Ενώ η πανδημία «δοκιμάζει» τα συστήματα υγείας και αποτελεί παγκόσμια απειλή, φαίνεται πως οι περισσότεροι πολίτες έχουν συμμορφωθεί στα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης, μένοντας αρκετές ώρες στο σπίτι και αλλάζοντας ξαφνικά τη ρουτίνα τους στην προσπάθεια να προσαρμοστούν στη νέα κατάσταση. Σύμφωνα με την Δρ. Elke Van Hoof, καθηγήτρια ψυχικής υγείας και ψυχικής πρωτοβάθμιας φροντίδας, του Πανεπιστημίου Vrije Βριξελλών, με περίπου 2,6 δισεκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο σε καραντίνα, διεξάγουμε αναμφισβήτητα το μεγαλύτερο ψυχο-κοινωνικό πείραμα που έχει ποτέ πραγματοποιηθεί.

Έχουν αναπτυχθεί κάποιες ψυχολογικές μελέτες αυτό το διάστημα που να αξιολογούν την επίπτωση της νέας πραγματικότητας στη ψυχική υγεία των ατόμων;

Τους τελευταίους 4 μήνες, αρκετά Πανεπιστήμια σε όλο τον κόσμο ανέπτυξαν ταχύτητες και κατάφεραν να χορηγήσουν σε πολίτες ερωτηματολόγια που αξιολογούν αρκετές πλευρές του κορωνοϊού, μια από αυτές και το συναισθηματικό αντίκτυπο απέναντι στην πανδημία. Οι περισσότερες έρευνες στον τομέα της ψυχολογίας, εντοπίζονται μέχρι στιγμής στην Κίνα, ενώ σημαντικός αριθμός ερευνών έχουν επίσης πραγματοποιηθεί και πραγματοποιούνται αυτή τη στιγμή σε Ευρώπη και Αμερική, ενώ έχουν επίσης αναλάβει δράση ερευνητές και στην Κύπρο. Λόγω του ότι μέχρι στιγμής δεν έχουμε στη διάθεσή μας δημοσιευμένα αποτελέσματα από έρευνες σε Κυπριακό πληθυσμό, πιο κάτω παρουσιάζονται ευρήματα από μελέτες σε Κίνα, Ευρώπη και Αμερική. Αρκετές από τις έρευνες που επικεντρώνονται στη μελέτη της ψυχολογικής επίπτωσης της καραντίνας, αναφέρουν έξαρση συμπτωμάτων μετατραυματικού στρες, σύγχυσης και θυμού. 

Αποτελέσματα ερευνών που πραγματοποιήθηκαν στην Κίνα, αναφέρουν ότι 2 στους 10 πολίτες της Κίνας βιώνουν συμπτώματα κατάθλιψης και κλινικού άγχους μέτριου με σοβαρού βαθμού, με τις γυναίκες και τους ηλικιωμένους να σημειώνουν τα υψηλότερα επίπεδα άγχους, εξηγώντας πως οι γυναίκες ενδεχομένως να παρουσιάζονται πιο αγχωμένες λόγω των περισσότερων ρόλων που αναλαμβάνουν στο σπίτι, αλλά και λόγω της υψηλότερης ευαλοτώτητας και ευαισθησίας τους στο άγχος σε σύγκριση με τους άντρες.

Επιπλέον, τα αποτελέσματα υποδεικνύουν ότι 8 στους 10 ερωτηθέντες, ανησυχούν σχετικά με την υγεία τους και την υγεία των συγγενικών τους προσώπων, ενώ οι 7 στους 10 δηλώνουν ικανοποιημένοι σχετικά με την πληροφόρησή τους από τα μέσα ενημέρωσης, όσον αφορά στις μεθόδους πρόληψης κατά του ιού (Ho Chee, Ho, 2020; Li, Wang, Xue, Zhao, 2020).

Πώς εξηγούνται οι αντιδράσεις μας κατά τις πρώτες ημέρες εφαρμογής των περιοριστικών μέτρων;

Μελέτη που δημοσιεύθηκε πρόσφατα από το Εθνικό Πανεπιστήμιο της Σιγκαπούρης, υποστηρίζει πως η σύγχυση, ο φόβος, ο πανικός και τα σενάρια καταστροφολογίας των πολιτών, τους οδήγησαν σε συμπεριφορές μάχης, χαρακτηρίζοντας τες συγκεκριμένα ως «αλλοπρόσαλλες» συμπεριφορές (π.χ. η αγορά υπερβολικών αγαθών πρώτης ανάγκης από υπεραγορές), αναγνωρίζοντας πως ο ανθρώπινος οργανισμός δεν ήταν έτοιμος για να επεξεργαστεί ορθά και λογικά τέτοια απειλή κατά τα πρώτα στάδια της αλλαγής (Ho, Chee, Ho, 2020).

Υπάρχει κάποιο θετικό επακόλουθο της κατάστασης στη ψυχική μας υγεία;

Ωστόσο, πρόσφατη έρευνα που πραγματοποιήθηκε στην Κίνα, αναφέρει πώς οι έγκλειστοι πολίτες βιώνουν ιδιαίτερη αναστάτωση και φόβο σχετικά με την επίπτωση που μπορεί να επιφέρει ο ιός στην υγεία τους, ιδιαίτερα αυτοί που λόγω της καραντίνας δεν έχουν τη δυνατότητα να εργάζονται.

Ωστόσο, υπάρχουν και οι συμμετέχοντες (ειδικά αυτών που η εργασία και το εισόδημά τους δεν είχε απειληθεί, που γυμνάζονται 2-3 φορές την εβδομάδα, που τρέφονται και ξεκουράζονται κατάλληλα) που σημειώνουν υψηλότερα επίπεδα ικανοποίησης από τη ζωή, υποστηρίζοντας πως οι αλλαγές στις προτεραιότητες και η καθιέρωση νέων στόχων αποτελούν παράγοντες που τους ώθησαν στο να δώσουν ένα θετικό νόημα στην εμπειρία τους και να επιτρέψουν σε αυτό το βίωμα να τους επηρεάσει θετικά (Zhang, Wang, Rauch, Wei, 2020).

Τι υποστηρίζουν τα αποτελέσματα όσον αφορά τις νεαρότερες ηλικίες (παιδιά και εφήβους;)

Μελέτη που δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο του 2020, αναφέρει πως τα παιδιά που βρίσκονται στο σπίτι βιώνουν αρνητικά συναισθήματα και συναισθηματική δυσφορία παρόμοια με τους ενήλικες. Οι κυριότεροι παράγοντες που τους δημιουργούν άγχος και φόβο είναι η υγεία τους και η υγεία των συγγενικών τους προσώπων, η οικονομική επίπτωση που μπορεί να επιφέρει η νέα κατάσταση στην οικογένειά τους, η χαμηλή πληροφόρηση που λαμβάνουν από τους γονείς τους σχετικά με την επικαιρότητα, η απομάκρυνση από τους συμμαθητές και τους δασκάλους τους και η δυσκολία εξεύρεσης προσωπικού χώρου και ιδιωτικότητας στο σπίτι.

Προστατευτικοί παράγοντες κατά του άγχους φαίνεται να είναι η φυσική άσκηση και η συχνή επικοινωνία μέσω τηλεφώνου ή διαδικτύου με φίλους και συμμαθητές τους. Επίσης, η μελέτη περιγράφει τον σημαντικό και καθοριστικό ρόλο που έχει η κοινωνία απέναντι στην ψυχική υγεία των οικογενειών, υπογραμμίζοντας την ανάγκη παροχής συμβουλευτικής και καθοδήγησης σε γονείς για θέματα που αφορούν το χειρισμό των παιδιών στο σπίτι.

Επιπλέον, αναφέρει πως τα σχολεία, τόσο ως συστήματα εκπαίδευσης αλλά και ως κοινότητες που αντικατοπτρίζουν τη κοινωνική ζωή των παιδιών, είναι σημαντικό να δράσουν εναλλακτικά και να δώσουν την ευκαιρία στα παιδιά να μορφώνονται από το σπίτι, και να περνάνε χρόνο με τους συμμαθητές τους αναπτύσσοντας μια οργανωμένη συζήτηση καθημερινά (Wang, Zhang, Zhao, Zhang, Jiang, 2020), κάτι που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «διαδικτυακά διαλείμματα».

*H Ιφιγένεια Στυλιανού είναι Σχολική Ψυχολόγος.