Το αφήγημα των τελευταίων ετών ήταν ότι η οποιαδήποτε λύση του Κυπριακού στη βάση της διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας συνεπάγεται βελτίωση του status quo καθώς και οικονομικά οφέλη.  Η θέση αυτή δεν τεκμηριώνεται. Είναι αμφίβολο έως αδύνατο να λειτουργήσει η Κύπρος στην Ευρωζώνη με την εφαρμογή του υπό συζήτηση πλαισίου λύσης. Σοβαρές επιφυλάξεις έχουν εκφρασθεί ήδη στην Κύπρο αλλά και από κύκλους της ΕΕ και του ΔΝΤ. Επιπρόσθετα, τέτοιου είδους μοντέλα, τα οποία στηρίζονται σε εθνοκοινοτικούς πυλώνες, οδηγούν συνήθως σε δυσλειτουργία, τριβές και απογοητεύσεις.  Ενδεικτικά είναι τα παραδείγματα της Βοσνίας και του Λιβάνου.  Η στρατηγική που ακολουθείται στο Κυπριακό θα έπρεπε προ πολλού να είχε επαναξιολογηθεί.

Είναι σημαντικό να κατανοηθεί ότι είναι δύσκολο έως αδύνατο να υπάρξει λύση που να βελτιώνει το status quo με την υφιστάμενη στάση της Τουρκίας, η οποία έχει ως στόχο την κατάργηση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Το χειρότερο είναι όμως η συνεχής προσαρμογή των ελληνοκυπριακών θέσεων και η μετατόπιση προς στις τουρκικές θέσεις από το 1977 μέχρι σήμερα. 

Από την άλλη κατανοείται ότι το status quo εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους.  Επειδή όμως ελλοχεύει ο κίνδυνος μιας κατάστασης χειρότερης από το status quo από μια λύση στη βάση της διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας όπως συζητείται σήμερα, πρέπει να επαναξιολογήσουμε τα δεδομένα και να δούμε με ποιες πολιτικές επιλογές είναι δυνατό να διασπασθεί το αδιέξοδο. Ως εκ τούτου είναι σημαντικό να υπάρξουν εναλλακτικές προσεγγίσεις οι οποίες να στηριχθούν σε μια εξελικτική διαδικασία με συγκεκριμένο οδικό χάρτη.

Η θέση για εξελικτική προσέγγιση ενισχύεται από το γεγονός ότι στην περίπτωση λύσης είναι αδύνατο σε 24 ώρες να πάμε από μια κατάσταση πραγμάτων σε άλλη. Και τούτο επειδή υπάρχουν ξεχωριστά αφηγήματα, παραστάσεις, αξιακά συστήματα καθώς και διαφορετικά πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά δεδομένα.  Ως εκ τούτου θα πρέπει να υπάρξει μια εξελικτική προσέγγιση, οι βασικοί πυλώνες της οποίας είναι οι εξής: (Η πρόταση αυτή πήρε τη συγκεκριμένη μορφή πρόσφατα. Εννοείται ότι θα γίνει ολοκληρωμένη προσπάθεια για εμβάθυνση. Βλέπε συναφώς, Κείμενο Πολιτικής του Ανδρέα Θεοφάνους, Σωτήρη Κάττου και Κωνσταντίνου Μαυροειδή με τίτλο «Η Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία και η Εναλλακτική Πρόταση», Δεκέμβριος 2016, 4/2016).

(i)          Μετατροπή των περιοχών υπό τουρκοκυπριακή διοίκηση σε Περιφέρεια/Region της ΕΕ με εφαρμογή του κοινοτικού κεκτημένου και στο κατεχόμενο βόρειο τμήμα της Κύπρου (δηλαδή η αναστολή του Πρωτοκόλλου 10).

(ii)         Σταδιακή επιστροφή εδαφών υπό ελληνοκυπριακή διοίκηση, σταδιακή εφαρμογή των τεσσάρων βασικών ελευθεριών καθώς και σταδιακή εφαρμογή των υποχρεώσεων της τουρκοκυπριακής κοινότητας.

(iii)       Ομαλοποίηση των σχέσεων της Κυπριακής Δημοκρατίας με την Τουρκία.

(iv)       Δημιουργία οδικού χάρτη για τα επόμενα βήματα καθώς και κατευθυντήριων γραμμών για ένα ομοσπονδιακό πολίτευμα ως αποτέλεσμα σύνθεσης: η ουσία είναι να εμβολιασθεί και να τροποποιηθεί το σύνταγμα του 1960 που στηρίζεται στη συναινετική δημοκρατία (conscociational democracy) με στοιχεία ενός ενοποιητικού (integrationalist) ομοσπονδιακού μοντέλου.

(v)        Είναι σημαντικό να αναλάβει και η ΕΕ τις ευθύνες της στη διαδικασία εναρμόνισης των κατεχόμενων εδαφών της Κύπρου με το κοινοτικό κεκτημένο.

(vi)       Η Τουρκία πρέπει να αναλάβει τις υποχρεώσεις της.  Υπενθυμίζεται ότι όταν η Τουρκία εισέβαλε στην Κύπρο στις 20 Ιουλίου 1974 προέβαλε τη θέση ότι στόχος της ήταν η αποκατάσταση της συνταγματικής τάξης και η προστασία της τουρκοκυπριακής κοινότητας.  Ως εκ τούτου θα πρέπει να συμβάλει προς αυτή την κατεύθυνση. Πρώτα ουσιαστικά βήματα πρέπει να είναι ο τερματισμός του εποικισμού και η έναρξη της αποχώρησης των στρατευμάτων κατοχής.

(vii)     Η Κυπριακή Δημοκρατία να πρέπει να ενεργοποιηθεί σε όλα τα επίπεδα: μεταξύ άλλων, είναι επιτακτικό να έχει αφήγημα και να μπορεί να το προωθήσει αποτελεσματικά.

(viii)    Η οποιαδήποτε λύση πρέπει να είναι το προϊόν εθελοντικής συμφωνίας μεταξύ των δύο πλευρών στην Κύπρο.  Γι’ αυτό η εξελικτική προσέγγιση θα δώσει τον απαιτούμενο χρόνο για τη σταδιακή ενδυνάμωση των σχέσεων μεταξύ των δύο κοινοτήτων και τη σφυρηλάτηση της έννοιας του ενός ενοποιητικού ομοσπονδιακού αδιαίρετου κράτους.  Στην περίπτωση που αυτό δεν είναι εφικτό θα πρέπει να αναζητηθούν άλλοι τρόποι που να εξασφαλίσουν την ειρήνη και την ασφάλεια στα πλαίσια της συμμετοχής ολόκληρης της Κύπρου στην ΕΕ, δεδομένο που έχει διασφαλισθεί με την ένταξη το 2004 περιλαμβανομένου και του Πρωτοκόλλου 10.

Ως εκ τούτου έστω και τώρα θα πρέπει να προβληματισθούμε σοβαρά για την εναλλακτική πρόταση αντλώντας από την πολιτική οικονομία, τις πολιτικές επιστήμες, την ιστορία, την κοινωνιολογία και τον νομικό πολιτισμό της ΕΕ. Η υπόθεση της επιβίωσης της Κυπριακής Δημοκρατίας είναι ιερή - δεν είναι αποκλειστικό ζήτημα της θεσμικής εξουσίας.