Το άρθρο αυτό πρωτο-δημοσιεύθηκε στις 8 Αυγούστου 2005 στην εφημερίδα Σημερινή και στη συνέχεια στην Ελευθερία και στα Νέα Λονδίνου με αναδημοσιεύσεις σε διάφορες ιστοσελίδες. Σήμερα ξανα-δημοσιεύεται με κάποιες προσθέσεις.
Θύμησες ιστορικές, θυσίας και πατριωτισμού – Τηλλυρία 1964
Στις 8 Αυγούστου του 1964 η τουρκική αεροπορία βομβάρδισε με βόμβες Ναπάλμ την περιοχή Τηλλυρίας στη Κύπρο.
Δολοφονήθηκαν 55 άτομα μεταξύ των 28 πολίτες…
Σκοπός των τουρκικών προθέσεων ήταν η δημιουργία ευνοϊκών συνθηκών διοχετεύσεως οπλισμού και προσωπικού από την Τουρκία για προετοιμασία ευνοϊκών συνθηκών τουρκικής εισβολής/απόβασης, με τη δημιουργία προγεφυρωμάτων για το στόχο αυτό και συγκεντρώσεως των Τούρκων της Κύπρου στη βόρεια πλευρά του νησιού προετοιμάζοντας το ‘τουρκο-κυπριακό συνιστών κράτος’ τους. Υπενθυμίζεται το Φόρειν ΄Οφις κατόπιν συνεννοήσεως με τον Τούρκο τότε ΥΠΕΞ Feridun Cemal Erkin, από τις 3 Ιανουαρίου 1964 ετοίμαζε σχέδια για επανασύσταση της Κυπριακής Δημοκρατίας σε Ομοσπονδία με ΔΥΟ ΣΥΝΙΣΤΩΝΤΑ ΚΡΑΤΗ (two constituent states.
Η περιοχή λοιπόν Κοκκίνων-Μανσούρας, με μικρό αλλά αμιγές τουρκοκυπριακό πληθυσμό και των όρμων που επιτρέπουν την προσέγγιση μικρών πλοιαρίων, προσφέρθηκε ως ιδανική. Έτσι, από το Φεβρουάριο του 1964 (και αφού η Βρετανία είχε πάρει ρητώς την απόφαση ότι και εισβολή να έκαναν οι Τούρκοι δεν επρόκειτο να επέμβει) η Τουρκία άρχισε να στέλλει οπλισμό, και από το Μάρτιο μεταφέρονταν κατά τη διάρκεια της νύχτας Τουρκοκύπριοι φοιτητές και εργαζόμενοι, ηλικίας 18-30 ετών, από τις τουρκικές ακτές Ανεμούρ και Σελεύκεια, εξοπλισμένοι με όπλα μπρεν, στεν μπαζούκας, όλμους 60 ή 81 χιλ.και τουφέκια. Οι Τουρκοκύπριοι φοιτητές και μη προήρχοντο είτε από το Λονδίνο είτε από την Τουρκία και προτού μεταφερθούν στην περιοχή Κοκκίνων-Μανσούρας, εκπαιδεύονταν για λίγες μέρες σε στρατόπεδο κοντά στην Άγκυρα. Μέχρι τον Αύγουστο του 1964, υπολογιζόταν ότι είχαν αποβιβαστεί περί τους 800, οι 450 εκ των οποίων παρέμειναν στο προγεφύρωμα Κοκκίνων-Μανσούρας. Οι υπόλοιποι διοχετεύτηκαν στην περιοχή Λιμνίτη και Πάφου, όπου και προέβαιναν στην οργάνωση του εδάφους, με αποτέλεσμα το Μάρτιο η οδική επικοινωνία Μόρφου-Πόλεως Χρυσοχούς να καταστεί επισφαλής, λόγω των τουρκοκυπριακών χωριών Καζιβερών, Λιμνήτη και κυρίως των Κοκκίνων-Μανσούρας.
Στις 18.6.64, χρησιμοποιώντας όλμους και μπαζούκας και το χωριό Άγ. Θεόδωρος, οι Τουρκοκύπριοι επεδίωξαν να καταλάβουν το Μοσφιλέρι. Από τότε άρχισαν να αυξάνονται τα επεισόδια μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων στην περιοχή, λόγω των τουρκικών προθέσεων να αυξήσουν και να ολοκληρώσουν στην περιοχή το σχεδιασθέν προγεφύρωμά τους. Ουσιαστικά, οι Tούρκοι ήθελαν να ενώσουν το προγεφύρωμα Κοκκίνων-Μανσούρας διά της χρήσης των όπλων με το προγεφύρωμα Λιμνίτη, Λεύκας, όταν και μια έκταση περί τα 200 τ.μ. θα βρισκόταν πλέον υπό τον πλήρη έλεγχό τους. Δίδοντάς τους τη δυνατότητα στη συνέχεια να κατευθυνθούν προς Μόρφου-Λευκωσία και να ενωθούν με το υπό τον έλεγχό τους κομμάτι της Λευκωσίας προς Κερύνεια… Η διχοτόμηση τότε θα υλοποιείτο…
Στη συνέχεια, οι Τουρκοκύπριοι λεγόμενοι μαχητές (9.7.1964) κατέλαβαν και το Λωρόβουνο, μία σοβαρής στρατηγικής σημασίας περιοχή, και τα Ηνωμένα Έθνη απέρριψαν διαμαρτυρία της Εθνικής Φρουράς να τους απομακρύνει! Ο διευθυντής της, με έγγραφο ημερ. 24.7.1964, δεν θεώρησε σοβαρή την τουρκική κίνηση και πως οι τουρκοκύπριοι, με την κατάληψη του Λωρόβουνου, δεν παρενοχλούσαν τα ε/κ χωριά και ούτε ήλεγχαν τα δρομολόγια!!! Την 31.7.1964 συνελήφθη περίπολος Τουρκοκυπρίων που κινούνταν πυροβολώντας μεταξύ Γιαλιάς προς Κόκκινα, και ομολόγησαν ότι πήγαιναν για παραλαβή οπλισμού και μεταφορά του στην Πόλη Χρυσοχούς… (Από το βιβλίο του Σπύρου Παπαγεωργίου «Τα κρίσιμα ντοκουμέντα του Κυπριακού» 1959-1967 Τόμος Β’).
Τα τουρκικά σχέδια επιβεβαίωσε τότε και επιστολή της τουρκοκυπριακής ηγεσίας Κοκκίνων-Μανσούρας, που βρέθηκε στην κατοχή του ζεύγους (Άγγλων) Marley στις 26.5.1964. Ο Marley ήταν ένας από τους πολλούς Βρετανούς στρατιώτες που συνελήφθησαν τότε από τις Αρχές της Δημοκρατίας και ανακρίνονταν και οι οποίοι βοηθούσαν τους Τούρκους στα άνομα σχέδιά τους. Βρετανικό αποδεσμευμένο έγγραφο επιβεβαιώνει τις συνεργασίες των Βρετανών αυτών αξιωματούχων της RAF (Βρετανικής Βασιλικής Αεροπορίας) στην Κύπρο. Ένα συγκεκριμένο για τις συνεργασίες αυτές γράφει:
«…Είναι εμφανές πως οι γνώσεις του Αντωνίου (κυπριακής Αστυνομίας) είναι περιορισμένες ως προς την έκταση της ανάμειξης των Βρετανών στρατιωτών στη μεταφορά όπλων ή βοήθεια προς τους Τούρκους μαχητές. Οι δραστηριότητες τού Bass φαίνεται δεν είναι γνωστές στην κυπριακή Αστυνομία. Η σύλληψη του Marley ήταν εντελώς τυχαία. Η Αστυνομία ξέρει μόνο για τον Batchelor ως προμηθευτή όπλων προς τους Τούρκους. Ο Marley δεν τους αποκάλυψε ακόμα περισσότερα ονόματα… Ο κύριος λόγος που θέλουμε να βγάλουμε τον Bass εκτός Κύπρου είναι οι τρομερά ευαίσθητες πληροφορίες που έχει στην κατοχή του, σε σχέση με τα τουρκικά σχέδια επέμβασης και τα οποία μπορεί κάτω από πιεστικές ανακρίσεις να αποκαλύψει στους Ελληνοκυπρίους…»
( Έγραφο ημερ. 3.6.1964, από τη βρετ. Υπ. Αρμοστεία στη Λευκωσία προς το Φόρεϊν Όφις στο Λονδίνο και στο αρχηγείο των βρετ. Δυνάμεων στην Κύπρο. (Βλέπε βιβλίο της γράφουσας ‘Conspiracy or Blunder?’)
Οι Eλληνοκύπριοι εθελοντές προστάτες – Λόχος Πολεμίου
Κάτω από αυτές τις συνθήκες λοιπόν και υπό το φως των προβλεπόμενων εξελίξεων, η ηρωική περιοχή της Τηλλυρίας/Πάφου άρχισε να συ-στρατεύεται για προστασία και υπεράσπιση, και να δημιουργείται και ο λόχος Πολεμίου, όπως έμεινε έκτοτε γνωστός.
Το λόχο αυτόν αποτελούσαν περίπου 80 άτομα εθελοντές όλων των ηλικιών, με διοικητές τους Γαβριήλ Γεωργιάδη (ο οποίος ήταν και της ΕΟΚΑ Α’) Αντώνη Κωμοδρόμο και Γεώργιο Ονησιφόρου. Η πρώτη συμμετοχή ομάδων του λόχου στα γεγονότα εκείνα ήταν η καταστολή της ανταρσίας των Τουρκοκυπρίων της Χούλου στην Πάφο…
O Αγαθοκλής Αγαθοκλέους από το Πολέμι είναι ένας από τους συμπατριώτες μας εκείνους που επάνδρωναν το λόχο Πολεμίου και ο οποίος πολέμησε στις μάχες εκείνες, με αποτέλεσμα να είναι ένας από τους επιζήσαντες κατά τα γεγονότα, αφού πολλοί κάηκαν από τις βόμβες ναπάλμ της τουρκικής αεροπορίας στους βομβαρδισμούς της 8-9 Αυγούστου 1964.
Νεαρός 18 ετών τότε, οικογενειάρχης με τρεις θυγατέρες εγκατεστημένος στο Λονδίνο τώρα, θυμάται και αφηγείται με λύπη, απόγνωση και πόνο ψυχής, την πολυτάραχη ιστορική εκείνη περίοδο της κυπριακής ιστορίας, που ελάχιστοι δυστυχώς γνωρίζουν, ιδίως οι σημερινοί μας νέοι. Και ο πόνος γίνεται ακόμα μεγαλύτερος και αβάστακτος, όταν η δική μας πλευρά εγκληματικά αποφεύγει να αναλύει και να εξιστορεί με περηφάνια τα πραγματικά γεγονότα, για γνώση και μάθηση των νεοτέρων και θύμηση των παλαιοτέρων.
Το 1964 τα παιδιά της Κύπρου πολέμησαν δίχως στρατιωτική εκπαίδευση, δίχως κομματικές καθοδηγήσεις, αλλά με την ελληνική ψυχή τους. Πλάι στην 31η Μοίρα Καταδρομών πολέμησαν γενναία και μέχρι τις 8 Αυγούστου 1964 απελευθέρωσαν τις κατεχόμενες περιοχές από τους Τουρκοκύπριους λεγόμενους μαχητές του Ντενκτάς και της Άγκυρας, και που κάλυπταν το τουρκικό προγεφύρωμα, περιλαμβανομένου και του Λωρόβουνου εκτός των Κοκκίνων. Δυστυχώς, όμως, κάποια διαταγή του ΓΕΕΦ (Γενικού Επιτελείου Εθνικής Φρουράς) ανέστειλε κάθε περαιτέρω ενέργεια, παρόλο που όλοι ήσαν βέβαιοι ότι αν γινόταν η επίθεση, τα Κόκκινα θα καταλαμβάνονταν και μεταξύ των άλλων, θα συλλαμβανόταν και ο Ρ. Ντενκτάς, ο οποίος είχε φθάσει εκεί κρυφά την 1η Αυγούστου. Κάποιες λανθασμένες πολιτικές αποφάσεις τότε δεν επέτρεψαν την τελευταία φάση, την απελευθέρωση και των Κοκκίνων, που έκτοτε παραμένουν στα χέρια των Αττίλων. Αποφάσεις που τελικά βοήθησαν τους Τούρκους… Τη λανθασμένη απόφαση κατάπαυσης των επιχειρήσεων ακολούθησαν στις 8 και 9 Αυγούστου οι βομβαρδισμοί της τουρκικής αεροπορίας με Φ100 και Φ84. Τα αεροπλάνα συνολικά έκαναν 64 εξόδους με αδιάκριτους βομβαρδισμούς και άφησαν πίσω τους τα πρώτα δείγματα κεμαλικής θηριωδίας και ολοκαυτώματος. Χαλάσματα, νεκρούς, αντίσκηνα…
Οι Γ. Ονησιφόρου, Χρυσόστομος Ιωάννου Σωκράτους, Χαράλαμπος Αντωνίου, Αγαθοκλής Παναγιώτου Αγαθοκλέους και Νεόφυτος Αριστείδης τραυματίστηκαν και έφεραν πολλαπλά εγκαύματα από τις τουρκικές βόμβες ναπάλμ. Αλλά τουλάχιστον γλίτωσαν, για να είναι σήμερα ζωντανοί μάρτυρες της πρώτης εκείνης απόπειρας τουρκικής εισβολής με βρετανική συνωμοσία και ζωντανοί μάρτυρες της πραγματικής ιστορίας των γεγονότων του 1964, κόντρα στις σημερινές ανανικές προσπάθειες διαστρέβλωσης και διαγραφής της μνήμης των Ελληνοκυπρίων…
Ο ηρωισμός και η νίκη των παλληκαριών μας, και η θυσία όλων εκείνων που έτρεξαν να ανταποκριθούν στο κάλεσμα της πατρίδας, καταστρέφοντας και αχρηστεύοντας τα τότε σχέδια των Τούρκων για δημιουργία ανεξάρτητου καντονίου/ προγεφυρώματος με πολιτική και στρατιωτική ηγεσία (απόπειρα πρώτης τουρκικής εισβολής) επιβεβαιώθηκε και με δημοσίευμα τουρκικής εφημερίδας. Έγραψε ο Στρατηγός Γεώργιος Γρίβας Διγενής στη σχετική έκθεσή του ημερ. 12.12.1964.
«…Τοιαύτη ήτο η σημασία της απωλείας του προγεφυρώματος Μανσούρας-Κοκκίνων διά τούς Τούρκους και τοιαύτας αυστηράς διαταγάς φαίνεται έδωσαν διά την διατήρησίν του ώστε, ως ανέγνωσα εις εφημερίδας, η τουρκική κυβέρνησις διέταξε την σύστασιν ειδικού στρατοδικείου να δικάση τον Τούρκον Συνταγματάρχην, διοικητήν του προγεφυρώματος και ετέρους 5 στρατιωτικούς ως υπαιτίους της τουρκικής ήττης και δραπετεύσαντας είτα εις Τουρκίαν…». Η εφημερίς «Κυριακάτικοι Καιροί» του Λονδίνου έγραψαν ότι «Οι Έλληνες κατήγαγον μεγίστην νίκην» και εχαρακτήρισε την Μανσούραν ως το τουρκοκυπριακόν προγεφύρωμα, όπου άνδρες και όπλα εκ Τουρκίας διωχετεύοντο εις Κύπρον, ενώ άλλαι ξέναι εφημερίδες έγραψαν ότι η Τουρκία απώλεσε τον μοναδικόν εις χείρας των Tουρκοκυπρίων λιμένα και το ισχυρότερον καντόνιον. Η εφημερίς «Ατλαντίς» αποδίδει ως λεχθέντα από τον κ. Άτσεσον τα ακόλουθα: «Απολύτως δικαιολογημέναι ήσαν αι επιθέσεις των Ελλήνων κατά των τουρκοκυπριακών παραλιακών θέσεων που αποτελούν ιδεώδη σημεία διά τουρκικόν προγεφύρωμα…»
(Βιβλίο Σπύρου Παπαγεωργίου «Τα κρίσιμα ντοκουμέντα του Κυπριακού» Τόμος Β’. Επίσης στο ίδιο βιβλίο βλέπε λεπτομερή και αποκαλυπτική έκθεση του Στρατηγού Ηλία Πρόκου (Αύγουστος 1964.)
Bαρύς φόρος για το Πολέμι
Ο Αγαθοκλής Αγαθοκλέους μεταφέρθηκε κατ’ αρχάς στο νοσοκομείο Πόλης Χρυσοχούς, μετά στο νοσοκομείο Πάφου, στη συνέχεια στο νοσοκομείο Λεμεσού και τέλος στο 430 Στρατιωτικό Νοσοκομείο Αθηνών… Τους περισσότερους νεκρούς όμως από την πρώτη εκείνη τουρκική εισβολή είχε το ηρωικό χωριό Πολέμι, γι’ αυτό και εκεί θα συναντήσει ένας και το μνημείο των ηρώων, στο οποίο μνημονεύονται τα ονόματα των εννέα πεσόντων στη θυσιασθείσα Τηλλυρία… Αυτοί ήσαν: Γιαννάκης Ανδρέου Ιωαννίδης 19 χρονών, Φρίξος Ανδρέου 23 χρονών, Ανδρέας Λόρδος 29 χρονών, Ανδρέας Μιχαήλ 23 χρονών, Νίκος Χριστοδούλου 19 χρονών, Ανδρέας Θουκυδίδης 18 χρονών, Τηλέμαχος Χριστοδούλου 18 χρονών, Στέφανος Ζαλούμης 17 χρονών και Δημήτρης Μαυρογένης 48 χρονών. Ο τελευταίος ήταν γιατρός και βρέθηκε νεκρός στα χαλάσματα του νοσοκομείου Παχυάμμου, όπου πρόσφερε υπηρεσίες. Το νοσοκομείο όπως και η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου κατεδαφίστηκαν από τους βομβαρδισμούς…
(Ένα άξιο λόγου ρεπορτάζ για την Τηλλυρία 1964 δημοσίευσε το ‘Περιοδικό’ (του συγκροτήματος ΔΙΑΣ) στις 12 Αυγούστου 1989, το οποίο ετοίμασε ο συνάδελφος Νίκος Παπαναστασίου (Φωτογραφία Στέλιου Παπαστυλιανού) με τίτλο ‘Η κατάληψη Λωρόβουνου και Μανσούρας’, με τον πλήρη κατάλογο των ‘Ηρωικών νεκρών της Τηλλυρίας’.)
