Κάθε 30 δευτερόλεπτα, κάπου στον κόσμο, ένα πόδι χάνεται εξαιτίας του διαβήτη

Όλοι οι διαβητικοί πρέπει να φροντίζουν την υγιεινή των ποδιών με καθημερινό πλύσιμο με σαπούνι και χλιαρό νερό, σχολαστικό στέγνωμα και, όπου χρειάζεται, με χρήση αφρώδους κρέμας

ΥΠΟΛΟΓΙΖΕΤΑΙ ΟΤΙ περίπου το 75% όλων των μη τραυματικών μεγάλων ακρωτηριασμών των κάτω άκρων γίνονται σε διαβητικούς ασθενείς

Η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας ορίζει το διαβητικό πόδι ως: Λοίμωξη, εξέλκωση ή και καταστροφή των εν τω βάθει ιστών, που σχετίζονται με ανωμαλίες των νεύρων και με περιφερική αγγειοπάθεια διαφόρου βαθμού στον άκρο πόδα σε άτομα με σακχαρώδη διαβήτη. Υπολογίζεται ότι περίπου το 75% όλων των μη τραυματικών μεγάλων ακρωτηριασμών των κάτω άκρων γίνονται σε διαβητικούς ασθενείς. Κάθε 30 δευτερόλεπτα κάπου στον κόσμο, ένα πόδι χάνεται εξαιτίας του διαβήτη.

Η πλειονότητα των ακρωτηριασμών (μέχρι και 70%) στα άτομα με διαβήτη μπορεί να προληφθεί. Το 50% των ατόμων με διαβήτη και ακρωτηριασμό στο ένα πόδι θα χρειαστεί να υποβληθεί σε ακρωτηριασμό και στο άλλο πόδι σε χρονικό διάστημα τεσσάρων ετών.

Παράγοντες κινδύνου

Σε όλο τον κόσμο τα διάφορα συστήματα υγείας μέχρι σήμερα δεν έχουν πετύχει πλήρως να αντιμετωπίσουν το διαβητικό πόδι, με κριτήριο αποτελεσματικότητας τη δραστική μείωση των ακρωτηριασμών. Η πρώιμη αναγνώριση των διαβητικών ασθενών με πόδι σε κίνδυνο και η κατάλληλη αντιμετώπισή του είναι ένας ρεαλιστικός στόχος. Για τους λόγους αυτούς όχι μόνο οι γιατροί, αλλά όλοι οι επαγγελματίες της υγείας πρέπει να είναι καλά πληροφορημένοι σχετικά με το θέμα. Οι παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη έλκους ή γάγγραινας στο πόδι του διαβητικού είναι:

1) Νευροπάθεια
2) Περιφερική αγγειακή νόσος
3) Παραμορφώσεις
4) Κάλος
5) Οίδημα
6) Άλλοι παράγοντες

Νευροπάθεια

Η διαβητική νευροπάθεια αποτελεί μια από τις απώτερες επιπλοκές του διαβήτη. Υπολογίζεται ότι το 8% των διαβητικών ατόμων έχουν νευροπάθεια κατά τη διάγνωση του διαβήτη, ενώ ένα 50% αναπτύσσει νευροπάθεια ύστερα από 25 χρόνια. Αναφέρεται ότι οι γυναίκες και οι έφηβοι εμφανίζουν κάποια σχετική προστασία απ’ αυτή την επιπλοκή.

Οι κλινικές μορφές της νευροπάθειας είναι: Α) Εξελισσόμενες και διακρίνονται:

α) στην περιφερική νευροπάθεια και

β) στη νευροπάθεια του αυτόνομου νευρικού συστήματος.

Η περιφερική νευροπάθεια είναι η πιο κοινή στους διαβητικούς και συχνά συνυπάρχει με την αυτόνομο. Η περιφερική νευροπάθεια είναι συχνότερη στις μεγαλύτερες ηλικίες και προσβάλλει συμμετρικά τα νεύρα κάτω άκρων και άκρων ποδών με κατανομή «κάλτσας». Χαρακτηρίζεται, δε, από ελλάτωση της αισθητικότητας, της θερμοκρασίας και του πόνου.

Αυτά έχουν ως συνέπεια τραυματισμούς, χωρίς να το αντιληφθεί ο ασθενής, από διάφορες αιτίες, όπως από στενά παπούτσια, από νύχια, από πετραδάκια που τυχόν υπάρχουν στο παπούτσι ή επειδή περπατά ξυπόλητος ή από εγκαύματα π.χ. από θερμοφόρες (που χρησιμοποιούνται για το ζέσταμα των ποδιών) ή με το να έχει τα πόδια πολύ κοντά στη φωτιά (τζάκι, καλοριφέρ, σόμπα). Οι αυτοτραυματισμοί από αδέξιες κινήσεις κατά την περιποίηση των νυχιών μπορεί να γίνουν επικίνδυνοι, γιατί συχνά επιμολύνονται.

Επίσης δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται σκευάσματα που περιέχουν σαλικυλικό οξύ για τη θεραπεία των κάλων, γιατί μπορεί να προκαλέσουν εξελκώσεις, μολύνσεις και νεκρώσεις. Σε προχωρημένες καταστάσεις μπορεί να υπάρχουν αιμωδίες, μυρμηκιάσεις και αίσθημα ψύχους. Ο πόνος είναι σπάνιος, αλλά είναι ιδιαίτερα ενοχλητικός όταν υπάρχει. Η νευροπάθεια του αυτόνομου νευρικού συστήματος δεν σχετίζεται με το διαβητικό πόδι.

B) Aναστρέψιμες νευροπάθειες που διακρίνονται στις: α) Μονονευροπάθειες (μηριαία νευροπάθεια, ριζιτικά σύνδρομα του κορμού, παραλύσεις εγκεφαλικών συζυγιών) και β) οξείες επώδυνες νευροπάθειες. Οι νευροπάθειες αυτές ακολουθούν μια σαφώς καθορισμένη πορεία με σχετικά οξεία έναρξη και κατά το μέλλον ή ήττον πλήρη αποκατάσταση σε 6 εώς 18 μήνες.

Περιφερική αγγειακή νόσος

Χαρακτηρίζεται από βλάβες των αγγείων ιδιαίτερα των κάτω άκρων, οφειλόμενες στην ανάπτυξη αθηρωματικών πλακών. Η αναλογία προσβολής των κάτω άκρων στα διαβητικά άτομα είναι άνδρες: γυναίκες 2:1, ενώ η ίδια αναλογία στα μη διαβητικά άτομα είναι 30:1. Οι παράγοντες κινδύνου για την περιφερική αγγειοπάθεια είναι:

1) Αρρύθμιστος διαβήτης
2) Διάρκεια διαβήτη
3) Δισλιπιδαιμία (ψηλά τριγλυκερίδια, χαμηλή HDL, ψηλή LDL)
4) Υπέρταση
5) Κάπνισμα
6) Παχυσαρκία
7) Έλλειψη σωματικής άσκησης
8) Νεφροπάθεια
9) Μεταβολικό σύνδρομο

Παραμορφώσεις και οίδημα

Οι παραμορφώσεις οδηγούν στη δημιουργία οστικών προεξοχών που σχηματίζουν περιοχές στις οποίες ασκείται ψηλή πίεση. Τέτοιες παραμορφώσεις είναι η άρθρωση Charcot, η γαμψοδακτυλία, η κοιλοποδία, ο δύσκαμπτος μεγάλος δάκτυλος, ο βλαισός μεγάλος δάκτυλος, η σφυροδακτυλία και οι παραμορφώσεις των νυχιών. Η παρουσία περιφερικού οιδήματος επηρεάζει την τοπική παροχή αίματος και συνοδεύεται από αυξημένο κίνδυνο για εμφάνιση έλκους, επιδεινώνοντας συχνά την ήδη κακή εφαρμογή των παπουτσιών.

Επηρεάζουν, επίσης, άλλοι παράγοντες, όπως γενετικοί, ιστορικό προηγούμενου έλκους, αμφιβληστροειδοπάθεια, η χρήση οινοπνευματωδών, η διάρκεια του σακχαρώδους διαβήτη, η ηλικία, ψυχολογικοί παράγοντες και προβλήματα συμπεριφοράς.

Ταξινόμηση των βλαβών

Βαθμός 1: Επιπολής βλάβη που αφορά μόνο το δέρμα.
Βαθμός 2: Το έλκος επεκτείνεται στους τένοντες ή στα οστά χωρίς όμως να δημιουργήσει οστεομυελίτιδα ή απόστημα.
Βαθμός 3: Το έλκος είναι βαθύ με οστεομυελίτιδα ή απόστημα.
Βαθμός 4: Γάγγραινα που αφορά τους δακτύλους ή που είναι πιο διάχυτη και αφορά τον πρόσθιο πόδα.
Βαθμός 5: Εκτεταμένη γάγγραινα.

Το διαβητικό πόδι κλινικά μπορεί να διακριθεί σε δύο κατηγορίες: (α) το νευροπαθητικό πόδι με θερμό άκρο, ψηλαφητές σφύξεις, δέρμα ξηρό με σχάσεις, διάταση των φλεβών, υπάρχει τυλώδης ιστός (κάλος), το έλκος είναι συνήθως ανώδυνο και (β) το νευροϊσχαιμικό πόδι όταν το άκρο είναι συνήθως ψυχρό, οι σφύξεις δεν ψηλαφώνται, το δέρμα είναι συνήθως ατροφικό, δεν υπάρχει διάταση των φλεβών, δεν υπάρχουν τύλοι (κάλοι), ενώ το έλκος είναι συνήθως επώδυνο.

Θεραπεία

Στα νευροπαθητικά έλκη η θεραπεία περιλαμβάνει τρία σκέλη: α) την αφαίρεση του κάλου (χειρουργικός καθαρισμός), β) την αντιμετώπιση της λοίμωξης (λήψη καλλιέργειας, αντιβιοτικά, τοπικός καθαρισμός), γ) την αποφόρτιση της περιοχής (ανάπαυση, κατάλληλα παπούτσια κ.ά.).

Στα νευροϊσχαιμικά έλκη, αν το έλκος έχει μικρή επιφάνεια και είναι μικρού βάθους και πρόσφατης έναρξης (μέσα στον τελευταίο μήνα) ενδείκνυται η συντηρητική του αντιμετώπιση (αντιβίωση, ανάπαυση, παυσίπονα φάρμακα). Αν η συντηρητική αντιμετώπιση του διαβητικού ποδιού δεν οδηγήσει ταχέως σε βελτίωση, τότε θα πρέπει να επιχειρείται χειρουργική αντιμετώπιση (αγγειοπλαστική, εγχείρηση Bypass, ακρωτηριασμός).

Στρατηγική αντιμετώπιση του διαβητικού ποδιού

Υπολογίζεται ότι περίπου το 15% των διαβητικών ασθενών θα αναπτύξουν έλκος στα κάτω άκρα σε κάποια φάση της ζωής τους. Ο ακρωτηριασμός των κάτω άκρων, ως αποτέλεσμα των πιο πάνω προβλημάτων, είναι συχνός και εκτιμάται ότι περίπου το 75% όλων των μη τραυματικών μεγάλων ακρωτηριασμών γίνεται σε ασθενείς με διαβήτη.

Η Διακήρυξη του Αγίου Βικεντίου το 1995 έθεσε ως έναν από τους στόχους της τη μείωση του αριθμού των ακρωτηριασμών κατά 50% στην Ευρώπη, ενώ ο στόχος του Υπουργείου Υγείας των ΗΠΑ ήταν ανάλογη μείωση κατά 40%. Οι στόχοι αυτοί δεν επιτεύχθηκαν ακόμα. Αν θέλουμε να πετύχουμε τους στόχους αυτούς θα πρέπει να διασφαλίσουμε να έχουν όλοι οι διαβητικοί ασθενείς πρόσβαση σε ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα φροντίδας του διαβητικού ποδιού, το οποίο θα πρέπει να περιλαμβάνει:

1) Εκπαίδευση των ασθενών και των συγγενών τους.
2) Εκπαίδευση της διαβητολογικής ομάδας.
3) Αναγνώριση των ασθενών που το πόδι τους διατρέχει κίνδυνο.
4) Προώθηση μέτρων που αποσκοπούν στη μείωση του κινδύνου.
5) Σωστή θεραπευτική αντιμετώπιση των προβλημάτων του διαβητικού ποδιού.

Η διαβητική ομάδα που είναι επιφορτισμένη με τη φροντίδα του διαβητικού ποδιού περιλαμβάνει: διαβητολόγο που είναι ο επικεφαλής, νοσηλευτή με εξειδίκευση στον διαβήτη, ποδίατρο ή ποδοθεραπευτή, ορθοπαιδικό, αγγειοχειρούργο και γενικό χειρούργο, όλους με ενδιαφέρον στο διαβητικό πόδι.

Φροντίστε την υγιεινή

ΟΛΟΙ οι διαβητικοί πρέπει να φροντίζουν την υγιεινή των ποδιών με καθημερινό πλύσιμο με σαπούνι και χλιαρό νερό, με σχολαστικό στέγνωμα στη περιοχή ανάμεσα στα δάχτυλα, και όπου χρειάζεται η χρήση αφρώδους κρέμας, π.χ. της Allpresan, η οποία αγκαλιάζει και γίνεται ένα με το δέρμα προστατεύοντάς το από βλαβερούς εξωτερικούς παράγοντες, προσφέροντας βέλτιστη ενυδάτωση με την παροχή θρεπτικών συστατικών. Επίσης πρέπει να φροντίζουν την έγκαιρη θεραπεία κάλων και εκδορών του δέρματος, να αποφεύγουν το κάπνισμα, τις σφικτές κάλτσες, το ζεστό νερό, τις θερμοφόρες και ηλεκτρικές κουβέρτες, ενώ πρέπει να αποφεύγεται το σταύρωμα των ποδιών και το να περπατούν ξυπόλητοι.

Οδηγίες για προφύλαξη των ποδιών

· Να πλένεις τα πόδια σου καθημερινά με χλιαρό (όχι καυτό) νερό και σαπούνι. Μην αφήνεις τα πόδια σου να μουλιάσουν στο νερό. Να τα στεγνώνεις με μαλακή πετσέτα και με ιδιαίτερη προσοχή ανάμεσα στα δάκτυλα.

· Να εξετάζεις τα πόδια και τα δάκτυλά σου καθημερινά για κοψίματα, φουσκάλες, ερυθρότητα, οίδημα, κάλους ή άλλα προβλήματα. Χρησιμοποίησε καθρέφτη ή ζήτησε βοήθεια από κάποιον που βλέπει καλύτερα για να κοιτάξει τα πέλματά σου.

· Χρησιμοποίησε υδατική κρέμα για το δέρμα των ποδιών σου αλλά όχι ανάμεσα στα δάκτυλα.

· Μπορείς να αφαιρείς απαλά τους κάλους με ελαφρόπετρα μετά το μπάνιο.

· Κάθε εβδομάδα ή όταν χρειάζεται, να κόβεις τα νύχια των ποδιών σου. όχι βαθιά και με προσοχή, ώστε οι άκρες τους να μην βρίσκονται κάτω από το δέρμα.

· Πάντοτε να φοράς παπούτσια ή παντόφλες για να προστατεύεις τα πόδια σου από τραυματισμούς. Να φοράς παχιές, μαλακές κάλτσες, χωρίς ραφές ή λάστιχα.

· Να φοράς παπούτσια που εφαρμόζουν καλά και επιτρέπουν στα δάκτυλά σου να κινούνται. Να φοράς τα καινούργια παπούτσια λίγη ώρα κάθε φορά, μέχρι να είναι άνετα.

· Πριν φορέσεις τα παπούτσια σου να τα εξετάζεις με προσοχή, βάζοντας το χέρι σου μέσα, μήπως υπάρχουν αιχμηρές ραφές ή κάποια μικρά αντικείμενα που μπορεί να τραυματίσουν το πόδι σου.

ΔΡ. ΔΩΡΟΣ Γ. ΛΟΪΖΟΥ
Παθολόγος-Διαβητολόγος,
Ιατρικό Κέντρο Ιατροδιάγνωση, Λευκωσία