«Εδώ και αρκετά χρόνια η αναθεωρητική-νεοθωμανική πολιτική Ερντογάν-ΑΚΡ οδήγησε την Τουρκία σε διεθνή και ειδικότερα σε περιφερειακή διπλωματική απομόνωση». Σε Ελλάδα-Κύπρο, με την πιο άποψη-προσέγγιση διαφωνεί εδώ και χρόνια μια μερίδα ελληνόφωνων αναλυτών. Φροντίζει μάλιστα να το διατυμπανίζει κάθε φορά μάλιστα που ένα γεγονός δείχνει επιβεβαιώνει την δική τους εκτίμηση ότι κακώς η Τουρκία εκλαμβάνεται ως απομονωμένη.

 Δεν μιλάμε απλώς για εποικοδομητική κριτική διάθεση αλλά για αντιπαραγωγική στάση που αγγίζει τα όρια της χαιρεκακίας. 

 Η διαφορετική ανάγνωση-ανάλυση των διεθνών σχέσεων μπορεί να διευρύνει τους ορίζοντες κατανόησης του διεθνούς συστήματος και κατ’ επέκταση να οδηγήσει σε ορθότερη λήψη πολιτικών αποφάσεων.  Αυτό όμως που συμβαίνει για το συγκεκριμένο ζήτημα δεν είναι μόνο αχρείαστο αλλά και προβληματικό.

Οι «πεφωτισμένοι» αναλυτές

Όσοι την είδαν «πεφωτισμένοι», θέλουν προφανώς να δείξουν ότι πάνε κόντρα στο ρεύμα του «κυρίαρχου αφηγήματος» περί «απομόνωσης της Τουρκίας» και επιστρατεύουν ενίοτε την ειρωνεία. Οι ίδιοι θεωρούν ότι η ανάλυσή τους είναι αποστειρωμένη από εθνικούς συναισθηματισμούς και  κατηγορούν με υπαινιγμούς άλλους ότι ερμηνεύουν την δράση της Τουρκίας μέσα από πρίσμα των ελλαδοτουρκικών προβλημάτων και του Κυπριακού.

Σε ποιο βαθμό όμως ισχύει η πιο πάνω εικασία; Όντως εθελοτυφλεί μια μερίδα της ελληνόφωνης ανάλυσης και πάσχει ηθελημένα από εθνική-πρεσβυωπία ;  To πρόβλημα σίγουρα είναι βαθύτερο και έχει πολιτικο-ιδεολογικό υπόβαθρο. Έχει όμως ενδιαφέρον να εξετάσει κανείς αν όντως η αντίληψη περί «τουρκικής απομόνωσης» είναι μοναδικό, όπως παρουσιάζεται, σύμπτωμα ελληνικής παρανόησης στον βαθμό που να δικαιολογεί τον χλευασμό από τους «πεφωτισμένους». 

Μια υπόθεση δεκαετίας

Οι αναφορές σε μεγάλα ξένα ΜΜΕ περί απομόνωσης της Τουρκία αρχίζουν να εμφανίζονται με μεγαλύτερη συχνότητα ήδη από το 2013-2014.  Η γερμανική Deutche Welle  (21/3/13) έγραφε «Η υποστήριξη προς τους Αδελφούς Μουσουλμάνους απομονώνει την Τουρκία», ενώ το βρετανικό BBC (21/11/14) στο άρθρο με τίτλο «Η ‘’Νέα Τουρκία’’ του Ερντογάν παρασύρεται προς την απομόνωση» άρχιζε ως εξής: «Υπάρχει ένα παλιό ρητό στα τούρκικα: ‘’Ο Τούρκος δεν έχει άλλο φίλο εκτός από τον Τούρκο’’. Καθώς αυτή η χώρα παρασύρεται προς την απομόνωση υπό την ηγεσία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, η παροιμία είναι άβολα αληθινή».

Ένα χρόνο αργότερα, στο πλαίσιο συνέντευξής του στο Reuters (01/6/15) ο ίδιος ο αρχηγός του  Ρεπουπλικανικού Κόμματος της Τουρκίας Κεμάλ Κιλιτζάρογλου σημείωνε πως «Η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας την έχει αφήσει πιο απομονωμένη, τόσο από την Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και από τη Μέση Ανατολή».

Το 2016 το γερμανικό  Der Spiegel (08/06/16) με τίτλο  «Πώς το Μεταρρυθμιστικό Πρόγραμμα της Τουρκίας κατέληξε σε απομόνωση» σημειώνει μεταξύ άλλων πως «οι τρέχουσες εγχώριες κρίσεις της Τουρκίας και η διεθνής απομόνωσή της είναι συνέπειες της κακοδιαχείρισης από τον Ερντογάν και τη Κυβέρνησή ΑΚΡ.

Tον ίδιο μήνα οι Financial Times (28/06/16), στο άρθρο με τίτλο «Η Τουρκία αναζητά διέξοδο από τη διεθνή απομόνωση», σημείωναν πως η χώρα έχει βρεθεί χωρίς συμμάχους σε μια ενδοχώρα που φλέγεται. «Έτσι, οι προσπάθειες της Άγκυρας να επιδιορθώσει τους φράχτες με το Ισραήλ και τη Ρωσία, και γενικότερα, σύμφωνα με τα λόγια του πρωθυπουργού Μπιναλί Γιλντιρίμ, «να αυξήσει τον αριθμό των φίλων μας και να μειώσει τον αριθμό των εχθρών μας», σηματοδοτούν μια ευπρόσδεκτη αλλαγή μετά από χρόνια οπισθοδρομήσεις εξωτερικής πολιτικής που προκύπτουν, τουλάχιστον εν μέρει, από υπερβολές.

Εκτίμηση τούρκων αναλυτών

To Αυγουστο του 2017, το Instabul Policy Center δημοσίευσε ανάλυση στην οποία τούρκοι ερευνητές εκτιμούσαν ότι οι αποδυναμωμένες σχέσεις της Τουρκίας με τις ΗΠΑ και οι περίπλοκες σχέσεις με τη Ρωσία, την έχουν απομονώσει περαιτέρω στην περιοχή, ενώ πρόσθεταν ότι «θα ήταν χειρότερο για την Τουρκία να χάσει το Κατάρ από το Ιράν, κάτι που θα σήμαινε καλύτερες σχέσεις Κατάρ-Ιράν και μια πιο απομονωμένη Τουρκία».

Την χρονιά των εκλογών, το Balkan Insight (6/02/18), έγραφε  πως ο Ερντογάν θα μπορούσε να χαλαρώσει την καταστολή που ξεκίνησε μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016, επειδή η απομόνωση της χώρας αυξάνεται, η οικονομία υποφέρει και σημαντικές εκλογές βρίσκονται στον ορίζοντα. O Economist (12/04/18), σημείωνε πως «η διπλωματία των κανονιοφόρων της Τουρκίας βαθαίνει την απομόνωσή της».

Βρετανική-ρωσική ανάγνωση της «απομόνωσης»

Την επόμενη χρονιά η Hannah Lucinda Smith,  συγγραφέας του βιβλίου «Erdogan Rising: The Battle for the Soul of Turkey» γράφει άρθρο στο βρετανικό Νew Statesman (18/10/19) με τίτλο «Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είναι πιο απομονωμένος από ποτέ στη διεθνή σκηνή».

 Με το ξέσπασμα της πανδημίας του κορωνοϊού, το Middle East Institute (29/04/20) αναλύει τις εξελίξεις σε παγκόσμια κλίμακα, υποστηρίζοντας ότι η  διπλωματία της μάσκας της Τουρκίας μπορεί να έχει περιορισμένα αποτελέσματα στη θεραπεία της απομόνωσης της εξωτερικής πολιτικής της.

Λίγους μήνες μετά, το Ρωσικό Συμβούλιο Διεθνών Υποθέσεων -RIAC (13/10/20) έγραφε πως «η δημιουργία του EastMed Gas Forum, έχει κλονίσει τη θέση της Άγκυρας στην περιοχή. Σε απάντηση, η Τουρκία ενίσχυσε τις παράνομες γεωλογικές έρευνες και υπέγραψε μνημόνιο με την GNA της Λιβύης για τη δημιουργία ΑΟΖ. Αυτό το μέτρο επέτρεψε στην Τουρκία να τεκμηριώσει τις αξιώσεις της για τους πόρους της Μεσογείου αλλά οδήγησε σε ακόμη μεγαλύτερη απομόνωση της Τουρκικής Δημοκρατίας».

Επίσης, εν μέσω της αντιπαράθεσης Μακρόν-Ενρτογάν για τα θέματα του Ισλάμ, ο Ύπατος Εκπρόσωπος της Ένωσης για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας, Ζοζέπ Μπορέλ έστελνε το μήνυμα «Απαιτείται πολιτική βούληση από τις τουρκικές αρχές σε αυτή τη θετική ατζέντα. Διαφορετικά, η Τουρκία θα είναι ακόμη πιο απομονωμένη» Politico (25/10/20).

Στα τέλη του έτους,  η ισραηλινή Haaretz (21/12/20) φιλοξενούσε άρθρο γνώμης με τίτλο «Χάρη στον Ερντογάν, η Τουρκία δεν υπήρξε πότε τόσο απομονωμένη εδώ και 50 χρόνια».

Γερμανικά-αραβικά-κινεζικά ΜΜΕ

Αρχές του 2021 το Ινστιτούτο Brooking (21/01/21) έγραφε «Έχοντας επίγνωση της απομόνωσής της στην ανατολική Μεσόγειο, η Τουρκία έκανε πρόσφατα αρκετές χειρονομίες προς την Αίγυπτο για να διερευνήσει εάν μπορεί να βρει ένα modus vivendi με το Κάιρο στη Λιβύη, ελπίζοντας ότι μια τέτοια διευθέτηση θα έχει δευτερογενή επίδραση στην κρίση της ανατολικής Μεσογείου».  ΓΙα την επίσκεψη Ερντογάν στο νησί μας, το Γερμανικό Ινστιτούτο Διεθνών Υποθέσεων και Ασφαλείας (6/08/21) έγραφε «ότι θεμελιώνει μια αλλαγή στην πολιτική της Τουρκίας έναντι της Κύπρου και ενισχύει την απομόνωση της Άγκυρας»

 Το αραβικό δίκτυο Al Jazeera (06/09/21) με έδρα το Κατάρ αναγνωρίζει πως «η Τουρκία, η οποία υποστήριζε ομάδες κοντά στη Μουσουλμανική Αδελφότητα, είδε την ευκαιρία της να αναλάβει ηγετικό ρόλο στην περιοχή και πίεσε τα αραβικά καθεστώτα να μεταρρυθμίσουν ενόψει των λαϊκών διαμαρτυριών. Αντίθετα, πολλοί από αυτούς που υποστήριξε υπέστησαν αποτυχίες και η Άγκυρα βρέθηκε απομονωμένη». 

Ο Σερκάν Ντεμιρτάς, επικεφαλής του γραφείου της εφημερίδας Hurriyet,  τόνισε στο κινεζικό Xihnua (10/05/21) ότι «η περιφερειακή πολιτική και οικονομική απομόνωση της Τουρκίας στον αραβικό κόσμο έχει φαινομενικά ωθήσει την κυβέρνηση να υποβληθεί σε μια ολιστική αποκατάσταση της εξωτερικής πολιτικής».

 Παράλληλα το Αrab Weekly (02/06/21) έγραφε «Όλο και πιο απομονωμένη, η Τουρκία επιδιώκει να προσελκύσει την Αίγυπτο και τα κράτη του Κόλπου». Στο ίδιο πλαίσιο και το Cairo Review (6/8/21) επεσήμανε πως «η Τουρκία διαπραγματεύεται από σημείο αδυναμίας λόγω της σημερινής της απομόνωσης μεταξύ της περιφερειακής κοινότητας».

Απομόνωση ή «πολύτιμη μοναξιά»

Τον Οκτώβριο του ίδιου έτους, οι New York Times (12/10/21) έγραφαν ότι «ο Ερντογάν απομονώνεται ολοένα και περισσότερο καθώς προσκολλάται σε μια οικονομική συνταγή που λίγοι υποστηρίζουν αλλά πιστεύει ότι θα φέρει αποτελέσματα πριν από τις εκλογές».  Την ίδια περίοδο το φιλοτουρκικό Atlantic Council (12/10/21) είχε εξέφρασε απορίες: « Η Τουρκία έχει ανατρέψει το σενάριο σχετικά με την περιφερειακή της απομόνωση. Θα ισοδυναμεί όμως με πραγματική αλλαγή;»

Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες προσεγγίσεις περί «απομόνωσης» της Τουρκίας η οποια αποδίδεται ως «πολύτιμη μοναξιά» γίνεται  από το ιταλικό Ινστιτούτο Διεθνών Πολιτικών Σπουδών (ISPI) (27/5/21) σε ανάλυση του Evrim Gormus που εξηγεί ότι : «Ο όρος ‘’πολύτιμη μοναξιά’’ επινοήθηκε το 2013 από τον Ιμπραήμ Καλίν, Επικεφαλής Σύμβουλο Εξωτερικής Πολιτικής του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, και αναφέρεται στην αξιακή εξωτερική πολιτική της Τουρκίας έναντι των κρατών με «ανήθικες» πολιτικές. Σύμφωνα με αυτή την αυτο-συγχαρητήρια στάση, η Τουρκία υποβάθμισε τις διπλωματικές της σχέσεις με την Αίγυπτο και το Ισραήλ βάσει ηθικών ισλαμικών εκτιμήσεων και υποχώρησε σε θλιβερή απομόνωση στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η διαφορετική ανάγνωση της Le Monde

Toν Φεβρουάριο του 2022, ανάλυση για λογαριασμό του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου με τίτλο «Η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας και οι συνέπειες για την ΕΕ»  αναφέρει: «Οι πρόσφατες κινήσεις εξωτερικής πολιτικής έχουν αφήσει τη χώρα απομονωμένη εντός της περιοχής και αποξένωση τόσο από την ΕΕ όσο και από τις ΗΠΑ. Η παρακμή της τουρκικής δημοκρατίας έχει επιδεινώσει αυτή τη σύγκρουση συμφερόντων».

Yπάρχουν φυσικά κα αναλυτές όπως ο πολιτικός επιστήμονας Didier Billion που εξηγούσε στη γαλλική Le Monde (01/06/22) γιατί κατά την άποψή του «δεν υπάρχει κανένας λόγος να ισχυρίζεται κανείς ότι η Τουρκία είναι απομονωμένη στη διεθνή σκηνή».

Ισραήλ-Αραβικά Εμιρτάς-Σαουδική Αραβία

Ερμηνεύοντας το πρόσφατη επίσκεψη Ερντογάν στο Ισραήλ την οποίο επικαλούνται ως επιχείρημα εκείνοι που λένε η Τουρκία δεν είναι απομονωμένη), η εφημερίδα Israel Hayom (7/11/22)  σημείωνε  τα εξής:  «Τόσο ο Λαπίντ όσο και ο Ερντογάν τόνισαν τη σημασία των ισραηλινοτουρκικών σχέσεων, οι οποίες έχουν θερμανθεί τους τελευταίους μήνες καθώς ο Ερντογάν αντιμετωπίζει αυξανόμενες προκλήσεις στο εσωτερικό και στο εξωτερικό, βρίσκοντας τον εαυτό του απομονωμένο στη διεθνή σκηνή. Ελπίζει ότι το Ισραήλ μπορεί να τον βοηθήσει να βελτιώσει τους δεσμούς του με την αμερικανική κυβέρνηση»

Tο αραβο-αμερικανικό Al Monitor (14/02/22)  παρατηρεί ότι η επίσκεψη του Ερντογάν στα Ηνωμένα Αραβικά αποτελεί μέρος της ευρύτερης στρατηγικής της Άγκυρας «για τερματισμό της περιφερειακής της απομόνωσης και άντληση χρηματοδότησης από τον Κόλπο στην πληγείσα οικονομία της».

Tον ίδιο μήνα, ο Aykan Erdemir, ανώτερος διευθυντής του προγράμματος Τουρκίας στο Ίδρυμα για την υπεράσπιση των δημοκρατιών, αναφέρει στο Foreign Policy (11/02/22): «Ο Ερντογάν ελπίζει ε ότι η αποκατάσταση των σχέσεων με το Ισραήλ και την Αίγυπτο θα βοηθήσει στην αναστροφή της αυξανόμενης απομόνωσης της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο. Η περιοχή υπήρξε μάρτυρας μιας εκπληκτικής και άνευ προηγουμένου διπλωματικής και στρατιωτικής συνεργασίας μεταξύ του Ισραήλ, της Αιγύπτου, των ΗΑΕ, της Ελλάδας και της Κύπρου, οι οποίοι έχουν όλοι ανησυχήσει από τις αυξανόμενες διεκδικήσεις της Τουρκίας στην περιοχή».

Το Council ofForeign Relations (29/6/22) υπογραμμίζει πως  «με την τουρκική οικονομία να υποφέρει, ο Ερντογάν έχει αντιστρέψει την πολιτική επιχειρώντας να βελτιώσει τις σχέσεις με Μπαχρέιν, Αίγυπτο, Σαουδική Αραβία και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) . Η νέα προσέγγιση στοχεύει να ξεφύγει από την απομόνωση της Τουρκίας και να προσελκύσει τους τόσο αναγκαίους επενδυτές από τα Εμιράτα και τη Σαουδική Αραβία».

Tέλος ο Τούρκος ιστορικός Soner Cagaptay στο  επιστημονικό του άρθρο «Making Turkey Great Again» (2019) έγραφε: «Ενώ ο Ερντογάν προσπάθησε να χαρακτηρίσει την Άγκυρα ως μια αυτόνομη μεγάλη δύναμη, ωστόσο, άφησε την Τουρκία περικυκλωμένη από εχθρούς, απομονωμένη από συμμάχους και μακριά από μεγαλεία. Πρόσφατα παρατηρεί τα εξής: «Το 2010, οι Έλληνες, οι Εβραίοι και οι Άραβες γείτονες της Τουρκίας δεν τα πήγαιναν καλά μεταξύ τους και η Άγκυρα μπορούσε απλώς να απολαμβάνει την περιφερειακή απομόνωση του Ισραήλ. Σήμερα, αυτά τα έθνη είναι ενωμένα σε αυξανόμενες συμμαχίες, εκτός από την Άγκυρα και -σε αντάλλαγμα- η Τουρκία είναι απομονωμένη».

Μέσα σε όλα αυτά η φιλοκυβερνητική Sabah (06/07/22), ισχυρίζεται ότι ο μεγάλος συνασπισμός με επικεφαλής τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) και τη Σαουδική Αραβία, προσπάθησε να αλλοιώσει και να απομονώσει την Τουρκία στη Μέση Ανατολή. Ωστόσο, σημειώνει, «η Τουρκία αντιστάθηκε στις προσπάθειες απομόνωσης και ανέστρεψε με επιτυχία τη διαδικασία στην περιοχή.»

Δυο προβληματικές προσεγγίσεις

Με τα όσα ενδεικτικά σταχυολογήθηκαν πιο πάνω διαφαίνεται το αβάσιμο και άδικο του ισχυρισμού ότι η άποψη περί απομονωμένης Τουρκίας  είναι απλή επινόηση της «ελληνόφωνης ανάλυσης». Το να υπερβάλει κανείς περί «καταστροφικής απομόνωσης» της Άγκυρας είναι στον ίδιο βαθμό προβληματικό με το να προβάλει την Τουρκία ως μια άτρωτη γεωπολιτική υπερδύναμη. Αμφότερες οι προσεγγίσεις οδηγούν σε αδράνεια και αδυναμία χάραξης πολιτικής απέναντι στον τουρκικό επεκτατισμό. Στην πρώτη περίπτωση αγγίζουμε τα όρια του επικίνδυνου εφησυχασμού ενώ στην δεύτερη υιοθετείται, εκούσια ή ακούσια, το Τουρκικό κυβερνητικό αφήγημα.

Θα ήταν υποκρισία να ισχυριστεί κανείς ότι δεν ακούγονται συχνά υπερβολές, παρακινδυνευμένες και άστοχες εκτιμήσεις από αναλυτές και διεθνολόγους.  Ευθύνη ασφαλώς φέρουν και οι δημοσιογράφοι που τους εκθέτουν στον καθημερινό σχολιασμό της επικαιρότητας. Ωστόσο το βασικό ερώτημα είναι αν όντως ορισμένοι πιστεύουν ότι πρέπει να απομονωθεί η Τουρκία για την αναθεωρητική της συμπεριφορά ή αν εντέχνως κλίνουν  το μάτι στα ΜΟΕ για επειδή ευελπιστούν ότι έτσι θα κατευνάσουμε το θηρίο.
 

Δημοσιεύτηκε στην Σημερινη (31/08/22)