Τουλάχιστον 14 Κύπριοι βασανίστηκαν και στη συνέχεια δολοφονήθηκαν από τις βρετανικές δυνάμεις κατά τη διάρκεια του  απελευθερωτικού αγώνα 55-59, γράφει ο Guardian.

Ανακαλυφθέντα στοιχεία εγείρουν νέα ερωτήματα για ένα άλλο συγκλονιστικό κεφάλαιο της αποικιακής ιστορίας της Βρετανίας.  Το δημοσίευμα αναφέρει ότι οι νεκροί ήταν άντρες ηλικίας 17 με 37 ετών που συνελήφθησαν με την υποψία ότι ήταν μέλη της ΕΟΚΑ.

Φωτογραφίες από τα Εθνικά Αρχεία της Κύπρου επιβεβαιώνουν σημάδια βασανιστηρίων στα σώματά τους, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις οι φωτογραφίες φανερώνουν ακρωτηριασμό των γεννητικών οργάνων.

Μάρτυρας που είδε ένα από τους θανάτους είπε, «Είδα τους στρατιώτες να τραβούν τον Νίκο [Γεωργίου] από το κελί του, ήταν σχεδόν αναίσθητος, με αφρό να βγαίνει από το στόμα του. Έβγαζε έναν απαίσιο ήχο σαν λιοντάρι που γρυλίζει καθώς βρισκόταν ξαπλωμένος και ετοιμοθάνατος. Τον άφησαν να πεθάνει έξω στο τσιμέντο».

Αν και οι ισχυρισμοί ότι ο βρετανικός στρατός χρησιμοποίησε βασανιστήρια κατά τη διάρκεια της κατοχής της Κύπρου κυκλοφορεί εδώ και χρόνια, είναι η πρώτη φορά που βρετανικές δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένων των υπηρεσιών πληροφοριών, κατηγορούνται για εκστρατεία εξωδικαστικών δολοφονιών κατά την εξέγερση του 1955 - 1959.

Το 2019, η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου κατέβαλε αποζημίωση 1 εκατ. λιρών σε 33 Κύπριους που ισχυρίστηκαν ότι βασανίστηκαν από βρετανικές δυνάμεις. Ανάμεσά τους ήταν και ένα κορίτσι, 16 ετών τότε, που είπε ότι βιάστηκε επανειλημμένα από στρατιώτες.

Παρόλο που η κυβέρνηση επέμεινε ότι η πληρωμή δεν ήταν «αποδοχή ευθύνης», οι νέες λεπτομέρειες οξύνουν την κατάσταση σχετικά με την πραγματική έκταση των φρικαλεοτήτων που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα και τον τερματισμό της βρετανικής αποικιακής κυριαρχίας στην Κύπρο.
Οι νέοι ισχυρισμοί εμφανίζονται στο βιβλίο, «14 Crimes of Empire», που εκδόθηκε στα ελληνικά, και το οποίο ερευνά τις συνθήκες πίσω από τον θάνατο 14 ανδρών.

Η Ελίνα Σταματίου, η Κύπρια συγγραφέας που πέρασε τρία χρόνια ερευνώντας τους θανάτους, είπε ότι η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου έπρεπε να αναγνωρίσει τον ρόλο της στη μοίρα αυτών των ανθρώπων.

«Πρέπει να αποδοθεί δικαιοσύνη. Πιστεύω επίσης ότι μια συγγνώμη προς τις οικογένειες των θυμάτων είναι σημαντική, ακόμα κι αν έρθει 65 χρόνια μετά. Οι πληγές των οικογενειών είναι ακόμα ανοιχτές», είπε.

Μεταξύ αυτών των αντρών ήταν και ο Γεώργιος Χριστοφόρου, 18 ετών, ο οποίος συνελήφθη στην Πάφου το 1958. Κρατούμενοι τον είδαν να συνοδεύεται σε βρετανική αίθουσα ανακρίσεων και να εμφανίζεται με το «πρόσωπο γεμάτο αίματα μη μπορώντας να περπατήσει».

Ένας μάρτυρας κατέθεσε ότι άκουσε τον ανακριτή του 18χρονου να λέει: «Αν δεν μας πεις την αλήθεια, θα σε σκοτώσουμε».

Οι εικόνες του Χριστοφόρου από το νεκροτομείο δείχνουν το πρόσωπό του ματωμένο και παραμορφωμένο. Τα κλινικά έγγραφα δείχνουν ότι πέθανε από εσωτερικά τραύματα στις 22 Νοεμβρίου «ενώ βρισκόταν υπό κράτηση από τραυματισμούς λόγω χτυπήματος ή πτώσης ή κάποιας άλλης μορφής βίας, αλλά δεν υπάρχουν στοιχεία που να δείχνουν πότε, πού, πώς και με ποιον τρόπο έλαβε τα τραύματα που του προκάλεσαν τον θάνατό του».

Ένας από τους νεότερους από τους 14 άνδρες που φέρεται να σκοτώθηκαν στα κρατητήρια από Βρετανούς ήταν ο 17χρονος Λούκας Λούκα, μέλος της ΕΟΚΑ που πέθανε στην Αμμοχώστου το 1958 μετά από άγριο ξυλοδαρμό από έναν Άγγλο στρατιωτικό-αστυνομικό.

Οι φωτογραφίες από το νεκροτομείο δείχνουν σημάδια από χτυπήματα με ρόπαλο στην πλάτη του, με το θανάσιμο κτύπημα να είναι στην αριστερή πλευρά του κεφαλιού του.

Ένας φίλος του Λούκα είπε ότι τον είδε να δέχεται επίθεση από έναν Βρετανό στρατιωτικό προσθέτοντας ότι συνέχισε να κτυπά τον νεκρό παντού, «στο κεφάλι, στο σώμα».

Ο αγωνιστής της ΕΟΚΑ Μιχαλάκης Μουστάκας περιέγραψε πώς πέθανε στα κρατητήρια ο Νίκος Γεωργίου, 37 ετών, που συνελήφθη στο χωριό Πλάτρες. Κρατούμενος σε ένα κελί δίπλα στον Γεωργίου, ο Μουστάκας είπε ότι τους ανάγκαζαν να κοιμούνται γυμνοί πάνω σε τσιμέντο, τους ταΐζαν ούρα, τους ξυλοκοπούσαν επανειλημμένα και τους έσερναν από τα γεννητικά τους όργανα.

Ο μάρτυρας, τώρα 86 ετών, είπε ότι είδε τον Γεωργίου να σέρνεται έξω από το κελί του με αφρό να βγαίνει από το στόμα του. «Κάθε βράδυ όταν πηγαίνω για ύπνο, ακούω ακόμα τον ήχο του γρυλίσματος όταν πέθαινε», είπε ο Μουστάκας.

Οι εικόνες που τραβήχτηκαν στο νεκροτομείο δείχνουν το σώμα του Γεωργίου γεμάτο με μώλωπες και τραύματα στο κεφάλι.

Βρετανοί που υπηρέτησαν στην Κύπρο έχουν δώσει πληροφορίες που έρχονται σε αντίθεση με την επίσημη εκδοχή του Ηνωμένου Βασιλείου. Ανώτερος αξιωματικός περίγραψε τον θάνατο του Σπύρου Χατζηγιακουμή.

Ο αείμνηστος ταγματάρχης Michael Stourton επιχείρησε να εκφράσει τις ανησυχίες του για τα βασανιστήρια που δέχθηκε ο 27χρονος πατέρα τεσσάρων παιδιών σε βρετανικό κέντρο ανακρίσεων στην Κυθρέα. Οι προσπάθειές του να επισημάνει το θέμα ακυρώθηκαν από τους λογοκριτές του Υπουργείου Άμυνας που διέγραψαν το κεφάλαιο από την επίσημη ιστορία των Φρουρών των Γρεναδιέρων.

Δύο άλλα μέλη της ΕΟΚΑ που βασανίστηκαν στο ίδιο μέρος με τον Χατζηγιακουμή αλλά επέζησαν περιέγραψαν τα γεγονότα λέγοντας πως οι Βρετανοί ανακριτές έβαλαν έναν μεταλλικό κουβά στο κεφάλι τους, τους χτύπησαν και τους μαχαίρωσαν στα πόδια. Η έκθεση του ιατροδικαστή έγραφε πως τα τραύματα  «προκλήθηκαν κατά τη διάρκεια μιας ανεπιτυχούς προσπάθειας απόδρασης από τη νόμιμη κράτηση».

Ένας άλλος Βρετανός πρόσφερε επίσης βασικά στοιχεία για τον θάνατο ενός άλλου από τους 14 – του Ανδρέα Παναγιώτου, ενός 31χρονου μέλους της ΕΟΚΑ που πέθανε σε ξενοδοχείο των Πλατρών.

Ο Μπράιαν Ρόμπερτσον, 85 ετών, που υπηρετούσε στις Πλάτρες από τον Οκτώβριο του 1955 έως τον Δεκέμβριο του 1956, είπε ότι ένας φίλος που λεγόταν Κέβιν Τέιλορ, ο οποίος υπηρετούσε στο στρατιωτικό ιατρικό δωμάτιο επιθεώρησης, του είπε ότι ένας κρατούμενος πέθανε αφού τον έδεσαν σε παγωμένο σιντριβάνι όλη τη νύχτα.

Ο Robertson, είπε ότι ο επικεφαλής γιατρός ήταν τρομοκρατημένος και αρνήθηκε να υπογράψει το πιστοποιητικό θανάτου, αναγκάζοντας τους εμπλεκόμενους αξιωματικούς να καλέσουν έναν άλλο γιατρό από τη Λευκωσία. «Έπρεπε να φέρουν έναν άλλο παλιό στρατιωτικό γιατρό για να υπογράψει το πιστοποιητικό θανάτου. Είμαι βέβαιος ότι οι Βρετανοί έκαναν χρήση βασανιστηρίων», είπε ο Ρόμπερτσον.

Μεταξύ άλλων στο δημοσίευμα αναφέρεται ότι ο βρετανικός στρατός συνεχίζει να λειτουργεί δύο βάσεις στην Κύπρο, μια στη Λεμεσό και μια στη Δεκέλεια.

Μιλώντας στο SigmaLive η συγγραφέας του βιβλίου, Ελίνα Σταματίου, ανέφερε ότι το βιβλίο κυκλοφόρησε τον περασμένο Σεπτέμβριο και ότι προς το παρών είναι μόνο στην ελληνική γλώσσα.

«Το γεγονός ότι ασχολήθηκε μια βρετανική εφημερίδα με το θέμα του βιβλίου είναι μια δικαιοσύνη. Η δικαιοσύνη είναι κυρίως για αυτούς που βασανίστηκαν και τις οικογένειες τους που δεν δικαιώθηκαν ποτέ» είπε η κυρία Σταματίου.