Ο περασμένος μήνας, Μάρτιος, σήμανε το τέλος του κόσμου που γνωρίζαμε. Ένας νέος κόσμος, τελείως διαφορετικός, άρχισε ήδη να ανατέλλει, αλλά πώς; Ένας θανατηφόρος ιός από την Κίνα, ο οποίος προκαλεί δεκάδες χιλιάδες θανάτους και εκατομμύρια κρούσματα, καλπάζει και γονατίζει κυριολεκτικά τον πλανήτη. Ο μισός πληθυσμός της γης είναι κατ’ οίκον περιορισμό.
Η παγκόσμια οικονομία βρίσκεται σε ύφεση, η οποία εξελίσσεται σε χειρότερη κρίση από εκείνην του 1930. Εκατομμύρια εργαζόμενοι έχασαν ή θα χάσουν τις δουλειές τους. Όλες σχεδόν οι χώρες υφίστανται τις οδυνηρές επιπτώσεις μιας ασθένειας την οποία υποτίμησαν και, όταν συνειδητοποίησαν την επικινδυνότητά της, αντέδρασαν πολύ αργά.
- Ο Μαρξ είπε κάποτε πως, «η Ιστορία επαναλαμβάνεται, άλλοτε υπό μορφή τραγωδίας και άλλοτε υπό μορφή φάρσας». Αυτήν τη φορά, η Ιστορία του πλανήτη επαναλαμβάνεται πρώτα υπό μορφή απερίγραπτης ανθρώπινης τραγωδίας. Και ύστερα ως σημαντικές ανατροπές στο διεθνές άναρχο σύστημα, το οποίο θα καταστεί ακόμα πιο επικίνδυνο εξαιτίας της ανυπαρξίας ικανού ηγεμόνα.
Θα συμφωνήσω με τον «μάγο της διπλωματίας», Χένρι Κίσιγκερ. Σε άρθρο του στην αμερικάνικη εφημερίδα «Wall Street Journal» (3.4.2020) με τίτλο: «The Coronavirus Pandemic Will Forever Alter the World Order», υποστηρίζει πως ο ιός θα μπορούσε να αλλάξει την κατάσταση πραγμάτων στον κόσμο για πάντα.
Ποια είναι η ανάλογη περίπτωση, η οποία επίσης άλλαξε τον κόσμο για πάντα; Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος και η καθιέρωση στο διεθνές σύστημα δύο υπερδυνάμεων, των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσης.
Σχέδιο Μάρσαλ
Στις 12 Μαρτίου 1947, ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ, Τρούμαν, εξήγγειλε το γνωστό δόγμα που έφερε το όνομά του και στηριζόταν στις συμβουλές του διακεκριμένου διπλωμάτη, Τζορτζ Κέναν, ο οποίος υποστήριξε: «[…] Το κύριο χαρακτηριστικό της αμερικανικής πολιτικής απέναντι στην Σοβιετική Ένωση θα πρέπει να είναι μία υπομονετική αλλά σταθερή και άγρυπνη ανάσχεση (containment) των επεκτατικών τάσεων της […]».
Στις 5 Ιουνίου 1947, ο υπουργός Μάρσαλ, σε μια ομιλία του στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, εξήγγειλε το γνωστό «Σχέδιο Μάρσαλ» για την ανασυγκρότηση της καθημαγμένης από τον πόλεμο, Ευρώπης.
- Η Αμερική θα βοηθούσε ώστε να αποφευχθούν «πολιτικές αναταραχές» και η «απόγνωση», να ανακάμψει η παγκόσμια οικονομία και να δημιουργηθούν ελεύθεροι θεσμοί.
Το πρόγραμμα οικονομικής ανάκαμψης, έλεγε ο Μάρσαλ, «στρεφόταν εναντίον της πείνας, της φτώχειας, της απόγνωσης και του χάους» (Χ. Κίσιγκερ: «Διπλωματία», Εκδόσεις Νέα Σύνορα, Λιβάνης, 1995, σελ. 506-509).
Πρώτοι αποδέκτες της αμερικανικής βοήθειας ήταν η Ελλάδα, που σπαρασσόταν από τον εμφύλιο, και η Τουρκία και ακολούθως πολλές χώρες της Ευρώπης, ακριβώς για να παρεμποδιστεί η εξάπλωση ενός επικίνδυνου, τότε, ιού, του κομμουνισμού. Τα υπόλοιπα είναι ιστορία…
Και για την Ευρώπη
Την περ. Κυριακή (5.4.2020), η Γερμανίδα πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Oύρσουλα φον ντερ Λάιεν, τάχθηκε υπέρ του προγραμματισμού τεραστίων επενδύσεων στον προϋπολογισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εξαιτίας της κρίσης του κορονοϊού.
- «Χρειαζόμαστε ένα σχέδιο Μάρσαλ για την Ευρώπη. Ο προϋπολογισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι αποδεκτός σε όλα τα κράτη-μέλη ως εργαλείο αλληλέγγυας εξισορρόπησης και πρέπει να προσαρμοστεί ανάλογα στην κρίση του κορονοϊού», έγραψε σε άρθρο της στην έγκριτη γερμανική εφημερίδα, «Die Welt».
Εξέφρασε επίσης την βεβαιότητα ότι, «η Ευρώπη σύντομα θα ανακάμψει και πάλι: Τα πολλά δισεκατομμύρια, τα οποία πρέπει να επενδυθούν σήμερα για να αποφευχθεί μια μεγαλύτερη καταστροφή, θα ενώσουν γενεές. Με αυτόν τον τρόπο μπορεί να ανανεωθεί το αίσθημα της κοινότητας μεταξύ των εθνών της Ευρώπης».
Και όχι μόνο! Εκείνα που πρέπει να ανανεωθούν και να λειτουργήσουν είναι η αλληλεγγύη και η κοινότητα αρχών και αξιών, δηλ. μιας Ευρώπης ικανής να ανταποκριθεί τάχιστα, συντεταγμένα και αποτελεσματικά στις δυσκολίες των μελών της. Αυτή η αλληλεγγύη έλαμψε διά της απουσίας της αφού οι Βρυξέλλες δεν ανταποκρίθηκαν αμέσως στις εναγώνιες εκκλήσεις της Ιταλίας και της Ισπανίας για βοήθεια στην αντιμετώπιση της πανδημίας.
Ίσχυσε η γνωστή πρακτική, «ο καθένας για τον εαυτό του και ο σώζων εαυτόν σωθήτω». Ταυτόχρονα, αναζωπυρώθηκε η ξεχασμένη αντίληψη περί του έθνους-κράτους, αφού υπερίσχυσε η κρατική και όχι η ευρωπαϊκή εναντίωση στον ιό. Τη φορά αυτή δεν ήταν ο… κομμουνισμός και η Σοβ. Ένωση αλλά η Κίνα, από τη μια, και η Δύση από την άλλη.
Αναβίωση του έθνους-κράτους
Αλλά, ποια Δύση; Ο κινεζικός κορωνοϊός συνέβαλε όχι μόνο να ανατραπεί η παγκόσμια τάξη αλλά και να επιβεβαιωθούν πικρές πραγματικότητες για το διεθνές σύστημα. Όσον αφορά το πρώτο, ο Κίσιγκερ, στην προαναφερθείσα ανάλυσή του, υπογραμμίζει:
- «Η πανδημία προκάλεσε έναν αναχρονισμό, μια αναβίωση της περιφραγμένης πόλης (η επιστροφή στο έθνος-κράτος) σε μια εποχή που η ευημερία εξαρτάται από το παγκόσμιο εμπόριο και την μετακίνηση των ανθρώπων. Οι δημοκρατίες του κόσμου πρέπει να υπερασπιστούν και να διατηρήσουν τις αξίες του Διαφωτισμού. Η ιστορική πρόκληση για τους ηγέτες είναι να διαχειριστούν την κρίση, χτίζοντας παράλληλα την επόμενη μέρα. Η αποτυχία, μπορεί να βάλει φωτιά στον κόσμο», κατέληξε.
Τίθενται δύο κρίσιμα ερωτήματα. Πρώτον, ποιοι ηγέτες θα υπερασπιστούν τις αξίες του Διαφωτισμού και θα διαχειριστούν την κρίση. Δεύτερον, πώς θα είναι η επόμενη μέρα;
Σπιθαμιαίοι ηγέτες
Στις ΗΠΑ και στη Βρετανία κυβερνούν δύο ηγέτες, Τραμπ και Τζόνσον, οι οποίοι άφησαν τα κράτη και τους λαούς των έρμαια στην επέλαση του κορωνοϊού. Απεδείχθησαν σπιθαμιαίοι μπροστά στον γιγαντιαίο κίνδυνο της πανδημίας. Οι ΗΠΑ και η Βρετανία μετρούν εκατοντάδες χιλιάδες κρούσματα και πολλές χιλιάδες νεκρούς.
- Οι κεντροαριστερές κυβερνήσεις στην Ιταλία και στην Ισπανία απέτυχαν να ανταποκριθούν έγκαιρα στον ιό αφού επέτρεψαν δημόσιες συγκεντρώσεις και εκδηλώσεις που τον διέσπειραν. Μετρούν δεκάδες χιλιάδες νεκρούς και κρούσματα.
Η Γαλλία, η οποία δοκιμάζεται επίσης από την πανδημία, ηγείται μιας προσπάθειας για την έκδοση ευρωομολόγου, το οποίο θα στηρίξει τις οικονομίες των κρατών-μελών και θα συμβάλει στην ανάπτυξη. Εναντιώνεται η Γερμανία, όπως εναντιώθηκε στην περίπτωση της διάσωσης της Ελλάδος.
Η καγκελάριος Μέρκελ λειτούργησε ξανά ως Γερμανίδα «μη-αλληλέγγυα, μικρόψυχη και δειλή», όπως την χαρακτήρισε το έγκυρο γερμανικό περιοδικό «Der Spiegel» (4.4.2020) σε κύριο άρθρο του.
Η «φιλάνθρωπη» Κίνα
Ποιος, λοιπόν, Ευρωπαίος ηγέτης είναι σε θέση να υπερασπιστεί τις αξίες του Διαφωτισμού και να διαχειριστεί ηγετικά και αποτελεσματικά τη βαθύτατη, πολυδιάστατη κρίση που προκάλεσε ο θανατηφόρος κορωνοϊός;
Από την άλλη, οι ΗΠΑ, υπό την ηγεσία του ανεπαρκούς Τραμπ, πώς θα αντισταθούν σε μιαν αποθηριωμένη Κίνα, η οποία όχι μόνο ευθύνεται για την καταστροφική καθυστέρηση στην αντιμετώπιση του ιού αλλά, τώρα, προτάσσει το αφήγημα της «φιλανθρώπου» χώρας, που σπεύδει σε βοήθεια των ανίκανων δυτικών δημοκρατιών; Και πώς θα βοηθήσουν άλλα κράτη;
- Ο στόχος της κομμουνιστικής Κίνας είναι να επιβληθεί ως ο ηγεμόνας στο άναρχο διεθνές σύστημα. Θα ήταν πραγματικά εξωφρενικό και άκρως επικίνδυνο, μία αυταρχική χώρα, η οποία παραβιάζει θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα των πολιτών της, να προβληθεί ως το ιδεώδες παράδειγμα διακυβέρνησης.
Κοινωνική συνοχή
Η Ευρώπη πώς πρέπει να αντιδράσει για την επόμενη μέρα; Η Άνα Παλάτσιο, πρώην υπουργός Εξωτερικών της Ισπανίας, σε ανάλυσή της με τίτλο: «Η φιλελεύθερη Δημοκρατία θα επιβιώσει του κορωνοϊού;» (Project Syndicate, 3.4.2020) υποστηρίζει πως,
- «είναι επιτακτική ανάγκη οι δυτικοί ηγέτες, πρώτα να ανακόψουν τον κορωνοϊό και, ταυτόχρονα, να ενισχύσουν την κοινωνική συνοχή και να χαράξουν μια πορεία προς την ανάπτυξη και την σταθερότητα, με την παράλληλη τόνωση των αξιών και των θεσμών που υποστηρίζουν τις φιλελεύθερες δημοκρατικές κοινωνίες».
Αν αποτύχουν, καταλήγει η Παλάτσιο, τότε θα καταστούν ευάλωτοι σε μια Κίνα «η οποία παρουσιάζει το μοντέλο (διακυβέρνησής) της ως την καλύτερη πρόκληση σε αυτούς τους ενδιαφέροντες καιρούς».
Πώς θα είναι, λοιπόν, η επόμενη μέρα στον κόσμο;
Πολλές χώρες ξεκίνησαν ήδη μελέτες και σχεδιασμούς για την αντιμετώπιση τεράστιων προβλημάτων μετά το τέλος του κορωνοϊού. Στη Γαλλία, 58 Γερουσιαστές δημιούργησαν μία διαδικτυακή πλατφόρμα συζήτησης και κατάθεσης ιδεών για την επόμενη μέρα.
Στις ΗΠΑ και σε ευρωπαϊκές χώρες, κυβερνήσεις, πολιτικοί, ειδικοί, ακαδημαϊκοί, δεξαμενές σκέψης, επιχειρούν να αναλύσουν τις επιπτώσεις του ιού και να αναζητήσουν λύσεις για τα προβλήματα της μετα-κορωνοϊού εποχής.
Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι νικητές επιχείρησαν να κτίσουν και να εδραιώσουν ένα διεθνές σύστημα στηριγμένο σε δημοκρατικές αρχές, ελευθερίες και αξίες και στη δημιουργία Διεθνών Οργανισμών, διά των οποίων να εμπλέξουν όλα τα κράτη. Με μια θεμελιώδη αρχή:
- Οι δημοκρατίες δεν έχουν κανένα κίνητρο για πόλεμο εναντίον αλλήλων αφού όλες αναγνωρίζουν την κρατική νομιμότητα αλλήλων.
Σήμερα, το διεθνές σύστημα έγινε ακόμα πιο επικίνδυνο και ασταθές εξαιτίας της απομείωσης της αμερικανικής υπερδύναμης, της ανάδυσης της οικονομικής, στρατιωτικής και τεχνολογικής ισχύος της αυταρχικής Κίνας και της πολιτικής αδυναμίας της ΕΕ να λειτουργήσει ως δυνητικός, αξιόπιστος και αποτελεσματικός δρων στις διεθνείς υποθέσεις.
Μετά την κρίση του κορωνοϊού αναμένεται ότι θα υπάρξουν παγκόσμια και τοπικά σημαντικές οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές ανακατατάξεις, ίσως ανατροπές και νέες πρακτικές, οι οποίες θα επηρεάσουν τη ζωή των πολιτών για τα επόμενα χρόνια.
- Επίσης δεν αποκλείεται ανακατανομή ισχύος, επιρροής, πιθανόν νέες συμμαχίες συμφερόντων και ανάδυση νέων δρώντων, οι οποίοι θα επιδιώξουν σχηματοποίηση ενός νέου διεθνούς συστήματος, ίσως πιο αποτελεσματικού.
>Οικονομία: Η παγκόσμια οικονομία εισήλθε σε ύφεση με εκτίναξη της ανεργίας. Τα χρηματιστήρια κατέρρευσαν. Ο τουρισμός, το εμπόριο, οι αερομεταφορές, οι κατασκευές, ξενοδοχειακές και βιομηχανικές επιχειρήσεις γονατίζουν.
>Κοινωνία: Στις ανεπτυγμένες χώρες, οι κοινωνίες καλούνται να αποχαιρετίσουν έναν άνετο τρόπο ζωής και να μάθουν πώς να επιβιώσουν και να αναπροσαρμόσουν τη συμπεριφορά τους σε έναν άλλο τρόπο διαβίωσης, υπό τη σκιά και απειλή ενός αόρατου εχθρού.
- >Πολιτική: Ένα οδυνηρό και τραγικό συμπέρασμα από την πανδημία: Επιβεβαιώθηκε ότι δεν υπάρχουν ηγετικά αναστήματα, τουλάχιστον στις μεγάλες χώρες, τα οποία να δώσουν λύσεις στα μεγάλα ζητήματα της ανθρωπότητας.
Τι πρέπει να γίνει έστω και τώρα;
>Πρώτον, όλες οι χώρες να συνασπιστούν και να συντονιστούν για την από κοινού τάχιστη εξουδετέρωση της πανδημίας. Όσο παρατείνεται θα οδηγήσει τον πλανήτη σε οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό χάος.
>Δεύτερον, παροχή ρευστότητας στις οικονομίες των κρατών και στήριξη της απασχόλησης με διατήρηση της επιχειρησιακής δραστηριότητας των εταιρειών και της αγοραστικής δύναμης των πολιτών. Ήδη, η ΕΕ διαθέτει δισεκατομμύρια.
>Τρίτον, όταν και εφόσον το επιτρέψουν οι ειδικοί επιδημιολόγοι, να επανανοίξουν τα σύνορα και να αρχίσει ξανά η διακίνηση ανθρώπων και προϊόντων.
Τέταρτον, οι μεγάλες δυνάμεις, να κατανοήσουν ότι ο ιός δεν είναι ευκαιρία για ηγεμονία ή επιβολή στο διεθνές άναρχο σύστημα αλλά η ώρα της συνεργασίας και της αλληλεγγύης.
>Πέμπτον, ίσως είναι η αφορμή να αντιμετωπιστούν αποφασιστικά και συλλογικά τοπικές και περιφερειακές συγκρούσεις και πόλεμοι, υπό την προϋπόθεση ότι ο ΟΗΕ και οι εμπλεκόμενοι θα σεβαστούν και θα εφαρμόσουν το Διεθνές Δίκαιο.
>Έκτον, οι ηγέτες των «27» της Ευρωπαϊκής Ένωσης να επανεφεύρουν τις αρχές και αξίες που θεμελιώνουν την Ένωση και, κυρίως, την αλληλεγγύη. Η κρίση που διέρχεται η ΕΕ είναι η χειρότερη στην Ιστορία της. Αν δεν αντιμετωπιστεί συλλογικά και αλληλέγγυα, πέρα από στενά κρατικά και εθνικά στερεότυπα, συμφέροντα και ιδεοληψίες, το μέλλον της θα είναι δυσοίωνο.
Ο κορωνοϊός είναι μια παγκόσμια απειλή από έναν αόρατο, θανατηφόρο εχθρό. Άρα πρέπει να αντιμετωπιστεί παγκόσμια, αλληλέγγυα και αποφασιστικά αφού πρώτα αντλήσουμε όλοι τα ανάλογα σκληρά, πικρά μαθήματα και κάνουμε ένα νέο ξεκίνημα, μετά που θα θάψουμε τους νεκρούς μας.
