Ένεκα της παγκόσμιας κοινωνικό-οικονομικής κρίσης, που προκάλεσε και εξακολουθεί να προκαλεί η πανδημία του κορωνοϊού, παρατηρείται σήμερα αυξημένη κρίση των Αρχών και Αξιών που διέπουν τους θεσμούς της πολιτεία μας.
Φαινόμενα παρακοής διαταγμάτων – ως Αρχή, καθώς και φαινόμενα καταπάτησης βασικών κοινωνικών Αξιών, ήτοι ανθρωπίνων ελευθεριών, είναι αυτά που δεσπόζουν στην καθημερινότητα μας. Αποτέλεσμα τούτου, οι πολίτες να βρίσκονται σε σύγχυση, βομβαρδιζόμενοι καθημερινά από πληροφορίες που προκαλούν φόβο, τρόμο και αβεβαιότητα για το μέλλον.
Αποτελεί πανάρχαιο ζήτημα η ενδογενής αίσθηση των ανθρώπων πως δεν αποτελεί μονάδα σε αυτό τον κόσμο και πως, απέναντι σε κάθε συνάνθρωπο και συμπολίτη τους, κυριαρχεί μια αυθόρμητη, προστατευτική εσωστρέφεια προκειμένου την προστασία του ατόμου τους.
Αυτή η προστασία, τόσο του ιδίου του ατόμου όσο και των συνανθρώπων του εφαρμόζεται μέσα από αθέατα καθώς και θεατά όρια που πλαισιώνουν σήμερα την κοινωνία μας. Τα αθέατα όρια, επί της ουσίας, είναι αυτά που μας ξεχωρίζουν ως «νοήμονα όντα», καθιστώντας μας ως έλλογα και διαφοροποιώντας μας από τα ζώα. Είναι σε γενικές γραμμές αυτό που ο Πλάτωνας αποκαλεί «αιδώ». Την αίσθηση δηλαδή της φυσικής δικαιοσύνης κάθε ανθρώπου απέναντι στον συνάνθρωπο του, απαραίτητη για την ανθρώπινη συνύπαρξη. Αυτή η πανάρχαια αίσθηση, στο πέρασμα του χρόνου μετατράπηκε στις σύγχρονες κοινωνίες, εκεί που ήταν δυνατό, σε Αρχές – Νόμους και άλλες μορφές δικαίου, τα οποία χαρακτηρίζουν τα πλείστα σύγχρονα συντάγματα.
Χαρακτηριστικό προς το ανωτέρω παραθέτω απόσπασμα από το έργο, τραγωδία του Σοφοκλή «Αντιγόνη», (Αντι.450-454) «…οὐ γάρ.....ὥρισεν......τὰ σὰ κηρύγμαθ'…·» «ἄγραπτα κἀσφαλῆ θεῶν νόμιμα…». Η Αντιγόνη εναντιώθηκε στις επιταγές των νόμων-αρχών του Κρέοντα επικαλούμενη την σημαντικότητα των άγραφων «θεϊκών» αρχών, με αποτέλεσμα ο τελευταίος να υποχωρήσει από το αυστηρό κανονιστικό πλαίσιο των Νόμων της πολιτείας του.
Σήμερα, μέσα από την πρωτοφανή κρίση που βιώνουμε, αυτή η σύγκρουση Άρχων – Αξιών παρατηρείται έντονα, και όπως αναφέρθηκε ανωτέρω, οι πολίτες αναπόφευκτά βρίσκονται σε σύγχυση.
Εδώ είναι που έρχεται ο καταλυτικός ρόλος της πολιτείας, όπως και σε κάθε κρίση, να αποδώσει τέτοια μέτρα που να ικανοποιούνται αφενός οι Αρχές και αφετέρου οι Αξίες. Το αίσθημα δικαίου δηλαδή, σε κάθε λαμβανόμενο μέτρο, το οποίο σε καμία περίπτωση δεν θα εξατομικεύεται, ατομικό-συλλογικά μεμονωμένο, αλλά θα καλύπτει με τέτοιο, «δικαιοφανή» τρόπο, το γενικό σύνολο των πολιτών.
Το ρόλο αυτό σήμερα καλούνται να τον εφαρμόσουν δύο εξουσίες. Η Εκτελεστική και η Νομοθετική εξουσία. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο εφαρμόζεται μια επίσης πανάρχαια ανάγκη περιβάλλουσα από το επίσης πανάρχαιο ερώτημα. Η ανάγκη μιας εφαρμόζουσας «Δίκαιης Πολιτικής» της πολιτείας και ως ερώτημα, το «τι εστί Δίκαιο». Η αντίληψη του «τι εστί δίκαιο», υποδηλώνει και τους βασικούς πυρήνες δίκαιης πολιτικής, δηλαδή δίκαιων κανόνων δικαίου. Δέον να αναφερθούμε στο σημείο αυτό, πως διάφοροι φιλόσοφοι δικαίου, είχαν άλλη οπτική διάσταση επί του ερωτήματος αυτού. Χαρακτηριστικά να αναφέρω πως η αντίληψη του συστήματος δικαίου που προκύπτει από τις κοινωνικές παραδοχές του Αριστοτέλη, είναι άλλες από εκείνες των επίσης φιλόσοφων δικαίου, Ρουσσώ, Λοκ και Χόμπς. Γενικό όμως υπόβαθρο, στο ερώτημα τι εστί δίκαιο, θα λέγαμε πως παραμένει, η συνάρτηση της κυρίαρχης σε κάθε συγκεκριμένη κοινωνία, κοινή αντίληψη του τι είναι ο άνθρωπος, το νόημα ύπαρξης του και ο στόχος της καθημερινής του πράξης.
Επι του προκειμένου, οι πιο πάνω εξουσίες, ήτοι Εκτελεστική και Νομοθετική, καλούνται να αποδώσουν μέτρα τα οποία δεν θα εμβολίζουν τους ήδη υπάρχοντες κανόνες δικαίου – Αρχές αλλά και τους ηθικούς, άγραφους κανόνες – Αξίες.
Είναι λογικό και άκρως προβλεπόμενο, το κάθε άτομο και πολίτης να βιώνει σήμερα ένα συνεχόμενο «βιασμό» της καθημερινότητας του αφού κυριαρχεί μέσα του η πιο πάνω σύγκρουση.
Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο κρίνεται όσο πότε, η ανάγκη ύπαρξης ορθής πολιτικής σκέψης, η οποία θα διαδραματίσει καταλυτικό ρόλο στην εξισορρόπηση της βαθιάς αυτής σύγκρουσης στο «ενδο-εγώ» των πολιτών. Η σύγκρουσή αυτή διαδραματίζεται ανάμεσα σε δυο επίπεδα, την ηθική και την πολιτική, αφού η τελευταία καλείται να εφαρμόσει τους κανόνες – Αρχές οι οποίοι σε κάθε περίπτωση να μην αποκλίνουν από τις αθέατες Αξίες. Κοινός στόχος όμως θα πρέπει να παραμένει η ευδαιμονία του ανθρώπου και η συνέχιση ύπαρξης του σε ένα ευδαίμον κράτος.
Αλέξανδρος Χ. Αλεξάνδρου
Δικηγόρος - Νομικός
