Ένα νέο βιβλίο από τον γνωστό ψυχολόγο, δρα Μιχάλη Κ. Παπαδόπουλο

Τι είναι η ΔΕΠΥ; Οπωσδήποτε θα έχετε ακούσει σχετικά από γνωστούς, φίλους, ιατρούς και εκπαιδευτικούς. Πρόκειται για την… μόδα της τελευταίας 20ετίας που ως… ΔΕΠΥ-ιός έχει εξελιχθεί σε επιδημία μεταξύ γονέων και εκπαιδευτικών, στην Ελλάδα και στην Κύπρο. Κάθε φορά που ένα παιδί εκδηλώνει μαθησιακές δυσκολίες, δύσκολη συμπεριφορά ή είναι κάπως υπερκινητικό, αποφαίνονται ότι έχει ΔΕΠΥ. Και ξεμπερδεύουν από ευθύνες τους να το στηρίξουν, αφού ο ρόλος του σχολείου δεν είναι να κολλά ετικέτες αλλά να εφαρμόζει στρατηγικές και πρακτικές μάθησης για όλα τα παιδιά.

Ο γνωστός ψυχολόγος, δρ Μιχάλης Κ. Παπαδόπουλος, εκλεκτός φίλος, πολυγραφότατος συγγραφέας και με πολυετή κλινική εμπειρία, είχε την καλοσύνη να μου αποστείλει το τελευταίο βιβλίο του, με τίτλο:  «ΔΕΠΥ-δημία: Επιστήμη και ιδεολογία» (εκδόσεις Μανδραγόρας, Αθήνα, 2024). Η ΔΕΠΥ είναι η «Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής/ Υπερκινητικότητας». Ο δρ Παπαδόπουλος επισημαίνει πως, η «’’ΔΕΠΥ-δημία’’ επιβλήθηκε από τις ΗΠΑ όπου υπάρχουν πολιτείες με το 15% των παιδιών με την ετικέτα της ΔΕΠΥ».  

Διερωτάται, ο δρ Παπαδόπουλος επισημαίνει πως υπάρχει μια διάχυτη αντίληψη πως, αν ένα παιδί δεν είναι «κανονικό», δηλ. δεν είναι υπάκουο, σιωπηλό, πειθήνιο αλλά εκδηλώνει συμπεριφορά που ξεφεύγει από την «κανονικότητα», τότε είναι… ΔΕΠΥ.

Συμπαιγνία γιατρών-φαρμακοβιομηχανιών

Σε προηγούμενο βιβλίο του για την «Αυτοκτονία της Ψυχιατρικής» (2017), ο δρ Παπαδόπουλος καταγγέλλει φαρμακοβιομηχανίες και γιατρούς ότι εφευρίσκουν ασθένειες στα παιδιά για να αυξάνουν τις πωλήσεις φαρμάκων, με το αιτιολογικό ότι κάποιες εκδηλώσεις στη συμπεριφορά παιδιών εκφεύγουν από το «κανονικό» και, άρα, «πρέπει να αντιμετωπίζονται ως «ειδικές περιπτώσεις».

«Αυτές οι ειδικές περιπτώσεις παραπέμπονται στον εκπαιδευτικό ψυχολόγο, λογοθεραπευτή, εργοθεραπευτή ακόμα και σε παιδοψυχίατρο κ.α. Οι διαταραχές που καταγράφονται και που υπηρετούν την αναπαραγωγή του ψυχο-εκπαιδευτικού κατεστημένου», γράφει ο δρ Παπαδόπουλος, «είναι, εκτός από την ΔΕΠΥ, ο αυτισμός, που στην τελευταία αναθεώρηση του DSM (Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών, της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρίας) μετατράπηκε σε διαταραχές αυτιστικού φάσματος». 

Πολλοί γονείς δίνουν πίστη σε όσα ακούνε ή σε όσα τους λένε διάφοροι και, φυσιολογικά, πανικοβάλλονται, διότι νομίζουν ότι το παιδί τους δεν είναι «κανονικό». Ποια είναι τα κριτήρια της ΔΕΠΥ για να διαγνωστεί κάποιο παιδί ως… «πάσχον»; Μεταξύ άλλων:

α) «ΑΠΡΟΣΕΞΙΑ

• Συχνά αποτυγχάνει να επικεντρώνει την προσοχή σε λεπτομέρειες ή κάνει λάθη απροσεξίας σε σχολικές εργασίες 
• Συχνά δυσκολεύεται να διατηρήσει την προσοχή του σε δουλειές ή δραστηριότητες παιχνιδιού 
• Συχνά φαίνεται να μην ακούει όταν του απευθύνεται ο λόγος 
• Συχνά δεν ακολουθεί μέχρι τέλους οδηγίες και αποτυγχάνει να διεκπεραιώσει σχολικές εργασίες
• Συχνά η προσοχή διασπάται εύκολα από εξωτερικά ερεθίσματα 

 

β) ΥΠΕΡΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ 

• Συχνά κινεί νευρικά τα χέρια ή τα πόδια ή στριφογυρίζει στην θέση του  
• Συχνά αφήνει τη θέση στην τάξη ή σε άλλες περιστάσεις τις οποίες αναμένεται ότι θα παραμείνει καθισμένο
• lΣυχνά δυσκολεύεται να παίζει ή να συμμετέχει σε δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου  ήσυχα
• Συχνά είναι διαρκώς σε κίνηση και ενεργεί σαν να «κινείται με μηχανή» 
• Συχνά ομιλεί υπερβολικά»

γ) ΠΑΡΟΡΜΗΤΙΚΟΤΗΤΑ 

• Συχνά απαντά απερίσκεπτα πριν ολοκληρωθεί η ερώτηση 
• Συχνά δυσκολεύεται να περιμένει την σειρά του 
• Συχνά διακόπτει ή ενοχλεί με την παρουσία του τους άλλους 

Η «μόδα» της ΔΕΠΥ

Τι σημαίνει, «συχνά»; Ο δρ Παπαδόπουλος επισημαίνει και με κάποια δόση χιούμορ: «Δεν χρειάζεται πολύς κόπος για να μας οδηγήσει στο συμπέρασμα πως, πόρρω απέχουμε από το επιστημονικό πεδίο. Το ‘‘συχνά’ ‘επιδέχεται αμφισβητούμενων ορισμών, που εξαρτώνται από τις σχέσεις με την οικογένεια, το σχολείο και το δάσκαλο. Το στοιχείο να μην περιμένει την σειρά του μπορούμε να πούμε εμπειρικά ότι χαρακτηρίζει την πλειονότητα των Ελλήνων Κυπρίων και των Ελλαδιτών». Με απλά λόγια: Να εννοήσουμε ότι η πλειοψηφία των Ελλήνων της Ελλάδος και της Κύπρου είναι… ΔΕΠΥ; Όχι, βέβαια!

Ο δρ Παπαδόπουλος αναφερόμενος στα κριτήρια της ΔΕΠΥ, υποστηρίζει πως «πρόκειται για ένα κατασκεύασμα που αντικατοπτρίζει την ιδεολογία που θέλει το παιδί να είναι ένα υποταγμένο ρομπότ, το οποίο θα τελειώσει το σχολείο με μια δομή όπως την θέλει το πολιτικό σύστημα. Το όλο κατασκεύασμα δεν υπηρετεί την αγωγή στην πολιτότητα αλλά την αγωγή στην παθητικότητα. Εδώ συναντούμε το ιδεολογικό υπόβαθρο της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας: ταξινόμηση των κριτηρίων για τις ψυχικές διαταραχές. 

»Η απουσία κάθε επιστημονικής δεοντολογίας», προσθέτει, «με τις ασαφείς έννοιες όπως, π.χ. το ‘’συχνά’’, και την έλλειψη της διαλεκτικής σκέψης όπου κρίνεται η συμπεριφορά, η επίδοση, η διαγωγή του παιδιού στην οικογένεια και στο σχολείο, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι παράγοντες με τους οποίους το παιδί αλληλεπιδρά π.χ. η ποιότητα του εκπαιδευτικού συστήματος, είναι διαφορετική από χώρα σε χώρα ή ηλικία εισδοχής στο Δημοτικό, επίσης οι παιδαγωγικές μέθοδοι, η παιδαγωγική επάρκεια του δασκάλου.

»Η ‘’διαταραχή’’ ΔΕΠΥ αποτελεί την πιο ισχυρή απόδειξη ότι το σύστημα επιθυμεί ένα πρότυπο παιδιού υπάκουου, πειθήνιου στους κανονισμούς και στις άνωθεν υποδείξεις. Η ιδεολογία του DSM τείνει να ψυχιατρικοποιήσει κάθε συμπεριφορά και δυσκολία που έχει το παιδί στην οικογένεια, στο σχολείο και στην κοινωνία. Η λειτουργία του επιβεβαιώνει ότι η ‘’μόδα’’ της ΔΕΠΥ εντάσσεται στην θεωρία των αξιών της νεοφιλελεύθερης κοινωνίας», καταγγέλλει ο συγγραφέας.

«Κοινωνική κατασκευή»

Ο δρ Παπαδόπουλος επισημαίνει πως πριν από μισό αιώνα διορίστηκε στην Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας του Υπουργείου Παιδείας «με καθήκοντα να ‘’εξετάζω’’ παιδιά με προβλήματα μάθησης και συμπεριφοράς. Διαπίστωσα από τον πρώτο κιόλας χρόνο ότι η συντριπτική πλειονότητα των παιδιών ήταν παιδιά από τα φτωχά λαϊκά στρώματα, που παρουσίαζαν σχολική αποτυχία και λειτουργικό αναλφαβητισμό. Ο δε ψυχολόγος καλείτο να παίξει τον ρόλο του άλλοθι σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που αναπαράγει τις κοινωνικές ανισότητες. Επιπλέον, διαπιστώσαμε πως παιδιά που θα έμπαιναν στην ειδική μονάδα ή θα τους κολλούσαν την ετικέτα της ΔΕΠΥ, κατάφεραν μέσα από τα προγράμματα αλφαβητισμού να ξεπεράσουν το πρόβλημά τους».

Ο συγγραφέας προειδοποιεί πως τα φάρμακα, RITALINE και CONCERTA, που καταπολεμούν την ΔΕΠΥ επιδρούν στα συμπτώματα και δεν έχουν οποιαδήποτε θεραπευτική επίδραση. Σε αρκετές χώρες, μαθητές ή φοιτητές που τα χρησιμοποίησαν, είχαν σοβαρές παρενέργειες στην υγεία τους ή προκάλεσαν και το θάνατο. Ο δρ Παπαδόπουλος υπογραμμίζει ότι ο ρόλος του εκπαιδευτικού ψυχολόγου δεν είναι να ανιχνεύει «διαταραχές» αλλά να ασχολείται με τις παθογένειες του εκπαιδευτικού συστήματος και την συμπερίληψη και ένταξη των παιδιών στο σχολικό περιβάλλον. Και υπογραμμίζει, προς γονείς, εκπαιδευτικούς και την κοινωνία:

«Ο ενδοσχολικός διαχωρισμός με τις ειδικές μονάδες και άλλα διαχωριστικά μέσα προετοιμάζει για την αναπαραγωγή των κοινωνικών ανισοτήτων και του διαχωρισμού. Τούτο αποτελεί σχήμα οξύμωρο καθώς εν συνεχεία καλούνται οι διάφορες ειδικότητες να επιλύσουν τα προβλήματα που παράγει το εκπαιδευτικό σύστημα όπως σχολική αποτυχία, λειτουργικός αναλφαβητισμός, παραβατικότητα, σχολική εγκατάλειψη, κοινωνική περιθωριοποίηση και στο τέλος παραβατική και εγκληματική συμπεριφορά. 

»Η ΔΕΠΥ είναι μια κοινωνική κατασκευή. Ο επιστημονικός της πατέρας, Leon Eisenberg, ομολόγησε πως η ΔΕΠΥ αποτελεί υπόδειγμα μιας ‘’ασθένειας’’ κοινωνικά κατασκευασμένης. Η δήλωσή του έγινε επτά μήνες πριν πεθάνει, στο έγκριτο γερμανικό περιοδικό, Der Spiegel: ‘’Η γενετική προδιάθεση για ΔΕΠΥ είναι εντελώς υπερεκτιμημένη’’». Τι συμβουλεύει ο δρ Παπαδόπουλος, γονείς, εκπαιδευτικούς και το Υπουργείο Παιδείας:

Προς τους γονείς:

>Αποφεύγουμε την ταπελλοποίηση των συμπεριφορών και την ενοχοποίηση του παιδιού. >Αποφεύγουμε τις «κακές λέξεις» από πλευράς των γονιών, όπως «είσαι κακός», «είσαι ζηλιάρης», «είσαι ψεύτης», «θα αρρωστήσεις τη μάνα σου», «με απογοητεύεις». >Να τους διαβάζετε από πολύ νωρίς παραμύθια, κυρίως παραδοσιακά και να τα διαφυλάξετε από τις ταινίες τρόμου και βίας.

Προς το σχολείο και τους εκπαιδευτικούς

Το σχολείο, σύμφωνα με το Συμβούλιο της Ευρώπης, είναι εγκληματογόνο. Χρειάζεται μια ριζοσπαστική επανάσταση η οποία να καλύπτει τον παιδαγωγικό, τον ηθικό, τον κοινωνικό, τον αισθητικό, τον οικολογικό, τον σχεσιακό, τον πολιτισμικό τομέα.

>Τα σχολεία να ανοιχτούν στην κοινότητα, να μετατραπούν σε πολιτιστικά κέντρα. >Οι χωράφες να γίνουν αυλές και γήπεδα. >Κατά τον Κορνήλιο Καστοριάδη, «η σχέση με την γνώση θέλει έρωτα».

>Να μπει το χρώμα στα σχολικά κτίρια, να καταργηθεί η στολή, της οποίας η ετυμολογία προέρχεται από τον «στόλο». >Να καταργηθεί η ιδιότητα του μαθητή και να αντικατασταθεί από την ιδιότητα του πολίτη.

>Στη Μέση Εκπαίδευση να εισαχθούν μαθήματα όπως φιλοσοφία, κοινωνιολογία και ψυχολογία. >Να εκδημοκρατιστούν οι κανονισμοί λειτουργίας του σχολείου.

>Οι εκπαιδευτικοί να αποφεύγουν τις «κακές λέξεις», που μειώνουν την αυτοεικόνα των μαθητών ή που ωθούν στην παραβατικότητα. >Να καταργηθεί η έννοια της αξιολόγησης και να δίνεται σημασία στην γνώση και την κριτική σκέψη. Δεν υπάρχει «καλός μαθητής» ή «κακός μαθητής» ή «μαθητής του 16, του 11 ή του 20» αλλά καλός ή κακός δάσκαλος.

>Τα σχολεία να αποκτήσουν ονόματα ανθρώπων των γραμμάτων και των τεχνών. >Να αναβαθμιστούν οι βιβλιοθήκες και να μετατραπούν σε αίθουσες πολυμέσων και βιβλιοθήκης. >Να δοθεί έμφαση στην Ποίηση.

>Να επανεισαχθεί το Πρόγραμμα Λειτουργικού Αλφαβητισμού στα Γυμνάσια, το οποίο καταργήθηκε κατόπιν πιέσεων συνδικαλιστών των εκπαιδευτικών λίγα χρόνια μετά που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Γαλλικό Υπουργείο Παιδείας παρουσίασαν ως υπόδειγμα που πρέπει να υιοθετήσουν και οι άλλες χώρες. >Να επανέλθουν οι ζώνες εκπαιδευτικής προτεραιότητας.