Η ανατροπή του καθεστώτος Άσαντ στη Συρία δημιουργεί, προφανώς, εντελώς νέα δεδομένα στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής και το μείζον γεωπολιτικό ερώτημα, ξανά, αναφέρεται στο κατά πόσον η περιοχή βρίσκεται σε αχαρτογράφητα νερά. Στο παρόν καταγράφεται το ιστορικό και γεωπολιτικό υπόβαθρο της Συρίας για σκοπούς καλύτερης αντίληψης των γεγονότων που τεκταίνονται σήμερα στην χώρα. Ο ανατραπείς Πρόεδρος της Συρίας Μπασάρ Αλ-Άσαντ εκλέγηκε, διαδεχόμενος τον πατέρα του, εκπροσωπόντας το κυρίαρχο κόμμα Ba’th στις 17 Ιουλίου 2000 και στις τελευταίες εκλογές τις 26ής Μαϊού 2021 με ποσοστό 95,2%.
Η σύγχρονη πολιτική ιστορία της Συρίας ξεκίνησε μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν η Γαλλία ανέλαβε τη διακυβέρνηση του βόρειου τμήματος της πρώην επαρχίας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, Συρίας. Μετά την ανεξαρτησία της το 1946, η χώρα βίωσε συχνή πολιτική αστάθεια, με πολλές στρατιωτικές επεμβάσεις. Το 1958, η Συρία ενώθηκε προσωρινά με την Αίγυπτο για να σχηματίσουν την Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία, αλλά η ένωση διαλύθηκε το 1961, με την επανίδρυση της Συριακής Αραβικής Δημοκρατίας.
Στον Αραβο-Ισραηλινό Πόλεμο του 1967, η Συρία έχασε τον έλεγχο των στρατηγικών Υψιπέδων του Γκολάν από το Ισραήλ. Παρά τις περιστασιακές ειρηνευτικές συνομιλίες τη δεκαετία του 1990, το ζήτημα παραμένει χωρίς ουσιαστική λύση. Η πολιτική σταθερότητα επήλθε το 1970, όταν ο Χαφέζ αλ-Άσαντ, μέλος της μειονότητας των Αλαουιτών και του Κόμματος Μπάαθ, ανέλαβε την εξουσία μέσω ενός αναίμακτου πραξικοπήματος. Η ηγεσία του διήρκεσε έως τον θάνατό του το 2000, οπότε ο γιος του, Μπασάρ αλ-Άσαντ, ανέλαβε την προεδρία.
Το 2011, εμπνευσμένοι από την Αραβική Άνοιξη, διαδηλωτές στη Νταρά ζήτησαν πολιτικές μεταρρυθμίσεις, τον τερματισμό της διαφθοράς και την κατάργηση των καταπιεστικών νόμων έκτακτης ανάγκης. Η βίαιη καταστολή από το καθεστώς Άσαντ οδήγησε την αναταραχή σε πλήρη εμφύλιο πόλεμο, με τις κυβερνητικές δυνάμεις να αντιπαρατίθενται σε διάφορες ομάδες της αντιπολίτευσης.
Ο εμφύλιος πόλεμος προσέλκυσε περιφερειακές και παγκόσμιες δυνάμεις, περιπλέκοντας περαιτέρω τη σύγκρουση και διαμορφώνοντάς την σε μια σύρραξη παγκόσμιου ενδιαφέροντος. Οι τελευταίες εκτιμήσεις του 2024, σύμφωνα με τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών καταγράφουν ότι περισσότεροι από 306.000 άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους, ενώ εκατομμύρια έχουν εκτοπιστεί, με 6,7 εκατομμύρια Σύριους εσωτερικά εκτοπισμένους και 5,6 εκατομμύρια να έχουν καταγραφεί ως πρόσφυγες.
Η Συρία αποτελεί ένα μωσαϊκό εθνοτήτων και θρησκευτικών ομάδων. Ο πληθυσμός περιλαμβάνει Άραβες (50%), Αλαουίτες (15%), Κούρδους (10%), Λεβαντίνους (10%) και άλλες μειονότητες. Η θρησκευτική σύνθεση περιλαμβάνει Μουσουλμάνους (87%), Χριστιανούς (10%) και Δρούζους (3%). Ο εμφύλιος πόλεμος έχει μειώσει δραματικά τον χριστιανικό πληθυσμό, καθώς πολλοί έχουν εγκαταλείψει τη χώρα.
Οι ξένες παρεμβάσεις στη Συρία είναι ιδιαίτερα σημαντικές για τις εξελίξεις στην περιοχή, ως επίσης και η δράση των εσωτερικά αντιμαχόμενων πλευρών. Ουσιαστικά, η Συρία έχει γίνει πεδίο μάχης για πολλαπλούς δρώντες με διαφορετικούς στόχους. Για παράδειγμα, η Ρωσία και το Ιράν παρείχαν εξ υπαρχής πλήρη υποστήριξη στο καθεστώς Άσαντ. Η ρωσική επέμβαση του 2015 περιλάμβανε αεροπορικές επιδρομές και ειδικές επιχειρήσεις, ενώ το Ιράν συνεισέφερε δυνάμεις των Φρουρών της Επανάστασης και σιιτικές πολιτοφυλακές από το Αφγανιστάν, το Ιράκ και το Πακιστάν. Την ίδια στιγμή, η Χεζμπολλάχ με έδρα τον Λίβανο διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στα εσωτερικά δρώμενα της χώρας, στηρίζοντας τον Άσαντ, αν και η πρόσφατη διαμάχη Ισραήλ – Λιβάνου (Χεζμπολάχ) φαίνεται να αποδεκάτισε τις δυνάμεις της.
Από την άλλη πλευρά, υπάρχει η εμπλοκή Δυτικών Κράτων, όπως είναι κυρίως οι ΗΠΑ και ευρωπαίοι εταίροι που είχαν επικεντρωθεί στην καταπολέμηση του ISIS. Σημαντικός ήταν και παραμένει ο ρόλος της Τουρκίας που πραγματοποίησε στρατιωτικές επιχειρήσεις κατά κουρδικών ομάδων και του ISIS, δημιουργώντας ζώνη ασφαλείας κατά μήκος των συνόρων της και υποστηρίζοντας δυνάμεις όπως ο Συριακός Εθνικός Στρατός. Επιπρόσθετα, παρά την απώλεια του τελευταίου εδαφικού προπυργίου το 2019, το ISIS συνεχίζει να δρα μέσω μιας χαμηλού επιπέδου ανταρσίας. Οι Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF), υπό την ηγεσία Κούρδων μαχητών, παραμένουν βασικός εταίρος των ΗΠΑ κατά της τρομοκρατίας, ενώ η Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ (HTS), μια εξτρεμιστική ομάδα, κυριαρχεί σε περιοχές στη βορειοδυτική Συρία, ελέγχοντας τη ζώνη αποκλιμάκωσης στο Ιντλίμπ. Η HTS κατάφεραν σε λίγες μέρες, με την βοήθεια των δυνάμεων της αντιπολίτευσης, που αποτελούν ένα πολύπλοκο συνονθύλευμα διαφόρων δρώντων να ανατρέψουν το καθεστώς του Άσαντ. Το Ισραήλ συνεχίζει όπως και στο παρελθόν να πραγματοποιεί αεροπορικές επιδρομές και να επιφέρει πλήγματα σε στόχους στη Συρία, στοχεύοντας στον περιορισμό της επιρροής του Ιράν.
Η σύγκρουση στη Συρία αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες ανθρωπιστικές κρίσεις παγκοσμίως. Περισσότεροι από 14,6 εκατομμύρια άνθρωποι στη χώρα χρειάζονται ανθρωπιστική βοήθεια, ενώ εκατομμύρια παραμένουν εκτοπισμένοι. Οι πρόσφυγες έχουν αναζητήσει καταφύγιο σε γειτονικές χώρες, όπως η Τουρκία, η Ιορδανία και το Ιράκ, δημιουργώντας πίεση στους περιφερειακούς πόρους, ενώ τεράστια μεταναστευτικά κύματα έχουν παρατηρηθεί προς Ευρωπαϊκές χώρες στο παρελθόν.
Οι πρόσφατες εξελίξεις στη Συρία είναι δύσκολο να αποτυπωθούν επαρκώς σε αυτό το στάδιο και είναι δύσκολο να καταγράψουμε το ότι η ιστορία έχει αποτυπωθεί με την πτώση του καθεστώτος Άσαντ. Το περιβάλλον παραμένει ιδιαίτερα ρευστό και οι επόμενες μέρες, εβδομάδες και μήνες θα είναι καθοριστικές όσον αφορά στο τι μέλλον γενέσθαι στην περιοχή.
Του Δρα Αντώνη Στ. Στυλιανού*
