελίες στην ΕΕ και σε άλλα φόρα. Η Λευκωσία εισέπραξε φραστικές δηλώσεις καταδίκης της Τουρκίας και ανακοινώσεις παρηγοριάς. Αντί να απαιτήσει αμέσως κυρώσεις, κατά το πρότυπο της περίπτωσης της Κριμαίας και της τότε ρωσικής εισβολής, αρκείται να αναμένει το τέλος του μήνα ή τον προσεχή Ιούνιο μέχρι που το Συμβούλιο Υπουργών της ΕΕ αποφασίσει πιθανές κυρώσεις. Αν αποφασίσει...

«Κυριαρχία υπό αμφισβήτηση»

Στο μεταξύ η Τουρκία εδραιώνει την κατοχή της κυπριακής ΑΟΖ, δημιουργεί νέα τετελεσμένα, Αιγαιοποιεί και γκριζοποιεί τη θαλάσσια περιοχή που κατέλαβε και ήδη ισχυρίζεται στην ΕΕ και στον ΟΗΕ ότι, τάχα, οι έρευνες και πιθανή γεώτρηση γίνονται μέσα στην τουρκική ΑΟΖ, η οποία όμως ανήκει στην Κυπριακή Δημοκρατία, με βάση τη Συνθήκη του 1982 για το Δίκαιο της Θάλασσας. Και σαν να μη έφταναν τα νέα τετελεσμένα, με δήλωση (14.5.2019) του Σερ Άλαν Ντάνκαν η κυπριακή ΑΟΖ θεωρείται από τη Βρετανία ως περιοχή με κυριαρχία υπό αμφισβήτηση. Απαντώντας σε ερώτηση Αγγλοκύπριου βουλευτή, είπε:

«Χθες (13.5.2019) συναντήθηκα με τον Τούρκο πρέσβη και είχα πολύ εποικοδομητικές συνομιλίες μαζί του. Η θέση του Ηνωμένου Βασιλείου είναι ότι, σύμφωνα με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, οι διερευνητικές γεωτρήσεις δεν πρέπει να διεξάγονται σε οποιαδήποτε περιοχή στην οποία η κυριαρχία είναι υπό αμφισβήτηση». Παρά τις οργισμένες δηλώσεις του προέδρου Αναστασιάδη και ανακοινώσεις κομμάτων και των Κυπρίων της Βρετανίας, το Φόρεϊν Όφις επέμενε στην πιο πάνω θέση του.

Γιατί; Όπως ορθά επισημαίνει πιο πάνω ο Γιώργος Κέντας, η βρετανική πολιτική στο Κυπριακό και έναντι της Κυπριακής Δημοκρατίας γενικότερα, καθορίζεται από τους κανόνες των Διεθνών Σχέσεων. Η Βρετανία αντιμετωπίζει το Κυπριακό και τη Λευκωσία στο πλαίσιο των ευρύτερων συμφερόντων της στη Μ. Ανατολή, στην Αραβική Χερσόνησο, στον Περσικό Κόλπο, στην Αφρική, ακόμα και μέχρι το Βλαδιβοστόκ (το ραντάρ του Τροόδους παρακολουθεί μέχρι την Ιαπωνία!).

Συνεταιρισμός Βρετανίας-Τουρκίας

Στο ίδιο πλαίσιο το Φόρεϊν Όφις αντιμετωπίζει και την Τουρκία, την οποία θεωρεί πολύ κρίσιμης σημασίας στρατηγικό, γεωπολιτικό, αμυντικό, οικονομικό κτλ., εταίρο, στην περιοχή και στην ΕΕ. Πρέπει να θυμόμαστε: Στις 23/10/2007, ο σουλτάνος Ερντογάν και ο πρωθυπουργός της Βρετανίας, Μπράουν, υπέγραψαν Συμφωνία Στρατηγικού Συνεταιρισμού. Την επομένη, 24/10/2007, ο πρόεδρος της Δημοκρατίας, Τ. Παπαδόπουλος, προήδρευσε συνεδρίας του Υπουργικού Συμβουλίου. Ο τότε Κυβ. Εκπρόσωπος, Βασίλης Πάλμας, σε εκτενείς δηλώσεις του επισήμανε μεταξύ άλλων:

«Το Έγγραφο Στρατηγικού Συνεταιρισμού Μεγάλης Βρετανίας- Τουρκίας, διέπεται, σ΄ ό,τι αφορά την Κύπρο, από καθαρή διχοτομική λογική, αφού κύριο αντικείμενό των σχετικών προνοιών του είναι η συστηματική προαγωγή χωριστών σχέσεων της τουρκοκυπριακής αποσχιστικής οντότητας των κατεχομένων με τον υπόλοιπο κόσμο».

Αφού υπέδειξε ότι «οι στρατιωτικές βάσεις και διευκολύνσεις του Ηνωμένου Βασιλείου στην Κύπρο καλύπτονται και από τη Συνθήκη Εγγυήσεως οι οποίες διέπονται από την αρχή της αμοιβαιότητας», ο Β. Πάλμας υπογράμμισε ότι «η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου δεν είχε ενημερώσει την Κυπριακή για την πρόθεσή της να συνυπογράψει με την Τουρκική Κυβέρνηση πολιτική συμφωνία, τμήμα της οποίας αφορά ζωτικά συμφέροντα της Κύπρου. Είναι θέση της Κυπριακής Κυβέρνησης ότι αυτή η εξέλιξη βρίσκεται σε αντίθεση με το Μνημόνιο Συναντίληψης του 2005, μεταξύ Κύπρου και Ηνωμένου Βασιλείου και την Εγκαθίδρυση Δομημένου Διαλόγου μεταξύ των δύο Κυβερνήσεων».

«Η Μεγάλη Βρετανία», πρόσθεσε, «παρουσιάζεται να συμπλέει με την πολιτική της Τουρκίας στο Κυπριακό (…). Η Κυβέρνηση θεωρεί ότι αυτή είναι μια αρνητική εξέλιξη, η οποία απαιτεί ανάλογο χειρισμό. Θα ενεργήσει αποφασιστικά και ψύχραιμα για προστασία των εθνικών συμφερόντων της Κύπρου αξιοποιώντας όλα τα διπλωματικά και νομικά μέσα που διαθέτει και αναθεωρώντας, εκεί που χρειάζεται, διαχρονικές πολιτικές».

Αναθεώρηση σχέσεων Κύπρου-Βρετανίας

Στις 7/11/2007, συνήλθε ξανά το Υπουργικό Συμβούλιο. Σύμφωνα με απόρρητο έγγραφο των πρακτικών της συνεδρίας, που ο γράφων αποκάλυψε σε εκτενή ανάλυσή του («Σημερινή», 15.2.2015), ο Τάσσος είχε επισημάνει στους υπουργούς του πως το τουρκο-βρετανικό έγγραφο συνιστούσε «σοβαρή αρνητική εξέλιξη».

«Η κυβέρνηση, είπε, «αφού έλαβε υπόψη αυτή την εξέλιξη, καθώς και τις εξηγήσεις που έχουν δοθεί από την κυβέρνηση του Ην. Βασιλείου, έκρινε αναγκαία την συνολική επανεξέταση όλου του φάσματος των δεσμεύσεων προς αναθεώρηση των σχέσεών μας με το Ην. Βασίλειο, ώστε αυτές να τεθούν στη βάση του αμοιβαίου σεβασμού, της κυρίαρχης ισότητας και της ισοτιμίας, της αμοιβαιότητας και της αρχής της αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης».

Οι Βρετανικές Βάσεις

Επιπρόσθετα, όπως  ανέφερε ο Τάσσος, «θεωρείται χρήσιμη η σύσταση δύο Επιτροπών, οι οποίες θα ενεργήσουν με σκοπό την αναθεώρηση των σχέσεων της Κυπριακής Δημοκρατία με το Ην. Βασίλειο, σε ό,τι αφορά ειδικά τις Βρετανικές Βάσεις και Διευκολύνσεις που διεκδικεί το Ην. Βασίλειο στην Κύπρο, με βάση τις ισχύουσες σχετικές Συνθήκες και Συμφωνίες μεταξύ της Κυπριακής Δημοκρατίας και του Ην. Βασιλείου».  Έτσι,  το υπουργικό συμβούλιο, μετά από ενδελεχή μελέτη, αποφάσισε τα πιο κάτω:

1.- «Τη σύσταση Ομάδας Υψηλού Επιπέδου, αποτελούμενης από την υπουργό Εξωτερικών, τον υπουργό Εσωτερικών, τον Διευθυντή του Διπλωματικού Γραφείου του Προέδρου της Δημοκρατίας, τον Προϊστάμενο του Τομέα Ευρωπαϊκής Ένωσης της Νομικής Υπηρεσίας και τον πρώην υπουργό Άμυνας και πρώην υπαρχηγό της Εθνικής Φρουράς, κ. Φοίβο Κλόκκαρη, η οποία να προβεί στη γενική αναθεώρηση της στάσης της Κυπριακής Δημοκρατίας έναντι της παρουσίας των Βρετανικών Βάσεων και Διευκολύνσεων στην Κύπρο, περιλαμβανομένης της επανεξέτασης του καθεστώτος των Βρετανικών Βάσεων και Διευκολύνσεων, σε συνάρτηση με τη γενικότερη στάση του Ην. Βασιλείου έναντι της Κύπρου και ειδικότερα των νομικών του υποχρεώσεων. Η εν λόγω ομάδα να υποβάλει, εντός ενός μηνός, προς τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, την πρώτη έκθεση με τα πορίσματα και τις εισηγήσεις της.

2.»Τη σύσταση Μόνιμης Υπηρεσιακής Επιτροπής για τις Βρετανικές Βάσεις και Διευκολύνσεις στην Κύπρο, αποτελούμενης από εκπροσώπους του Διπλωματικού Γραφείου του Προέδρου της Δημοκρατίας, της ΚΥΠ, των υπουργείων Εξωτερικών, Άμυνας, Εσωτερικών, Συγκοινωνιών και έργων και Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξεως καθώς και της Νομικής Υπηρεσίας. Ανάλογα με τα προς εξέταση θέματα θα μπορούν να καλούνται και να λαμβάνουν μέρος στις συναντήσεις της εν λόγω Επιτροπής εκπρόσωποι άλλων Υπουργείων/Τμημάτων/Υπηρεσιών, ακόμα και εμπειρογνώμονες από τον ιδιωτικό τομέα.

»Η Μόνιμη Υπηρεσιακή Επιτροπή να προβεί στη συστηματική καταγραφή και μελέτη των καθημερινών σχέσεων των Αρχών της Κυπριακής Δημοκρατίας με τις Αρχές των Βρετανικών Βάσεων, οι οποίες αφορούν τη μεταξύ τους συνεργασία για τη λειτουργία των Βρετανικών Βάσεων και Διευκολύνσεων στην Κύπρο, με βάση τις ισχύουσες σχετικές συνθήκες και Συμφωνίες μεταξύ της Κυπριακής Δημοκρατίας και του Ην. Βασιλείου. Επίσης, η Επιτροπή να επανεξετάσει τις σχετικές πολιτικές και πρακτικές της Κυπριακής Κυβέρνησης, με βάση τις ισχύουσες σχετικές Συνθήκες και Συμφωνίες μεταξύ της Κυπριακής Δημοκρατίας και του Ην. Βασιλείου, με σκοπό την υποβολή εισηγήσεων για διατήρηση ή τροποποίησή τους, αναλόγως της εκάστοτε ισχύουσας σχετικής κυβερνητικής πολιτικής. Οι δε εισηγήσεις της Επιτροπής να διαβιβάζονται στους οικείους υπουργούς για λήψη τελικής απόφασης. Επιπρόσθετα, η υπό αναφορά Επιτροπή, υποβάλλει, ανά δίμηνο, έκθεση προς το συμβούλιο τόσο για τις ενέργειες όσο και για τα αποτελέσματα ων ενεργειών της. Η πρώτη έκθεση της Επιτροπής να υποβληθεί προς το συμβούλιο εντός ενός μηνός από τη σύστασή της».

Συνολική επανεξέταση

Τι σήμαινε εκείνη η ενέργεια του Τάσσου;

Πρώτον, έθεσε ξεκάθαρα θέμα Βρετανικών Βάσεων και Διευκολύνσεων και μεθόδευσε συνολική επανεξέταση της λειτουργίας τους, με βάση ισχύουσες Συνθήκες και Συμφωνίες.

Δεύτερον, για πρώτη φορά Πρόεδρος της Κύπρου αποφάσισε συνολική επανεξέταση με στόχο την αναθεώρηση των σχέσεων της Κύπρου με τη Βρετανία.

Τρίτον, για πρώτη φορά, Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας απαιτούσε, αιτιολογημένα, όπως στο εξής, οι σχέσεις της Κύπρου με τη Βρετανία τεθούν στη βάση θεμελιωδών αρχών που χαρακτηρίζουν τα κράτη-μέλη της ΕΕ.

Τέταρτον, ξεκάθαρα ο Τάσσος Παπαδόπουλος αποφάσισε αντίμετρα εναντίον της Βρετανίας και ειδικά εξαιτίας της εκβιαστικής στάσης της στο σχέδιο Ανάν και της υπογραφής του τουρκο-βρετανικού εγγράφου στρατηγικού συνεταιρισμού. 

Συμπληρωματικό Πρωτόκολλο

Να σημειωθεί πως, διά του σχεδίου Ανάν, η Βρετανία αξίωνε συμπληρωματικό πρωτόκολλο στη Συνθήκη Εγκαθίδρυσης του 1960, που είχε ως στόχο να διαιωνίσει και να νομιμοποιήσει, με τη ψήφο του λαού, τις περί των Βρετανικών Βάσεων διατάξεις ((Φοίβος Κ. Κλόκκαρης: «Τουρκική απειλή κατά του Ελληνισμού της Κύπρου», εκδόσεις Επιφανίου, Λευκωσία 2011, σελ. 201).

Το έγγραφο Στρατηγικού Συνεταιρισμού Βρετανίας-Τουρκίας προνοούσε μεταξύ άλλων, τη λήψη μέτρων με σκοπό την άρση της λεγόμενης απομόνωσης των Τουρκοκυπρίων και την ανάπτυξη άμεσων σχέσεων μεταξύ Λονδίνου και Τουρκοκυπρίων σε όλους τους τομείς. Στο πλαίσιο αυτό, η Βρετανία δήλωσε πρόθυμη να υποστηρίξει την αντιπροσώπευση των Τουρκοκυπρίων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Ο τότε ΓΓ του ΑΚΕΛ, Δ. Χριστόφιας, δήλωσε ότι επρόκειτο για απαράδεκτη ενέργεια και υπέδειξε ότι η Κύπρος «δεν μπορεί ούτε κατά διάνοια να συμφωνήσει με τις διατάξεις του εγγράφου». Από την πλευρά του, ο τότε πρόεδρος του ΔΗΣΥ, Ν. Αναστασιάδης, αφού επεσήμανε ότι η υπογραφή του εγγράφου αποτελούσε αρνητική εξέλιξη, υπογράμμισε ότι «θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν είναι αρκετό να λέμε ότι παρακολουθούμε τις εξελίξεις και ότι θα κάνουμε εκ των υστέρων διαβήματα».

Στα… δισέγγονά μας

Ο Βρετανός Ύπατος Αρμοστής στην Κύπρο, Μίλετ, με γραπτή δήλωση (24.10.2007, διαβεβαίωνε ότι «η πολιτική μας στο ζήτημα της μη αναγνώρισης της αυτοαποκαλούμενης “ΤΔΒΚ” δεν έχει αλλάξει. Δεν αναγνωρίζουμε και δεν θα αναγνωρίσουμε μία ξεχωριστή οντότητα στο βόρειο τμήμα της Κύπρου και τίποτε στο περιεχόμενο του κειμένου δεν αποτελεί προσπάθεια αναβάθμισης του καθεστώτος του Βορρά ή προώθησης της διχοτόμησης».

Στις 9.7.2010, οι υπουργοί Εξωτερικών της Βρετανίας και Τουρκίας, Χεγκ και Νταβούτογλους υπέγραψαν νέα συμφωνία «Στρατηγικού Συνεταιρισμού» με σκοπό να ενισχύσουν τις καλές σχέσεις που έχουν οι δύο χώρες όσο αφορά την εξωτερική πολιτική, την ασφάλεια, την άμυνα και το εμπόριο.

Το 2008, όταν ο Δ. Χριστόφιας εξελέγη Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, πραγματοποίησε την πρώτη επίσημη επίσκεψη στο Λονδίνο και όχι στην Αθήνα, όπως έπρατταν όλοι οι προκάτοχοί του. Μετά από συνάντησή του με τον τότε Βρετανό Πρωθυπουργό, Μπράουν, εξαπέστειλε το θέμα των Βρετανικών Βάσεων και της εν γένει επανεξέτασης και αναθεώρησης της πολιτικής της Κυπριακής Δημοκρατίας έναντι της Βρετανίας, «στα εγγόνια και στα δισέγγονά μας». Σκότωσε κυριολεκτικά την προσπάθεια του Τάσσου.

Βάσεις και Brexit

Ο πρόεδρος Αναστασιάδης, μετά τις θυμωμένες δηλώσεις του για τη θέση Ντάνκαν-Φόρεϊν  Όφις και την αμφισβήτηση της κυριαρχίας της Κυπριακής Δημοκρατίας στην ΑΟΖ, είπε πως θα αποστείλει σχετική επιστολή στην πρωθυπουργό Μέι. Πληροφορίες αναφέρουν πως η κυβέρνηση προσανατολίζεται να θέσει θέμα Βάσεων και άρσης της κυπριακής υποστήριξης στη Βρετανία για το Brexit. Θα φανεί πολύ σύντομα αν αυτή είναι όντως η πολιτική προδιάθεση της Λευκωσίας.

Η Βρετανία τοποθετεί το Κυπριακό και τις γενικότερες σχέσεις της με την Κυπριακή Δημοκρατία στο ευρύτερο πλαίσιο των εθνικών συμφερόντων της. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο εντάσσει και τις σχέσεις της με την κατοχική Τουρκία όπως και με άλλες χώρες, οι οποίες έχουν άμεσα ή έμμεσα συμφέροντα στο νησί και στην περιοχή της Αν. Μεσογείου.

Όπως ο εκλεκτός συνάδελφος, Παύλος Ξανθούλης («Φιλελεύθερος», 19.5.2019) μεταδίδει από τις Βρυξέλλες, «η Βρετανία βάζει πλάτες στην Τουρκία μέσα στην ΕΕ, για να διασφαλίσει ότι ‘δεν θα αγγίξουν το τουρκικό κράτος’ τα όποια μέτρα επιδιωχθούν, αναφορικά με την κατάφωρη παραβίαση της κυριαρχίας και των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας, στην ΑΟΖ».

Αν κοιτάξουμε το χάρτη της Αν. Μεσογείου και της Μ. Ανατολής, τότε θα επιβεβαιωθεί η τεράστια στρατηγική και γεωπολιτική σημασία που η Βρετανία προσδίδει στις δήθεν «κυρίαρχες Βάσεις», στην αξία τους για την εξυπηρέτηση των βρετανικών συμφερόντων και στη διασύνδεσή τους με τις νεο-οθωμανικές ονειρώξεις της Τουρκίας κατά της Κύπρου και της ευρύτερης περιοχής.