Το καλοκαίρι του 2017 φιλοξένησα στην Κύπρο μια παλιά συμφοιτήτριά μου από την Γκάνα. Μια κοπέλα με ολόχρυση καρδιά, ένα αγγελικό πλάσμα με όλο τον ρυθμό και την αρχοντιά που χαρακτηρίζει τους δυτικοαφρικάνους και ένα ταπεινό χριστιανικό φρόνημα. 

Η κοπέλα αυτή (που είναι βαφτισμένη και με σπάνιο αρχαιοελληνικό όνομα, το οποίο δεν χρειάζεται να αναφέρω), θερμή πατριώτισσα και χωρίς καθόλου συμπλέγματα, ούτε για το χρώμα της ούτε για την περήφανη φυλή της, τους Ασάντι, εντυπωσιάστηκε από την Κύπρο, τον αντιαποικιακό εθνικοαπελευθερωτικό της αγώνα και την σύνδεση του με αυτού της πατρίδας της. Καθώς ζούσε στις ΗΠΑ για τις μεταπτυχιακές της σπουδές, και λόγω και της καταγωγής της, είχε ταυτιστεί σε μεγάλο βαθμό με το κίνημα «Black Lives Matter».

Δεν ένιωσε ποτέ θιγμένη, ούτε στο Παραλίμνι ούτε στην Κυπερούντα ούτε στη Λεμεσό, όταν την έβλεπαν περίεργα οι τόπακες. «Αφού έχω άλλο χρώμα και μαλλιά, είναι φυσιολογικό», έλεγε. «Και εσύ αν έρθεις Γκάνα μια μέρα, όλοι θα σε κοιτούν περίεργα», συμπλήρωνε και γελούσε.

Καθηκόντως, έπρεπε να δοκιμάσει και τον παραδοσιακό κυπριακό καφέ. Της έψησα τον αγαπημένο μου, ένα μυρωδάτο «χρυσό καφέ του Λαϊκού» και τον πρόσφερα στο γνωστό φλυντζανάκι, μαζί με μιαν καντήλα νερό τσακρί. Έβλεπε με απορία το λογότυπο… «Βλέπω καλά…;»

Ναι, ήταν αλήθεια. Έβλεπε ένα μικρό νεγράκι, με κόκκινα μάγουλα και ντυμένο με κόκκινο φέσι και στολή υπηρέτη, να προσφέρει καφέδες.  

Ήταν η μόνη φορά που ένιωσε κάπως προσβεβλημένη. Και ταυτόχρονα απορημένη, όταν της υπέδειξα ότι είναι ο καφές που καταναλώνει η Αριστερά, και συνδέεται με αυτή για πάνω από μισό αιώνα.

Το «Λαϊκόν Καφεκοπτείον», μαζί με την «ΛΟΕΛ», την «Πρίντκο», τα «Συντεχνιακά Φαρμακεία» και άλλες, είναι εταιρείες που συνδέονται με το λεγόμενο «Λαϊκό Κίνημα», πολιτικο-κομματικός εκφραστής του οποίου είναι διαχρονικά το ΑΚΕΛ, το κομμουνιστικό μαρξιστικό-λενινιστικό κόμμα του τόπου. Ο «καφές του Λαϊκού» σερβίρεται για δεκαετίες «πάντα και παντού», στα οικήματα των Λαϊκών Οργανώσεων, δηλαδή τους «καφενέδες των αριστερών» σε όλη την Κύπρο. Αυτός ήταν ο καφές που έπινε και ο μακαρίτης ο παππούς μου στην ΠΕΟ, μαζί με το «κονιάκκιν» της ΛΟΕΛ. 

Ο δίσκος που παρουσιάζω πιο κάτω, ήταν κατασκευασμένος στην σοσιαλιστική Τσεχοσλοβακία για λογαριασμό του Λαϊκού Καφεκοπτείου Λτδ. 

Πως προέκυψε το λογότυπο όμως; Όπως γράφει ο Ανδρέας Κάτσιης στη «City» (03/06/2016):

«Επικοινωνώντας με το Κέντρο Εικαστικών Τεχνών και Έρευνας του ιδρύματος Κώστα και Ρίτας Σεβέρη, το οποίο έκανε σχετική έρευνα, μάθαμε μερικές πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες για το λόγο επιλογής της συγκεκριμένης εικόνας. Όπως αποδεικνύεται εν τέλει, το σχέδιο που απεικονίζεται στους δίσκους σερβιρίσματος και στα χαρακτηριστικά φλυτζάνια του Λαϊκού Καφεκοπτείου, αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της αποικιοκρατικής νοοτροπίας σύμφωνα με την οποία οι υπηρέτες έπρεπε να είναι Αφρικανοί. Η νοοτροπία αυτή, όπως ήταν φυσικό, υιοθετήθηκε και από τους ντόπιους κατοίκους του νησιού (Κυπρίους). Πέραν τούτου όμως πιστεύεται ότι και ο καφές ίσως να εισαγόταν τότε από χώρες της Αφρικής (Αιθιοπία, Αίγυπτο, Μαρόκο). Ακόμη μια λεπτομέρεια που επιβεβαιώνει την ιστορία της εικόνας, είναι πως ο άνδρας που σερβίρει τον καφέ είναι ντυμένος με τη χαρακτηριστική στολή σερβιτόρου ξενοδοχείου ή εστιατορίου εκείνης της εποχής. Η αποικιοκρατική νοοτροπία, όμως, έχτισε διάφορα στερεότυπα τα οποία με τον καιρό πέρασαν στον λαό της Κύπρου και δημιούργησε συγκεκριμένες αντιλήψεις και απόψεις, που διατηρούνται έως σήμερα σε πολλές περιπτώσεις.»

Η εικόνα με το ντυμένο στα κόκκινα μαυράκι να προσφέρει στους λευκούς την καφεδάρα τους, την βρίσκουμε και στις ΗΠΑ, την οποία ερευνητές (αυτής της σχολής σκέψης) την χαρακτηρίζουν ως ρατσιστική. Πιο κάτω, αντιγράφουμε ένα απόσπασμα από το κείμενο της Catherine Roth (2009) με τίτλο «The Coon Chicken Inn: North Seattle’s Beacon of Bigotry» που δημοσιεύθηκε στο «The Seattle Civil Rights & Labor History Project» του Πανεπιστημίου της Washington. Το άρθρο «αποκρυπτογραφεί» τον συμβολισμό του λογοτύπου μιας αλυσίδας εστιατορίων τηγανητού κοτόπουλου, που απεικόνιζε ένα νέγρο με ολοκόκκινα χείλη, φέσι και φορεσιά πορτιέρη. Γράφει η Roth:

«Ο “Coon” του Coon Chicken Inn φορούσε μια στολή πορτιέρη. Στο πρόσωπό του, σου κλείνει το αριστερό μάτι και τα υπερμεγέθη κόκκινα χείλη, είναι μονίμως ορθάνοιχτα για να παρουσιάζουν τις λέξεις “Coon Chicken Inn” που ήταν χαραγμένες στην πάνω σειρά των λαμπερών άσπρων δοντιών του. Για να κατανοήσουμε πλήρως τη σημασία του λογότυπου του CCI, είναι σημαντικό να κάνουμε ένα βήμα πίσω και να εξετάσουμε την ιστορία της ίδιας της καρικατούρας “Coon”. Ο όρος “coon” εμφανίστηκε στην πρώιμη Αμερική ως σύντμηση του “raccoon” και, σύμφωνα με το Oxford English Dictionary, έγινε σύντομα συνώνυμο με το “ένας πονηρός, ξερόλας τύπος” και στη συνέχεια με το “ένας Νέγρος”».

Αρχικά συνδεόταν με τους λευκούς χωριάτες, αλλά μετά, αναφέρει η Roth, η λέξη μετατοπίστηκε για να γίνει υποτιμητικός όρος για τους Αφροαμερικανούς. Συνδέεται με την εισαγωγή και την επιτυχία του μενεστρέλο του σινεμά του 19^ου αιώνα, τον "Zip Coon". Όπως εξηγεί, ο «Zip Coon» δεν είναι ο πρώτος χαρακτήρας τύπου «blackface». Αυτοί οι χαρακτήρες, αν και κωμικοί, αναφέρει, συμβόλιζαν τον «κουτοπόνηρο νέγρο» που «το παίζει λευκός» και, αν και προκαλούσαν γέλιο, ενίσχυαν το αίσθημα λευκής υπεροχής και έχθρας έναντι των Αφροαμερικάνων.  

Το ζήτημα με το «blackface» έχει αποτελέσει πολλές φορές σκάνδαλο στις ΗΠΑ. Όπως γράφει στο «The Conversation» (14/02/2019) ο Michael Millner, Καθηγητής Αγγλικών & Αμερικανικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Massachusetts Lowell, «το blackface είναι μέρος του DNA της αμερικανικής κουλτούρας» και «ήταν ανέκαθεν κατηγορηματικά ρατσιστικό», εξηγώντας πως η ρίζα του φτάνει στα θέατρα της Νέας Υόρκης στο Βορρά, το 1830, πριν περάσει στον αμερικανικό Νότο. 

Πάρα πολλά μπορούν να γραφτούν για αυτή την απεικόνιση των Αφρικανών και τις ρίζες της, αλλά δεν είναι του παρόντος. Στην Κύπρο, αυτές οι ρατσιστικές εικόνες φαίνεται να είχαν περάσει, μέσω της Αγγλοκρατίας, δυστυχώς και σε κάποιους Κύπριους, ακόμα και της Αριστεράς. Και αυτό παρά το ότι οι Βρετανοί στην αρχή νόμιζαν πως και οι ίδιοι οι Κύπριοι είναι μαύροι. Η κόκκινη φορεσιά και το φέσι στο λογότυπο του Λαϊκού Καφεκοπτείου είναι ενδεικτικά. Δεν ισχυρίζεται κανένας πως η επιλογή του λογότυπου έγινε με κριτήρια μίσους, όμως, όπως και να το κάνουμε, είναι μια επιλογή που σήμερα φαίνεται... «κάπως». 

Τώρα, τι σχέση έχουν όλα αυτά με το τώρα; Έχουν. Διότι όταν τα τελευταία δέκα χρόνια κάποιοι έχουν κάνει πολιτική παντιέρα τον «αντιρατσιστικό αγώνα» ενώ ορισμένες μη-κυβερνητικές οργανώσεις αντλούν κονδύλια για επαγγελματική ενασχόληση με την απάλειψη του ρατσισμού, της «ρητορικής μίσους» και της ξενοφοβίας, θα πρέπει πρώτα να δουν τα του γυάλινου οίκου τους, πριν να πετάνε πέτρες με τους καταπέλτες.

Δεν γίνεται να θέλεις να ταυτιστείς με το κίνημα «Black Lives Matter», που αποκαθηλώνει αγάλματα αποικιοκρατών και δουλεμπόρων και εσύ να υιοθετείς ακόμα στερεοτυπικές εικόνες με μαύρους δούλους. Δεν γίνεται να «ξημερώνει νέα μέρα» και εσύ πάλι να κουνάς το δάκτυλο και να γράφεις πύρινα άρθρα που να βρίσκουν υποκρυπτόμενο «ρατσισμό» στα λεγόμενα και τα γραφόμενα άλλων, ενώ την ίδια ώρα, καθώς γράφεις παθιασμένα, να πίνεις «το γνωστό σας καφεδάκι», εκείνο «που μοσχοβολά παντού», με τον Αφρικανό υπηρέτη.

Ελπίζουμε πως αύριο Παρασκευή, 19 Ιουνίου 2020, στην «αντιρατσιστική εκδήλωση» που οργανώνει το ΑΚΕΛ με τις διάφορες δορυφορικές, μετωπικές και φιλικές του οργανώσεις, τουλάχιστον η συμμετέχουσα ΚΙΣΑ, η «Κίνηση για Ισότητα, Στήριξη και Αντιρατσισμό», από αντιρατσιστικό καθήκον, θα ζητήσει συμβολικά την αποκαθήλωση του μαύρου δούλου από τα οικήματα των Λαϊκών Οργανώσεων. Έτσι, η Αριστερά θα αντιμετωπίσει πρώτη τον όποιον «θεσμικό ρατσισμό» που «ανακαλύπτει» υποκρυπτόμενο στα γραφόμενα άλλων.

Διότι, όπως λέει και το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, 7,2: «Τί δὲ βλέπεις τὸ κάρφος τὸ ἐν τῷ ὀφθαλμῷ τοῦ ἀδελφοῦ σου, τὴν δὲ ἐν τῷ σῷ ὀφθαλμῷ δοκὸν οὐ κατανοεῖς;»

Δρ Λάμπρος Γ. Καούλλας

Αστυνομικές Σπουδές, Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου