Η Τουρκία είναι αναγκασμένη λόγω των εσωτερικών κοινωνικών αντιφάσεών της (εγγενή ανομοιογένεια) σε συνδυασμό με την πληθυσμιακή έξαρσή της, να ωθείται προς την εξωστρέφεια και τον επεκτατισμό, σε μια προσπάθεια διατήρησης της δυναμικής της, όπως προέβλεψε ο Παναγιώτης Κονδύλης στο εμβληματικό του έργο «Θεωρία του Πολέμου» (σσ. 385-389).

Στόχος της είναι να αναδειχθεί σε περιφερειακή δύναμη στο αναδυόμενο πολυπολικό διεθνές σύστημα. Για την επίτευξη αυτού του στόχου, εφαρμόζει μια ακροσφαλή άσκηση ισορροπίας, η οποία προς το παρόν εξυπηρετεί περισσότερο την Ευρασία και λιγότερο τη Δύση. Η ακροβασία της όμως περιορίζεται από μια βασική παράμετρο που την κρατά προσδεμένη στο Νατοϊκό άρμα. Το γεγονός ότι δεν διαθέτει (προς το παρόν) πυρηνικό οπλοστάσιο, της στερεί τον απαραίτητο συντελεστή ισχύος για την υλοποίηση των φιλοδοξιών της.

Η σημασία που η Άγκυρα δίνει στα πυρηνικά, φάνηκε από τη σχετική δήλωση του Ρ.Τ. Ερντογάν τον Σεπτέμβριο του 2019 στο Οικονομικό Φόρουμ της Κεντρικής Ανατολίας (tccb.gov.tr, 04/09/2019) όπου είπε: «Κάποιος έχει πυρηνικούς πυραύλους, όχι έναν, ούτε δύο, αντιθέτως εγώ δεν έχω πυρηνική κεφαλή στα χέρια μου. Δεν συμφωνώ με αυτό. Επί του παρόντος, μεταξύ των ανεπτυγμένων χωρών, δεν υπάρχει σχεδόν καμία που να μην διαθέτει πυρηνική κεφαλή, όλες έχουν». Πρόσθεσε δε, «πώς μας λένε μην το κάνουμε; Έχουμε εδώ κοντά το Ισραήλ, που εκφοβίζουν κατέχοντάς τα». Κατέληξε μάλιστα επισημαίνοντας με νόημα ότι «εργαζόμαστε για αυτό», υπονοώντας εμμέσως πλην σαφώς ότι η Τουρκία έχει ήδη ξεκινήσει τις προσπάθειες απόκτησης πυρηνικών, όπως θα εξηγηθεί παρακάτω.

Στο ίδιο μήκος κύματος ο Τούρκος Πρόεδρος ξεκαθάρισε τις θέσεις του και ενώπιον της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ το 2019, όταν επέκρινε τη «Συνθήκη για τη Μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων» (στην οποία συμμετέχει από το 1980) που απαγορεύει σε χώρες όπως η Τουρκία να αναπτύξουν πυρηνικά όπλα (kathimerini.gr, 08/03/2021).

Υπενθυμίζεται ότι η Τουρκία υπέγραψε το 1996 και τη «Συνθήκη για την Πλήρη Απαγόρευση των Πυρηνικών Δοκιμών». Προφανώς όμως πρόκειται για ψιλά γράμματα έναντι των ρεβιζιονιστικών νεοοθωμανικών βλέψεων του «σουλτάνου» που επέλεξε να διατρανώσει με τη γνωστή υπεροπτική ρητορική του την πρόθεση για απόκτηση πυρηνικού οπλοστασίου. Ένα οπλοστάσιο το οποίο αποτελεί όχημα για την απεξαρτητοποίηση της Τουρκίας από την ομπρέλα του ΝΑΤΟ και αποσκοπεί στη χάραξη μιας αυτόνομης εξωτερικής πολιτικής, όπως άλλωστε εμμέσως προειδοποιεί και ο ειδικός στα πυρηνικά όπλα και ερευνητής στο Ινστιτούτο για την Ειρήνη και την Πολιτική Ασφάλειας στο Πανεπιστήμιο του Αμβούργου, Μόριτζ Κούτ: «Ένα πυρηνικό όπλο όχι μόνο δεν θα ηρεμήσει την κατάσταση ασφάλειας στην Άγκυρα, αλλά θα ενισχύσει το … «εγώ» της χώρας. Επειδή οι ατομικές βόμβες εγγυώνται μια θέση στην πρώτη σειρά της γεωπολιτικής. Μια ιδέα που θα ήθελε ο Ερντογάν» (Μ. Ψύλος «Δημοκρατία», 22/02/2021).

«Θα γίνει σύντομα η Τουρκία πυρηνική δύναμη;»

«Ελπίζω να μην συμβεί, αλλά η Τουρκία φαίνεται να το επιδιώκει» απαντά ο Μόριτζ Κούτ. Ο δε πρώην υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας, Ζίγκμαρ Γκάμπριελ δήλωσε σε συνέδριο του Economist ότι «η Τουρκία θα είναι η επόμενη πυρηνική δύναμη στη γειτονιά μας» (capital.gr, 15/09/2020). Εξίσου προβληματισμένος εμφανίστηκε και ο Ισραηλινός πολιτικός επιστήμονας Γιακόβ Κάντμι, ο οποίος εκτιμά ότι είναι θέμα χρόνου η Άγκυρα να αποκτήσει πυρηνικό οπλοστάσιο (sigmalive.com, 20/01/2021). Υπενθυμίζεται επίσης ότι στις 15 Φεβρουαρίου 2010 ο τότε πρωθυπουργός του Ισραήλ Μπ. Νετανιάχου είχε ενημερώσει τον Έλληνα πρωθυπουργό Γ. Παπανδρέου ότι, σύμφωνα με πληροφορίες των ισραηλινών μυστικών υπηρεσιών, η Τουρκία είχε ήδη τη δυνατότητα να γίνει πυρηνική δύναμη (haaretz.com, 21/02/2010).  

Είναι γεγονός ότι εδώ και χρόνια παρατηρούμε την προσέγγιση από την Τουρκία χωρών που διαθέτουν τακτικά πυρηνικά όπως το Πακιστάν και η Ρωσία. Δεν μπορεί να θεωρηθεί τυχαία η κατασκευή του πυρηνικού σταθμού ηλεκτροπαραγωγής στο Ακουγιού (και όχι μόνο, αφού δρομολογείται η κατασκευή δεύτερου στη Σινώπη, αλλά και τρίτου στην Ανατολική Θράκη), αφού αφ' ενός μειώνει την ενεργειακή εξάρτησή της και αφ' ετέρου αποκτά την πυρηνική τεχνογνωσία. Ήδη από το 2015 δεκάδες Τούρκοι σπουδάζουν πυρηνική μηχανική σε ρωσικά πανεπιστήμια (hurriyetdailynews.com, 26/05/2015). Για τους παροικούντες είναι γνωστό ότι η κατασκευή πυρηνικών αντιδραστήρων ηλεκτροπαραγωγής, θεωρείται το πρώτο απαραίτητο στάδιο για την κατασκευή τακτικών πυρηνικών όπλων (Foreign Affairs Institute, Σεπ. 2020). Επομένως, η απόκτηση πυρηνικών δυνατοτήτων από την Τουρκία υπό φυσιολογικές συνθήκες δεν θα γίνει άμεσα. Αυτό βέβαια δεν αποκλείει μια ενδεχόμενη «άλλου είδους συνδιαλλαγή» με το στενά συνεργαζόμενο Πακιστάν.

Η ανησυχία αυτή εντάθηκε μετά από δημοσίευμα του aljazeera.com (10/03/2021) όπου αναφέρει ότι η Τουρκία και το Πακιστάν, έχουν επισπεύσει τις κοινές δράσεις και σύμφωνα με πληροφορίες (από αδιευκρίνιστη πηγή), το Ισλαμαμπάντ προτίθεται να υποστηρίξει «κεκαλυμμένα» (covertly) ένα τουρκικό πρόγραμμα κατασκευής πυρηνικών όπλων. Άλλωστε, από το 2015 η γερμανικές μυστικές υπηρεσίες έχουν στοιχεία για τις πυρηνικές βλέψεις της Τουρκίας από τα οποία προκύπτει ότι προσπαθεί να ακολουθήσει τα βήματα του Ιράν. Σύμφωνα με τις γερμανικές πηγές, ήδη από τον Μάιο του 2010, ο Πρόεδρος Ερντογάν είχε ζητήσει να ξεκινήσουν την ανέγερση εγκαταστάσεων εμπλουτισμού ουρανίου. Και όχι μόνο αυτό, αλλά υπάρχουν υπόνοιες ότι η Τουρκία έχει ήδη στην κατοχή της εμπλουτισμένο ουράνιο προερχόμενο από παράνομη συνδιαλλαγή (nationalinterest.org, 22/09/2015). Η ίδια η τουρκική αστυνομία στην επαρχία Bolu «ανακάλυψε» (μυστηριωδώς) και κατέσχεσε ποσότητα ραδιενεργού Καλιφόρνιου, το οποίο χρησιμοποιείται σε πυρηνικά όπλα και αντιδραστήρες (tovima.gr, 19/03/2018). Εκτός των άλλων, η Τουρκία φέρεται να συμμετείχε και στις δραστηριότητες του Πακιστανού λαθρέμπορου πυρηνικών προϊόντων Αμπντούλ Καντίρ Χαν, ο οποίος μεταξύ 1987 και 2002 πούλησε χιλιάδες φυγοκεντρητές στο Ιράν, τη Βόρεια Κορέα και τη Λιβύη, τα ηλεκτρονικά συστήματα των οποίων προήλθαν από την Τουρκία (huffingtonpost.gr, 28/08/2019).

Ίσες αποστάσεις από Ρωσία-ΗΠΑ… Πιο κοντά στο Πακιστάν

Ο λόγος που η γείτονα επέλεξε να συνεργαστεί στον συγκεκριμένο τομέα με το ομόθρησκο (και λιγότερο φιλοδυτικό υπό την ηγεσία του Ιμράν Καν) και καθ’ όλα πρόθυμο Πακιστάν, είναι ότι οι δύο σουνιτικές δυνάμεις έχουν ως συνεκτικό υλικό το Ισλάμ, ενώ τα ανταλλάγματα με την εκατέρωθεν στρατιωτική υποστήριξη (Μεσόγειο-Ινδία), τους ιστορικούς (iiss.org, 17/04/2020 ) αλλά και τους οικονομικούς δεσμούς (προσδοκώμενος όγκος εμπορικών συναλλαγών έως το 2023, στα 5 δισ. δολάρια), συναποτελούν το επιστέγασμα (Foreign Affairs Institute, Σεπ. 2020). Άλλωστε εδώ και καιρό έχουν συνάψει συμφωνίες αμυντικής συνεργασίας (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 και 8) οι οποίες ήδη διευρύνονται ως απόρροια των γεγονότων του Αφγανιστάν που συμβάλουν στην περαιτέρω σύσφιξη των σχέσεών τους (1, 2 και 3). Η Τουρκία είναι ήδη ο τέταρτος μεγαλύτερος εξαγωγέας όπλων του Πακιστάν (πρώτη είναι η Κίνα, jpost.com, 11/02/2021). Η εγγύτητά τους αντανακλάται και στη διπλωματική σφαίρα. Πακιστανικοί αξιωματούχοι έχουν εκφράσει την υποστήριξή τους στην Τουρκία σχετικά με τις παράνομες έρευνες φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο, ενώ πακιστανικές αεροναυτικές δυνάμεις συμμετείχαν σε ασκήσεις και παραβιάσεις των ελληνικών και κυπριακών θαλασσίων ζωνών καθώς και του εναέριου χώρου (1, 2, 3 και 4). Άλλωστε ας μην ξεχνάμε ότι από το 1974 τo Πακιστάν ήταν στο πλευρό των Τούρκων και προσέφεραν τις υπηρεσίες τους στην εισβολή/κατοχή της Κύπρου (simerini.sigmalive.com, 03/02/2018). Συνεπώς, η συνεργασία τους στον πυρηνικό τομέα (1, 2 και 3) μάλλον έρχεται ως φυσικό επακόλουθο, αν όχι ως μοναδική επιλογή για την Τουρκία. Ο διευθυντής του «Middle East Center for Reporting and Analysis» Τζόναθαν Σπάηερ (με έτερο διευθυντή τον Σέθ Φραντσμαν) αναφέρει ότι: «οι ισχυροί και αναπτυσσόμενοι στρατηγικοί δεσμοί της Άγκυρας με το Πακιστάν προκαλούν διεθνή ανησυχία σχετικά με το ενδεχόμενο μεταφοράς τεχνογνωσίας κατασκευής πυρηνικών όπλων. Η Τουρκία έχει ήδη τη θέληση και τις πρώτες ύλες. Αυτή η γνώση είναι ο παράγοντας που αυτή τη στιγμή δεν διαθέτει» (jpost.com, 29/11/2019).

Όσον αφορά στις ΗΠΑ, είναι πολλοί οι λόγοι που δεν θα ανεχτούν το ενδεχόμενο η γείτονα να εξελιχθεί σε πυρηνική δύναμη (U.S. Senate Report, Feb. 2008). Όπως προαναφέρθηκε αυτό θα συνεπάγεται τη γεωπολιτική αυτονόμησή της, προκαλώντας την αποδόμηση της υφιστάμενης Ευρωατλαντικής αρχιτεκτονικής ασφαλείας. Ταυτόχρονα δε κατ' αυτόν τον τρόπο, αναδύεται ως νέα απειλή για τα συμφέροντα του στενά συνεργαζόμενου Ισραήλ (jpost.com, 15/07/2020) και επιπλέον θα γίνει η αιτία για μια κούρασα πυρηνικών εξοπλισμών στην ευρύτερη περιοχή. Όλοι αυτοί οι φόβοι αποσταθεροποίησης, εξετάζονται από τους αμερικανούς εδώ και καιρό (U.S. Senate Report, Φεβ. 2008). Παρά ταύτα η τουρκική ηγεσία που είναι υπερφιλόδοξη, κάνει το λάθος να υπερεκτείνεται συνεχώς πέραν των οικονομικών, διπλωματικών, στρατιωτικών και τεχνολογικών δυνατοτήτων της. Η Αμερική που ως γνωστόν δίνει μεγάλη βαρύτητα στην στρατιωτική τεχνολογία, εκτιμάται ότι θα επιτρέψει την ανάπτυξη της τουρκικής αμυντική βιομηχανίας μέχρις ενός σημείου (militaire.gr, 15/08/2021) αλλά τα πυρηνικά ξεπερνούν κατά πολύ το σημείο ανοχής της (protothema.gr, 12/12/2019).

Από την άλλη η Ρωσία, με την οποία η Τουρκία έχει συνάψει μια ευκαιριακή (και όχι στρατηγική) συνεργασία (slpress.gr, 13/07/2021), έχει κάθε λόγο να παρέχει πυρηνική τεχνογνωσία για την κατασκευή του Ακουγιού σε μια προσπάθεια να ρηγματώσει συνειδητά το ΝΑΤΟ, όμως σε καμία περίπτωση δεν επιθυμεί να δει τακτικά πυρηνικά όπλα στα χέρια της Τουρκίας. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι η Τουρκία δεν θα επιτύχει τελικά τον στόχο της. Το σίγουρο όμως είναι ότι θα υπάρξουν πολλά προσκόμματα στην διαδικασία αυτή από δρώντες με συμφέροντα στην ευρύτερη περιοχή, όπως το Ισραήλ (haaretz.com, 21/02/2010), η Γαλλία (iris-france.org, 25/09/2019) αλλά και η Αίγυπτος, η Σαουδική Αραβία (ahvalnews.com, 02/12/2020) και τα ΗΑΕ (euideas.eui.eu, 12/11/2019).

Συγκεκαλυμμένη εργαλειοποίηση του βαλλιστικού και διαστημικού προγράμματος

Το έτερο προαπαιτούμενο σκέλος ενός πυρηνικού προγράμματος, είναι το βαλλιστικό πρόγραμμα που αποσκοπεί στην ανάπτυξη πυραύλων που θα φέρουν τις πυρηνικές κεφαλές. Είναι αλήθεια ότι η γείτονα έχει ήδη εξελίξει το πυραυλικό δυναμικό που απαιτείται για να απειλήσει ευθέως την Ελλάδα και την Κυπριακή Δημοκρατία. Αναλυτές εκτιμούν ότι επί του παρόντος διαθέτει εγχώριας κατασκευής βαλλιστικούς πυραύλους θεάτρου επιχειρήσεων (Theater Ballistic Missiles) τύπου Short Range Ballistic Missiles (βεληνεκούς >1000km) ενώ υπάρχουν αναφορές για πυραύλους με βεληνεκές άνω των 1000km (defence-point.gr, 14/04/2021).

Σε αυτό το σημείο έμφαση πρέπει να δοθεί και στο εξαγγελθέν διαστημικό πρόγραμμα της Τουρκίας (kathimerini.gr, 10/02/2021) το οποίο είναι κομβικό. Πρώτον, διότι θα επιτρέπει την υποστήριξη τoυ όγκου των δεδομένων που θα προέρχεται από την δορυφορική τηλεκατεύθυνση των μη επανδρωμένων αεροχημάτων και των ταχυπλόων της, ταυτοχρόνως με τη στοχοποίηση των βαλλιστικών πυραύλων (amynageostratigiki.eu, 28/05/2021). Δεύτερον, γιατί εξυπηρετεί την ανάπτυξη πυραύλων/φορεών εμβέλειας >3500km ή και μεγαλύτερης (Medium Range Ballistic Missiles ή μεγαλύτερους). Με άλλα λόγια το τουρκικό διαστημικό πρόγραμμα ενδέχεται να είναι μια καλοστημένη βιτρίνα για να υποστηρίξει το πυρηνικό της πρόγραμμα, ενώ με την προκύπτουσα εμβέλεια πυραύλων, γίνεται αντιληπτό το εύρος των χωρών που θα απειληθούν άμεσα, χωρίς καν να λάβουμε υπόψη την δυνατότητα εκτόξευσης από πλοία επιφανείας αλλά και από υποβρύχια…

 

Οι άμεσοι κίνδυνοι από την κατασκευή του Ακουγιού

Πέραν τούτου, και εκτός των όσων προαναφέραμε, ένας επιπλέον παράγοντας προβληματισμού είναι η -όχι τυχαία- επιλογή κατασκευής του Ακουγιού (1 και 2) πλησίον της Κύπρου (σε απόσταση περίπου 85km), γεγονός που δημιουργεί προφανείς λόγους ανησυχίας και που αφορούν:

-Πρώτον, στην πιθανότητα ατυχήματος (είτε λόγω ανθρωπίνου λάθος, είτε κατασκευαστικής αστοχίας, είτε της σεισμικότητας της περιοχής, βλ. Φουκουσίμα και ερώτηση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 13/01/2014) η οποία επισημάνθηκε με ανεμικές και ετεροχρονισμένες δηλώσεις (για την «τιμή των όπλων»; Αφού η κατασκευή βρίσκεται ήδη σε προχωρημένο στάδιο…) από τον Έλληνα ΥΠΕΞ Ν. Δένδια (1 και 2). Όσον αφορά στην ελληνοκυπριακή πλευρά, ο ακαδημαϊκός Δρ. Κλέαρχος Κυριακίδης είναι μάλλον ο πρώτος που έθεσε το ζήτημα (1, 2, 3, 4, και 5, 6, 7), ενώ ανεξήγητη νεκρική σιγή επικρατεί στην Κυπριακή Δημοκρατία.

-Δεύτερον, σε ζητήματα ασφάλειας της ευρύτερης περιοχής (τρομοκρατικές ενέργειες, ένοπλες διενέξεις κλπ). Αμερικανοί αναλυτές όπως ο Χένρυ Σοκόλσκι (εκτελεστικός διευθυντής του NPEC, aljazeera.com 10/03/2021), προειδοποιούν για το αυτονόητο, ότι δηλαδή: «η γειτονιά σας είναι επικίνδυνη. Άνθρωποι πολεμούν. Οι πυρηνικοί αντιδραστήρες σε έναν πόλεμο μπορεί να αποτελέσουν στόχο». Πρόσθεσε δε ότι «τέτοιου είδους χτυπήματα μπορούν να δημιουργήσουν ανησυχία και να οδηγήσουν σε έκλυση ραδιενέργειας, όπως το Τσέρνομπιλ ή χειρότερα».

Επίλογος

Συμπερασματικά, το νέο εγχείρημα της γείτονος συνιστά σε κάθε περίπτωση παράγοντα ανησυχίας βραχυπρόθεσμα (κατασκευή Ακουγιού) αλλά και μακροπρόθεσμα (δυνάμει ανάπτυξη τακτικών πυρηνικών) για τον Ελληνισμό εν συνόλω και κατ’ επέκταση για την Βορειοατλαντική Συμμαχία. Η ειλημμένη απόφασή της για την απομάκρυνση/αυτονόμηση από τη Δύση (1, 2 και 3) προϋποθέτει προηγουμένως την απόκτηση τακτικών πυρηνικών, κίνηση που θα οδηγήσει σε αντανακλαστική κούρσα πυρηνικών εξοπλισμών σημαντικών δρώντων στην ευρύτερη περιοχή μας. Υπό αυτό το πρίσμα, για τη Δύση αποτελεί «Δούρειο ίππο» ενώ για την Ευρασία, είναι ένα «ανεξέλεγκτο κανόνι» (loose cannon). Συνακόλουθα, οι γεωπολιτικές κυβιστήσεις της πέραν των διπλωματικών, οικονομικών και στρατιωτικών δυνατοτήτων της, εκτιμάται ότι θα έχουν τραγική κατάληξη για την ίδια, αλλά μέχρι τότε θα ωρύεται προσπαθώντας να καλύψει την αδυναμία της, για να καθηλώσει όσους αντίπαλους διακατέχονται από φοβικά σύνδρομα και ατολμία. Όπως έλεγε και ο Αβραάμ Λίνκολν: «Μπορείς να ξεγελάς όλους για λίγο καιρό, λίγους όλο τον καιρό, αλλά ποτέ όλους όλο τον καιρό».

Όσον αφορά στα του οίκου μας, μολονότι αποτελεί γενική παραδοχή ότι «όπου υπάρχει καπνός υπάρχει και φωτιά», δυστυχώς οι Αθηναϊκές και Κυπριακές ελίτ, αρνούνται να λάβουν σοβαρά υπόψη το ενδεχόμενο η Τουρκία να βρίσκεται ήδη σε διαδικασία ανάπτυξης πυρηνικών ικανοτήτων (έστω και στοιχειωδών), πολλώ δε μάλλον να αναλάβουν δράση για την ανάσχεση αυτής της απειλής (όπως για παράδειγμα το Ισραήλ εξετάζει έναντι του Ιράν). Η αλήθεια όμως είναι ότι εάν συνεχίσουμε να εθελοτυφλούμε έναντι του εφιαλτικού αυτού σεναρίου -εναποθέτοντας και αυτό στον παράγοντα τύχη-, τότε στην ουσία παίζουμε «κορώνα-γράμματα» με την ίδια μας την υπόσταση.

*Ειδικός τεχνικός σύμβουλος. Διετέλεσε λέκτορας και επιστημονικός συνεργάτης στο Πανεπιστήμιο του Μπράιτον της Βρετανίας.