Η ανακοίνωση του Αμερικανού Υπουργού Εξωτερικών για άρση των περιορισμών πώλησης αμυντικού υλικού προς την Κυπριακή Δημοκρατία καταγράφεται ως μια ιστορική εξέλιξη. Η άρση του αμερικανικού εμπάργκο γίνεται για το έτος 2023 (με τυπική και συμβολική έναρξη ισχύος την 1η Οκτωβρίου 2022), καθώς θα ελέγχεται για ανανέωση ανά έτος.
Αυτή είναι μια εξέλιξη, η οποία στέλνει μηνύματα, δημιουργεί προϋποθέσεις για αλλαγές στην γεωπολιτική και το σύστημα ασφάλειας στην Ανατολική Μεσόγειο, αλλά προκαλεί ταυτόχρονα και ερωτήματα.
Η απόφαση της κυβέρνησης των ΗΠΑ βασίστηκε πάνω σε αξιολόγηση μεταρρύθμισης κανονισμών, από πλευράς Κύπρου, σε ζητήματα καταπολέμησης της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και σε ζητήματα ρύθμισης της εποπτείας χρηματοοικονομικών συναλλαγών. Κυρίως όμως, η άρση του αμερικάνικου εμπάργκο βασίζεται στα μέτρα που έλαβαν οι αρχές της Κυπριακής Δημοκρατίας για απαγόρευση της πρόσβασης ρωσικών πολεμικών σκαφών σε λιμάνια της Δημοκρατίας για ανεφοδιασμό και εξυπηρέτηση. Η ανακοίνωση του Υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ (16 Σεπτ. 2002) αναφέρει ξεκάθαρα ότι η ανανέωση της άρσης του εμπάργκο για πώληση αμερικανικού οπλισμού προς την Κύπρο θα ελέγχεται σχετικά με τη συμμόρφωση της Κυπριακής Δημοκρατίας στις πρόνοιες της αμερικανικής νομοθεσίας (και εξωτερικής πολιτικής) που αφορούν σε απαγορεύσεις συνεργασίας με τη Ρωσία (οικονομικής, χρηματοοικονομικής και στρατιωτικής φύσεως).
Είναι γνωστό ότι το 2015 οι κυβερνήσεις Κύπρου-Ρωσίας έχουν υπογράψει συμφωνία για πρόσβαση ρωσικών πολεμικών σκαφών σε λιμάνια της Κύπρου για ανεφοδιασμό και εξυπηρέτηση. Τον Μάρτιο του 2022, η κυβέρνηση της Κύπρου απαγόρευσε σε πέντε ρωσικά πολεμικά σκάφη την πρόσβαση σε λιμάνια της Δημοκρατίας. Μέχρι στιγμής όμως η διμερής συμφωνία Κύπρου-Ρωσίας δεν έχει καταργηθεί μονομερώς από την Κυπριακή Δημοκρατία. Εκ των πραγμάτων έχει τεθεί σε αδράνεια από πλευράς Λευκωσίας, καθώς φαίνεται να έχουν δοθεί και απαντήσεις προς την κυβέρνηση των ΗΠΑ για τις άμεσες προθέσεις της κυβέρνησης της Κύπρου (ενόσω συνεχίζεται ο πόλεμος στην Ουκρανία). Από πλευράς της, η Ρωσία έχει εκφράσει τη δυσαρέσκεια της για τις πρόσφατες αποφάσεις της κυβέρνησης της Κύπρου, αλλά δεν έχει προβεί σε «καταγγελία» μονομερούς αθέτησης της συμφωνίας από πλευράς Λευκωσίας.
Όσο αφορά τον οικονομικό, χρηματοοικονομικό και επενδυτικό τομέα, τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί αισθητός περιορισμός της ρωσικής «παρουσίας» στην Κύπρο. Υπάρχει μια διάχυτη εντύπωση ότι το κυπριακό χρηματοπιστωτικό σύστημα, οι άμεσες επενδύσεις και η επιχειρηματική δραστηριότητα «απορωσικοποιούνται». Στελέχη του χρηματοπιστωτικού συστήματος, καθώς και ένα μέρος του πολιτικού προσωπικού υποστηρίζουν σε συζητήσεις τους με ξένους διπλωμάτες ότι είμαστε στην αρχή του τέλους της ρωσικής παρουσίας και επιρροής στην Κύπρο.
Οι εξελίξεις αυτές είναι πολύ σημαντικές, καθώς, από τη μια, αλλάζει το κλίμα στις διμερείς σχέσεις Κύπρου-ΗΠΑ καθώς ανοίγει η αμερικανική αγορά αμυντικού εξοπλισμού για την Κυπριακή Δημοκρατία και, από την άλλη, γίνεται μια σταδιακή αλλαγή της πολιτικής της Λευκωσίας έναντι στη Ρωσία και των ρωσικών δραστηριοτήτων στην Κύπρο.
Προκύπτουν αυτονόητα ερωτήματα τακτικής και στρατηγικής φύσεως για το άμεσο και απώτερο μέλλον, τα οποία πρέπει να μελετηθούν και να απαντηθούν, όπως για παράδειγμα: Πως θα επωφεληθεί η Κύπρος από την άρση του Αμερικανικού εμπάργκο; Θα αντικατασταθούν τα ρωσικά οπλικά συστήματα από αμερικανικά; Θα αποκτηθούν κάποια οπλικά συστήματα άμεσα; Πως και ποτέ μπορεί να γίνει αυτό; Θα υπάρξει ρήξη στις σχέσεις Κύπρου-Ρωσίας; Πως επηρεάζουν όλα αυτά το Κυπριακό, αλλά κυρίως το περιφερειακό σύστημα ασφάλειας στην Ανατολική Μεσόγειο; Ποια θα είναι η αντίδραση της Τουρκίας και πως θα αντιμετωπιστεί; Πόση κάλυψη και στήριξη είναι έτοιμη η Αμερική να δώσει στην Κύπρο σε επίπεδα ασφάλειας; Είναι όλα αυτά ένα παιγνίδι τακτικής και μηνυμάτων ή δείχνουν μια πρόθεση από πλευράς ΗΠΑ για αναθεώρηση των ισορροπιών ισχύος στην Ανατολική Μεσόγειο;
Απαιτούνται σοβαροί χειρισμοί και ψυχραιμία. Σε κάθε περίπτωση, Κύπρος και Ελλάδα μπορούν να εργαστούν πια σε ένα νέο πλαίσιο με νέους στόχους. Ταυτόχρονα, όσον αφορά κυρίως την Κύπρο, η ιστορία μας διδάσκει ότι στις ευκαιρίες τα μικρά κράτη θα πρέπει να είναι έτοιμα, όπως επίσης και προσεκτικά έτσι ώστε να βαδίζουν σύμφωνα με τον θεμελιώδη κανόνα των διεθνών σχέσεων: Η ισχύς και το συμφέρον καθορίζουν την πολιτικών των μεγάλων δυνάμεων.
Γιώργος Κέντας, Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής και Διακυβέρνησης, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας
