Ο άξονας της Τουρκίας με τη Ρωσία προκαλεί πονοκεφάλους και στις ΗΠΑ και στο ΝΑΤΟ. Η Άγκυρα βρίσκεται με την Ουάσιγκτον σε μια περίεργη σχέση. Αφενός είναι συμμαχική, λόγω ΝΑΤΟ, αφετέρου είναι συγκρουσιακή, γιατί υπάρχει: 1. Οικονομικός πόλεμος. 2. Πόλεμος εξοπλισμών, και 3. Υποβόσκει ένας ενεργειακός πόλεμος, εφόσον η Τουρκία ενισχύει τις ενεργειακές της εξαρτήσεις από τη Μόσχα, την ίδια ώρα που ο Πρόεδρος Τραμπ αξιώνει από τη Μέρκελ να μη διανοηθεί να κατασκευάσει τον Βόρειο Αγωγό 2 από την Ρωσία στη Γερμανία.

Το κεφάλι του Ερντογάν

Το ερώτημα είναι κατά πόσον ο Ερντογάν θα φάει ή όχι το κεφάλι του, διότι έχει πολλές αχίλλειες πτέρνες, ως αποτέλεσμα των εξαρτήσεών του από τη Δύση.

Όταν, δε, μιλάμε για Δύση, εννοούμε και του Ευρωπαίους, οι οποίοι μέσω ΕΕ και ΝΑΤΟ ευθυγραμμίζονται κατά μεγάλο βαθμό με τις ΗΠΑ κάτω από την εξής ιδεαλιστική αντίληψη: Ο Ερντογάν έχει εγκαθιδρύσει ένα αντιδημοκρατικό καθεστώς και πρέπει να τιμωρηθεί, αλλά χωρίς να εξοντωθεί η Τουρκία. Πίσω, βεβαίως, από την ορθή ιδεαλιστική προσέγγιση διακυβεύονται μεγάλα εθνικά συμφέροντα. Εκ των πραγμάτων, οι εξελίξεις αφορούν και την Κύπρο, διότι έχουν γεωπολιτικές επιπτώσεις, τις οποίες οφείλουμε να παρακολουθούμε, εάν θέλουμε να έχουμε εξωτερική και αμυντική πολιτική και γενικότερα στρατηγική.

Ρωσοτουρκική ατζέντα 

Τι συζήτησαν, λοιπόν, Πούτιν και Ερντογάν την περασμένη εβδομάδα;

Πρώτον, τον πόλεμο στη Συρία. Εκεί διαπιστώνονται κάποιες διαφωνίες, αλλά η Μόσχα στηρίζει τη ζώνη ασφαλείας που δημιούργησε η Τουρκία.

Δεύτερον, το θέμα του τουρισμού, αφού κατά το 2018 υπήρχε ρεύμα 6 εκ. Ρώσων τουριστών στην Τουρκία, το οποίο προσδοκάται να αυξηθεί το 2019. Αυτό αποτελεί ανάσα για την τουρκική οικονομία.

Τρίτον, την αγορά και την εγκατάσταση των S-400. Ο Τούρκος Πρόεδρος υποστηρίζει ότι είναι δρόμος χωρίς επιστροφή.

Τέταρτον, την ενέργεια. Επί του θέματος αυτού υπάρχουν δύο βασικά έργα. Το ένα είναι η αποπεράτωση του Turkish Stream ώς το τέλος του 2019 και το άλλο είναι ο πυρηνικός σταθμός στο Άκιουγιου (παραγωγή 48.000 μεγαβάτ), ο οποίος κατασκευάζεται, κατά παράβαση των κανονισμών της Διεθνούς Οργάνωσης Ατομικής Ενέργειας, διότι η Τουρκία και η Ρωσία, βεβαίως, θα έπρεπε να ενημερώσουν σχετικά τα γειτονικά κράτη και δη αυτά που επηρεάζονται άμεσα, όπως είναι η Ελλάδα και η Κύπρος, για να ακουστούν οι απόψεις, οι ανησυχίες και οι ενστάσεις τους.

Οικονομικός πόλεμος

Εκείνο που μέχρι πρότινος ενδέχεται να ζήλευαν οι πάντες, δηλαδή το τουρκικό οικονομικό θαύμα με τους μεγάλους ρυθμούς ανάπτυξης, σήμερα έχει εξελιχθεί σε αχίλλειο πτέρνα, λόγω του οικονομικού πολέμου με τις ΗΠΑ, οι οποίες θέλουν να βάλουν χαλινάρι και μυαλό στον Ερντογάν, ο οποίος, στο πλαίσιο της πολιτικής του εκκρεμούς -μια με τις ΗΠΑ, μια με τη Ρωσία-, συμπεριφέρεται ηγεμονικά και εκβιαστικά, ισχυριζόμενος ότι είναι ανεξάρτητο κράτος και ενεργεί όπως θέλει. Ο Ερντογάν μπορεί να λέει ότι θα κάνει ό,τι θέλει, όμως η λίρα κατρακυλά, χάνοντας το 2018 το 40% της αξίας της, ενώ η μεγαλύτερη απώλεια που είχε ο Τούρκος Πρόεδρος, ως αποτέλεσμα του οικονομικού πολέμου με τις ΗΠΑ, ήταν οι δήμοι της Κωνσταντινούπολης και της Άγκυρας στις τελευταίες δημοτικές εκλογές. Στις δύο μεγαλουπόλεις το βιοτικό επίπεδο και ο τρόπος ζωής είναι διαφορετικά από εκείνα της Ανατολίας, οι ανάγκες μεγαλύτερες και η κρίση γίνεται πιο εύκολα αντιληπτή. Εάν η απώλεια των δύο δήμων θα είναι η αρχή του τέλους για τον Ερντογάν, δεν το ξέρουμε ακόμη. Άλλωστε, διατήρησε τα ποσοστά του μαζί με τους Γκρίζους Λύκους στο 50% συν. Από την άλλην, η αντιπολίτευση, τουλάχιστον ως προς το Κυπριακό, έχει πιο σκληρές θέσεις. Εάν, δε, ο Ερντογάν προχωρήσει σε υποχωρήσεις, τότε είναι που θα σπεύσουν οι Κεμαλιστές να τον κατηγορήσουν για προδοσία. Δηλαδή, να χρησιμοποιήσουν το Κυπριακό για να τον ρίξουν από την εξουσία και, αν χρειαστεί, να τον στήσουν μπροστά στην κρεμάλα.

Πώς, λοιπόν, εξελίσσεται ο οικονομικός πόλεμος των ΗΠΑ με την Τουρκία;

1. Ο Τραμπ επέβαλε διπλές ταρίφες στις εισαγωγές χάλυβα και αλουμινίου και η Τουρκία απάντησε με αύξηση των δασμών στα αμερικανικά αυτοκίνητα κατά 120%, στα ποτά 140% και στα είδη καπνού 60% (τσιγάρων κ.λπ.).

2. Το 40% του χρέους της Τουρκίας οφείλεται στις αμερικανικές και ευρωπαϊκές τράπεζες. Η  υποτίμηση της λίρας αυξάνει το κόστος της αποπληρωμής.

Μεγαλώνει το χρέος και για το κράτος και για τους ιδιώτες. Γιατί, όμως, πέφτει η λίρα; Α. Η χαμηλή βαθμολογία των οίκων αξιολόγησης ως προς την πορεία και τις προοπτικές της τουρκικής οικονομίας. Β. Η  αφαίρεση εξουσιών από την Κεντρική Τράπεζα προς όφελος της Κυβέρνησης, που δημιουργεί πρόσθετες συνθήκες ανασφάλειας και αναξιοπιστίας. Γ. Η πολιτική αστάθεια, λόγω των προβλημάτων με τις ΗΠΑ και των εσωτερικών ζητημάτων, που αφορούν δημοκρατικά ελλείμματα και αδυναμία ή άρνηση εκσυγχρονισμού. Σε αυτά προστίθεται και η διαφθορά. Το σκηνικό επέφερε μείωση των εισροών επενδύσεων, αύξησε το προβληματικό ανισοζύγιο εμπορικών συναλλαγών και έφερε πτώση της λίρας και αύξηση του πληθωρισμού, με την τουρκική οικονομία να παγιδεύεται στη δίνη της κρίσης. Το τουρκικό εξωτερικό χρέος, που ήταν περί το 50% επί του ΑΕΠ, αυξάνεται και τα πράγματα γίνονται όλο και πιο δύσκολα, χωρίς οι κατά καιρούς χρηματοδοτήσεις από το Κατάρ να σώζουν την παρτίδα, διότι, με τη συνεχή υποτίμηση της λίρας και χωρίς πολιτική σταθερότητα και αξιοπιστία, η οικονομία δεν μπορεί να σταθεί στα πόδια της, ενώ η αύξηση του πληθωρισμού, που φτάνει το 15%, καθιστά και τους πολίτες και το κράτος φτωχότερους.

Ρωσική τεχνολογία και πολεμική αγορά  

Εκεί όπου μπορεί να επωφεληθεί της κατάστασης η Τουρκία είναι στον τομέα του τουρισμού, διότι οι χαμηλές τιμές αυξάνουν την ανταγωνιστικότητα του τουρκικού τουριστικού προϊόντος. Εξ ου και η ενίσχυση στον τομέα αυτό των σχέσεων με τη Ρωσία. Δεν είναι, βεβαίως, ο μόνος. Η αγορά από την Τουρκία των S-400 και η συμφωνία για παροχή στρατιωτικής τεχνολογίας ρίχνει λάδι στη φωτιά των σχέσεών της με τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ και, κατ’  επέκτασιν, με την ΕΕ, αφού η συντριπτική πλειοψηφία των κρατών της και δη των ισχυρών ανήκουν στη Συμμαχία. Σημειώνουμε ότι η Ρωσία διαθέτει εξίσου σύγχρονη και ποιοτική τεχνολογία με τις ΗΠΑ και δη στους τομείς του ηλεκτρονικού πολέμου, του πολέμου στον κυβερνοχώρο και στους πυραύλους μακρού βεληνεκούς, που είναι ένας από τους στόχους του τουρκικού στρατού για να αλλάξει ριζικά τα ισοζύγια δυνάμεων στην περιοχή και να εδραιωθεί ως περιφερειακή δύναμη. Σημειώνουμε τα εξής δύο γεγονότα, που μαρτυρούν τις δυνατότητες της ρωσικής τεχνολογίας και προκάλεσαν ανησυχία στη Δύση. Πρώτον, η αστοχία των αμερικανικών πυραύλων στην τελευταία επίθεση στη Συρία. Το ποσοστό επιτυχίας δεν ήταν ικανοποιητικό. Η επικρατούσα εκδοχή για την αστοχία, η οποία μελετάται και από τις ΗΠΑ, είναι η εξής: Η δυνατότητα παρέμβασης στην πλοήγηση των αμερικανικών πυραύλων από ρωσικά αντίμετρα. Δεύτερον, η δυνατότητα ρωσικών μαχητικών να νεκρώνουν ηλεκτρονικά συστήματα αμερικανικών πολεμικών πλοίων. Αυτό συνέβη πριν από πέντε χρόνια στη Μαύρη Θάλασσα. Στις 12 Απριλίου του 2014, το αμερικανικό πολεμικό σκάφος «Donald Cook» έπλεε στη Μαύρη Θάλασσα, όταν ο Κυβερνήτης και οι αξιωματικοί της γέφυρας διαπίστωσαν ότι τα ηλεκτρονικά τους συστήματα είχαν νεκρώσει. Πάνω από το πλοίο διαπιστώθηκε ότι πετούσε ένα ρωσικό Su-24 fencer και προφανώς είχαν δεχθεί επίθεση ηλεκτρονικού πολέμου. Το οπλικό σύστημα ηλεκτρονικού πολέμου που έκανε τη ζημιά στους Αμερικανούς ονομάζεται Khibinly-M και η χρηματοδότηση της κατασκευής του έχει φτάσει το 1,5 δις ρούβλια.

Το πρόβλημα για τις ΗΠΑ δεν είναι ότι η Τουρκία απομακρύνεται από τη Συμμαχία, αλλά ότι η Ρωσία μπαίνει σε μια κλασική αγορά οπλικών συστημάτων, προσφέροντας, μάλιστα, χαμηλότερες τιμές για εξίσου υψηλής ποιότητας και αξιοπιστίας οπλικά συστήματα με εκείνα των Αμερικανών και άλλων δυτικών κρατών. Η θέση της Ουάσιγκτον είναι, επί του παρόντος, σαφής: Εάν η Τουρκία εγκαθιδρύσει τους S-400, δεν θα πάρει ούτε τους Patriot, ούτε τα υπερσύγχρονα F-35. Πυκνώνουν, μάλιστα, οι έμμεσες ή άμεσες απειλές ότι, εάν η Άγκυρα συνεχίσει αυτήν την πολιτική, θα πρέπει να αποφασίσει εάν θα παραμείνει στο ΝΑΤΟ, ενώ από αμερικανικής πλευράς γίνεται λόγος για πρόσθετα μέτρα, όπως η επιβολή εμπάργκο όπλων γενικά ή σε ανταλλακτικά συγκεκριμένων τομέων, που σημαίνει σοβαρά προβλήματα στην επιχειρησιακή ικανότητα του τουρκικού στρατού είτε στη θάλασσα είτε στον αέρα είτε στην ξηρά.

Το φυλάκιο της Δύσης, ενέργεια και ασφάλεια

Η επιλογή να εγκαταλείψει η Τουρκία τη Δύση ή οι ΗΠΑ να υιοθετήσουν μια τέτοια προσέγγιση, ώστε να οδηγηθεί η Άγκυρα στις αγκάλες της Μόσχας, θα ήταν loss-loss game και για τις δύο πλευρές. Κερδισμένη θα ήταν η Ρωσία, η οποία θέλει την Τουρκία, και για ενεργειακούς σκοπούς, να είναι στο πλευρό της. Είναι, δε, ανταγωνιστική η σχέση του EastMed με τον Turkish Stream ή με έναν αγωγό από την Κύπρο προς την Τουρκία, διότι ενισχύονται οι εξαρτήσεις και των ΗΠΑ και της ΕΕ από την Άγκυρα, πράγμα που, επί τη βάσει των υφιστάμενων σχεδιασμών τους, δεν επιθυμούν. Το ίδιο ισχύει και για την επιλογή του τερματικού.  Εξ ου και η ευνοϊκή συγκυρία για την Κύπρο, δηλαδή του φλερτ με τις ΗΠΑ και το Ισραήλ. Η Άγκυρα και η Μόσχα, με τις επιλογές της, το εδραιώνουν. Ειδικώς, η Ρωσία, οικεία βουλήσει, δεν ενεπλάκη στα ενεργειακά συμφέροντα της Κύπρου, διότι θεωρεί ότι έχει μεγαλύτερα συμφέροντα με την Τουρκία. Υπάρχει, βεβαίως, και η λογική ότι θα τα βρουν οι ΗΠΑ με τους Τούρκους. Ακόμη και αν τα βρουν, που είναι ένα πιθανό σενάριο, εμείς ουδόλως θα πρέπει να χάσουμε την υφιστάμενη ευκαιρία για να μπούμε στο ενεργειακό παιγνίδι και σε αυτό της ασφάλειας, που οδηγεί στην αναβάθμιση του ρόλου μας και στην ΕΕ και αλλού.

Επειδή, όμως, είμαστε μικρό κράτος, θέλουμε συμμαχίες διαρκείας. Που να κρατούν. Και αυτό μπορεί να συμβεί μόνο με το δέσιμο των ενεργειακών συμφερόντων και της ένταξής μας σε μεγαλύτερους αμυντικούς σχεδιασμούς, όπως ο στρατηγικός άξονας Ελλάδας - Κύπρου - Ισραήλ. Ταυτοχρόνως, δεν θα έβλαπτε μια σοβαρή μελέτη για κοινή ένταξή μας ακόμη και στο ΝΑΤΟ, ειδικώς εάν η Άγκυρα αποχωρήσει από τη Συμμαχία, κατά τρόπον ώστε να εξισορροπηθούν και τα δικά μας συμφέροντα, καθώς και αυτά των ενεργειακών εταίρων και συμμάχων μας στην περιοχή και ευρύτερα. Αλλά και να μην αποχωρήσει η Τουρκία από το ΝΑΤΟ, γιατί όχι, καθώς η συμμετοχή μας στο ίδιο σύστημα ασφάλειας με την Άγκυρα, δεν θα δικαιολογεί, πλέον, την παρουσία τουρκικού στρατού. Συνεπώς, είναι άλλη μια στρατηγική επιλογή απαλλαγής της Κύπρου από τον Αττίλα ή εξουδετέρωσης της όποιας τουρκικής θέσης περί παραμονής στρατευμάτων στο νησί, καθώς και εμπέδωσης της ασφάλειας. Βεβαίως, υπάρχει και η άποψη του ΑΚΕΛ, που είναι σεβαστή και η οποία στρέφεται εναντίον του ΝΑΤΟ, υποστηρίζοντας, ταυτοχρόνως, ότι δεν θα πρέπει η Κύπρος να καταστεί φυλάκιο της Δύσης. Ερώτημα: Εάν δεν γίνει μέσα από συμμαχίες η Κύπρος φυλάκιο της Δύσης, που είναι, ούτως ή άλλως, λόγω Βάσεων και άλλων διευκολύνσεων προς το ΝΑΤΟ και τη Γαλλία, τι θα είναι καλύτερα να γίνει; Φυλάκιο της Τουρκίας, μέσα από μιαν αποστρατιωτικοποιημένη και ομόσπονδη Κύπρο με εκ περιτροπής Προεδρία, στην οποία θα ασκεί μονομερώς την ασφάλειά μας η Άγκυρα και μέσω αυτής το ΝΑΤΟ; Οι δεύτερες σκέψεις πάντα ωφελούν. Τουλάχιστον, δεν βλάπτουν.