Έγγραφα του Φόρειν Όφις φωτίζουν την ιστορία

Ο τότε υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας Ευάγγελος Αβέρωφ, το Σεπτέμβριο του 1956, πρότεινε τη διχοτόμηση ως την καλύτερη λύση του Κυπριακού.

ΤΟ 1956
Αναπτύσσει την ιδέα του για διχοτόμηση στον Αμερικανό υπουργό Kohler

ΜΕΡΟΣ Α
ΤΟΥ ΛΕΩΝΙΔΑ ΛΕΩΝΙΔΟΥ*
Μια σειρά άκρως απορρήτων εγγράφων του Φόρεϊν Όφις, τα οποία ένεκα του περιεχομένου τους, αποδεσμεύτηκαν, μόνο μετά την πάροδο 50 χρόνων (αντί 30 χρόνων όπως ισχύει με άλλα απόρρητα βρετανικά έγγραφα), περιέχουν συνταρακτικά νέα στοιχεία για την υπόθεση της Κύπρου.
Το φθινόπωρο του 1956 στην Κύπρο συνεχιζόταν με σθένος ο αγώνας της ΕΟΚΑ. Εκατοντάδες Κυπρίων νέων έπαιρναν καθημερινά τον όρκο της ΕΟΚΑ έτοιμοι να πεθάνουν για το σύνθημα Αυτοδιάθεση - Ένωση. Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος βρισκόταν εξόριστος στις Σεϋχέλλες, ενώ ο Διγενής είχε εγκαταλείψει το κρησφύγετό του στην κυπριακή πρωτεύουσα και βρισκόταν στα βουνά του Τροόδους εκπαιδεύοντας τις αντάρτικες ομάδες. Ενώ λοιπόν η Κύπρος ολόκληρη διεξήγαγε ένα σκληρό και άνισο αγώνα, ο τότε υπουργός των Εξωτερικών της Ελλάδας Ευάγγελος Αβέρωφ πρότεινε σε διάφορους πολιτικούς κύκλους και στον ίδιο τον Τούρκο πρέσβη στην Αθήνα τη διχοτόμηση της Κύπρου ως τη λύση του κυπριακού ζητήματος.
Ο Ε. Αβέρωφ άρχισε να προωθεί την ιδέα της διχοτόμησης τον Ιούλιο του 1956, σε συνάντηση που είχε στην Αθήνα με τον Αμερικανό υπουργό Kohler, ο οποίος περνούσε από την ελληνική πρωτεύουσα καθοδόν προς Ουάσιγκτον. Το Σεπτέμβριο του 1956 επανέλαβε την ιδέα της διχοτόμησης της Κύπρου ως τη μόνη λύση του Κυπριακού ζητήματος στον υπουργό Εξωτερικών της Νορβηγίας Lange. Δύο βδομάδες αργότερα πρότεινε ξανά τη διχοτόμηση στον ίδιο τον Τούρκο πρέσβη σε δύο συναντήσεις που είχε μαζί του στην Αθήνα.
Η συνομιλία του Αβέρωφ με τον Αμερικανό υπουργό David Foy Kohler, ο οποίος είχε εργαστεί ως διπλωμάτης στην Αμερικανική Πρεσβεία στην Άγκυρα, έγινε κατά τη διάρκεια δείπνου που είχε παραθέσει ο Διπλωματικός Ακόλουθος της Αμερικανικής Πρεσβείας στην Αθήνα τον Ιούλιο του 1956. Το σχετικό έγγραφο αναφέρει σχετικά:
Η συνομιλία όλης σχεδόν της βραδιάς αφιερώθηκε στην Κύπρο, παρόλο που η συνδρομή του Kohler σ’ αυτή περιορίστηκε προφανώς στο να δηλώσει τι νόμιζε ότι θα ήταν η τουρκική αντίδραση σε οποιεσδήποτε ιδέες πρότεινε ο Αβέρωφ. Εκείνο όμως που τον εντυπωσίασε ήταν ότι ο Αβέρωφ εκείνη την περίοδο φάνηκε ότι σκεφτόταν σοβαρά τη διχοτόμηση ως τον μόνο τρόπο εξόδου από το παρόν αδιέξοδο…
Στη συνέχεια σε ερώτηση του Kohler ποια θα ήταν η θέση των Βρετανών στη συμφωνία αυτή, ο Αβέρωφ απάντησε:
Ήταν ζήτημα αδιάφορο για τον ίδιο κατά πόσο οι Βρετανοί είχαν στρατιωτικές βάσεις ή θα βρίσκονταν με οποιοδήποτε άλλο τρόπο στο νησί, δεδομένου ότι δεν θα ήταν παρόντες με οποιοδήποτε τρόπο στις δεσπόζουσες ελληνικές περιοχές.

«Η μόνη λύση...»
Ο Kohler είπε ότι ενδιαφέρθηκε για τα όσα είπε ο Αβέρωφ, αφού η μόνη άλλη φορά που γνώριζε ότι η διχοτόμηση αναφέρθηκε σοβαρά ως πιθανή λύση ήταν όταν ο Kirkpatrick πρότεινε την ιδέα σε συνομιλία που είχε με τον Αμερικανό Υπουργό στο Λονδίνο πριν από μερικούς μήνες.
Μετά λοιπόν το Βρετανό Kirkpatrick, ο Έλληνας υπουργός Εξωτερικών Ευάγγελος Αβέρωφ προτείνει τη διχοτόμηση ως λύση του Κυπριακού στον Αμερικανό πολιτικό.

Κι άλλες αναφορές στη διχοτόμηση
Παράλληλα, όμως, και ταυτόχρονα με τον Ευάγγελο Αβέρωφ και άλλοι Έλληνες διπλωμάτες όπως ο Γ. Μελάς που εκπροσωπούσε την Ελλάδα στο ΝΑΤΟ, κάνουν αναφορά στη διχοτόμηση ως λύση του Κυπριακού. Μια επιστολή του Christopher Steel, μέλους της βρετανικής αποστολής στο ΝΑΤΟ, ημερομηνίας 29 Αυγούστου 1956, από το Παρίσι προς το Foreign Office αναφέρει τα εξής:
Όταν συνομιλούσα με το στρατηγό Gruenther σήμερα το απόγευμα για διάφορα θέματα, ηγέρθηκε και το ζήτημα της Κύπρου. Ο Gruenther μού είπε ότι ο Μελάς, ο Έλληνας ομόλογός μου, του έχει μιλήσει (όπως μιλά και σε πολλούς άλλους) για την ειλικρινή επιθυμία της Ελλάδας να διευθετήσει το όλο ζήτημα. Αυτό δεν ήταν κάτι νέο αλλά ο Μελάς προφανώς πρόσθεσε και ορισμένα πράγματα που οι Έλληνες ήταν διατεθειμένοι να κάνουν. Αυτά περιλάμβαναν τη διχοτόμηση του νησιού με τους Τούρκους σε αναλογία 20-80 τοις εκατόν και την παραχώρηση σ’ εμάς μιας βάσης με πλήρη κυριαρχία. Σχολίασα ότι αυτό ήταν πολύ ενδιαφέρον, αλλά το πρόβλημα ήταν οι Τούρκοι. Άφησα το θέμα εκεί.
Σύμφωνα με το πιο πάνω έγγραφο το τότε Υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδας είχε μάλιστα προχωρήσει στον καθορισμό του ποσοστού εδάφους το οποίο θα παραχωρούσαν προς τους Τούρκους. Και αυτές οι εκπληκτικές ενέργειες του υπουργού Εξωτερικών της Ελλάδας γίνονταν σε περίοδο που η ΕΟΚΑ ήταν πανίσχυρη, σύμφωνα με έκθεση του κυβερνήτη της Κύπρου Τζον Χάρτιγκ.
(Αύριο η συνέχεια. Ο Ε. Αβέρωφ προτείνει τη διχοτόμηση στον Υπουργό Εξωτερικών της Νορβηγίας).

* Συγγραφέας και ερευνητής στο Λονδίνο
email: [email protected]