Το παραμύθι του ηθικού κινδύνου
Ζούμε σε μια χώρα όπου οι τράπεζες (μαζί με τους συνεργάτες τους) έχουν καταντήσει ερείπιο στοιβάζοντας τον κόσμο με μη παραγωγικά δάνεια που δεν αξιολογούσαν καν αν είχαν δυνατότητα αποπληρωμής για να θησαυρίζουν έτσι πολλοί που μεθόδευαν συστηματικά βουνά βρώμικου χρήματος στις Κυπριακές τράπεζες και ενώ η Κεντρική Τράπεζα σφύριζε αδιάφορα.
Και τώρα μας λένε, περίπου οι ίδιοι που μας δημιούργησαν το πρόβλημα (τραπεζικοί, δικηγόροι, λογιστές, πολιτικοί και ακόμη εποπτικές αρχές), ότι δεν μπορούν να προσφέρουν τα δάνεια στα θύματα τους με παρόμοιες εκπτώσεις που απλόχερα τα προσφέρουν σε ξένους, γιατί αυτό θα δημιουργήσει ηθικό κίνδυνο (moral hazard).
Και ενώ θεωρείται «ηθικός κίνδυνος» να το προσφέρουν με όμοια έκπτωση στο ίδιον στον δανειζόμενο αποφαίνονται ότι δεν είναι ηθικός κίνδυνος να κάνουν αυτές τις εκπτώσεις σε ξένα ταμεία γύπες (μέχρι και 80%). Τους ξένους που αποκαλούν τους εαυτούς τους «επενδυτές» που θα απαιτήσουν το πλήρες οφειλόμενο πόσο ενός δανείου (μέσω της εξασφάλισης). Και που με μαθηματική ακρίβεια θα έρθουν μετά να ξεσπιτώσουν και να πτωχεύσουν τον κόσμο και τις υπερδανεισμένες επιχειρήσεις για να μεγιστοποιήσουν έτσι το κέρδος τους.
Και δεν είναι μόνο η αδικία που διαπράττεται στον κόσμο της Κύπρου και το καίριο πλήγμα που επιφέρουν έτσι στην ευημερία των οικονομικών παραγόντων της χώρας. Άμα προσφερθούν τα δάνεια σε αυτές τες μειωμένες τιμές στους δανειζόμενους συρρικνώνεται το ιδιωτικό χρέος και επανέρχονται συνθήκες βιώσιμης ανάπτυξης για την οικονομία. Αντιθέτως, το μόνο που επιτυγχάνεται με το ξεπούλημα των δανείων σε ξένα ταμεία και την εκποίηση των υποθηκών και είσπραξη μέσω εγγυήσεων των προβληματικών δανείων είναι η επιδείνωση των συνθηκών ιδιωτικού χρέους που θα κρατούν όμηρο την οικονομία της χώρας για πολλά ακόμα χρόνια.
Το ιδιωτικό χρέος και τρόπος μείωσης του έχει συνέπειες στην οικονομία
Το τεράστιο και πρωτοφανές ιδιωτικό χρέος που βρέθηκε να αντιμετωπίζει η Κυπριακή οικονομία μετά το 2013 (που υπερβαίνει τουλάχιστο τρεις φορές το Ακαθάριστο Προϊόν της χώρας) δεν αφήνει κανένα περιθώριο για αποπληρωμή από εισοδήματα αυτών των δανείων της σπατάλης και του βολέματος. Για να επανέλθει η οικονομία σε συνθήκες ανάπτυξης πρέπει να μειωθούν σημαντικά αυτά τα δάνεια που βαραίνουν τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις. Η προσπάθεια όμως να μειωθεί το ιδιωτικό χρέος μέσω εκποιήσεων προς όφελος ξένων οίκων που τα αγοράζουν σε τεράστιες εκπτώσεις είναι καταστροφική για την οικονομία. Και αυτό γιατί το χτύπημα στους ισολογισμούς του κόσμου που τέτοια πρακτική θα επιφέρει συνεπάγεται και σοβαρότατες συνέπιες στα οικονομικά δεδομένα της χώρας που θα είναι πολύ δύσκολο να ξεπεραστούν. Κάτι τέτοιο θα αναπόφευκτα θα οδηγήσει την χώρα σε συνθήκες «κρίσης των ισολογισμών» (balance sheet recession). Όπως έχει περιέλθει και η Ιαπωνία που για δεκάδες χρόνια τώρα δεν μπόρεσε να συνέλθει.
Οι τράπεζες δεν έχουν ρόλο σε τέτοιες συνθήκες στην οικονομία διότι δεν θα μπορούν, ακόμη και αν μπορούσαν να αξιολογήσουν σωστά αιτήσεις για νέα δάνεια, που είναι πολύ αμφίβολο αν κρίνει κανείς από την ιστορία τους, να χορηγούν επαρκή νέα βιώσιμα δάνεια που να κρίνονται ότι έχουν δυνατότητα αποπληρωμής.
Όπως υποστηρίζει ο Richard Koo, Koo (2015) και αναφέρεται εκτεταμένα στην βιβλιογραφία ([2], [3], [4], [5] [6]) αυτό δεν είναι δυνατό για δυο λογούς. Ιδιαίτερα:
• Λόγω μείωσης στην καθαρή αξία της ιδιοκτησιακού καθεστώτος τους στην εταιρεία (depletion of equity), δεν θα έχουν απομείνει αρκετοί πιθανοί δανειολήπτες που θα μπορούν να θεωρηθούν αξιόπιστοι, και,
• Λόγω αδύναμης εγχώριας ζήτησης (που προκύπτει από την φτωχοποίηση και τα μειωμένα εισοδήματα), δεν θα μπορεί να υπάρχουν πολλές ευκαιρίες για βιώσιμες επενδύσεις.
Αυτό με λίγα λόγια είναι και το πρόβλημα στον πυρήνα της κυπριακής οικονομίας. Κατά συνέπεια, μια τράπεζα δεν είναι σε θέση να διοχετεύσει πίσω στην οικονομία με τη μορφή νέων βιώσιμων δανείων τις αποταμιεύσεις που εισπράττονται από τις αποπληρωμές και τα οποίες αναπόφευκτα καταλήγουν ως πλεονάζουσα ρευστότητα που διατηρείται ως ταμειακά υπόλοιπα, που προς το παρών χρεώνονται με αρνητικά επιτόκια κατατεθειμένα κυρίως στις κεντρικές τράπεζες.
Συμπέρασμα
Εν κατακλείδι, είναι στην καλύτερη περίπτωση πολύ μυωπικό μέχρι που να αγγίζει τα όρια της εγκληματικής αμέλειας για την κυβέρνηση να κλείνει τα μάτια της μπροστά σε αυτές τις πραγματικότητες που αντιμετωπίζει η χώρα. Και να υποδύεται ότι τάχα εξυπηρετεί έτσι το δημόσιο συμφέρον. Ενώ πίσω από αυτό κρύβεται, ως συνήθως, η προσπάθεια τους να βολεύουν ημέτερους και μάλιστα σε οποιοδήποτε κόστος για την ευημερία του κόσμου.
Βιβλιογραφία
[1] Koo, Richard C (2015) The Escape from Balance Sheet Recession and the Q.E. Trap, Wiley.
[2] Manison, Leslie and Savvides, Savvakis (2017) “Neglect private debt at the economy’s peril”, World Economics Journal, Vol. 18, No. 1, January–March 2017.
[3] Hudson, Michael (2012) “The Road to Debt Deflation, Debt Peonage, and Neo-feudalism”, Working Paper No. 708, Levy Economics Institute of Bard College.
[4] Vague, Richard (2014) The Next Economic Crisis: Why It’s Coming and How to Avoid It, University of Pennsylvania Press.
[5] Savvides, Savvakis (2016) Overcoming private debt (unblocking the loan burdened real economy in Cyprus), The Journal of Private Equity, Fall, Vol. 19, No. 4: pp. 51-59.
[6] Vague, Richard (2014) Government Debt Isn't the Problem—Private Debt Is, http://www.theatlantic.com/business/archive/2014/09/government-debt-isnt-the-problemprivate-debt-is/379865/, 9 Sept 2014.
*Ο Σαββάκης Κ. Σαββίδης είναι οικονομολόγος που ειδικεύεται στην οικονομική ανάπτυξη και τη χρηματοδότηση έργων. Ήταν πρώην ανώτερος διευθυντής στην Κυπριακή Τράπεζα Αναπτύξεως και έχει διατελέσει τακτικός επισκεπτόμενος λέκτορας στο πανεπιστήμια του Harvard και Queen’s του Καναδά. Author Page: http://ssrn.com/author=262460
