Με την ευκαιρία της επετείου της 1ης Απριλίου, το SigmaLive επικεντρώνεται σε μια από τις λιγότερο γνωστές πτυχές του αγώνα: Την ίδρυση της μυστικής οργάνωσης ΚΑΡΗ στην Αθήνα από Κύπριους φοιτητές, με στόχο τη μετάβασή τους στην Κύπρο και τη διεξαγωγή ανταρτοπολέμου. Η ίδρυση της ΚΑΡΗ παράλληλα με την ΕΟΚΑ – Η εκπαίδευση των φοιτητών σε Αθήνα και Κρήτη – Η ανάδειξή τους σε σημαντικά στελέχη του κυπριακού ένοπλου εθνικού κινήματος –  Η μαρτυρία του Θάσου Σοφοκλέους, στελέχους της ΚΑΡΗ, τομεάρχη της ΕΟΚΑ και τ. Προέδρου των Συνδέσμων Αγωνιστών ΕΟΚΑ, στο SigmaLive.

«Κύπριοι Αγωνισταί Ριψοκίνδυνοι Ηγέται» ήταν το όνομα που επιλέγηκε για τη μυστική οργάνωση Κυπρίων φοιτητών, που οργανώθηκε στην Αθήνα στις παραμονές της έναρξης του αγώνα της ΕΟΚΑ. Κατά μια εκδοχή, το όνομα της οργάνωσης συνδέεται με έναν βράχο στο χωριό Δρούσια της επαρχίας Πάφου (χώρο καταγωγής του επικεφαλής της ΚΑΡΗ, Ιωάννη Χατζηπαύλου Ιωαννίδη [1893-1972]), γνωστό με την ίδια επωνυμία (από το αρχαίο «κάρα», καθώς το σχήμα του μοιάζει με κεφάλι). Η οργάνωση είχε αρχικά ιδρυθεί στην οικία του Μίκη Μελά (γιου του Μακεδονομάχου Παύλου Μελά), στις 22 Οκτωβρίου 1931, την επομένη δηλαδή της εξέγερσης των «Οκτωβριανών». Γράφει σχετικά ο Ιωαννίδης (σε σημειώσεις που διέσωσε ο Ρένος Κυριακίδης, Μυστική Οργάνωσις Κ.Α.Ρ.Η. 1931-1964, 1986): «Άμα τη αναγγελία εν Αθήναις των επαναστατικών γεγονότων της 21 Οκτωβρίου 1931 εν Κύπρω, επεσκέφθην αυθημερόν τον ε.α. συνταγματάρχην φίλον μου Μίκην Μελάν, υιόν του αειμνήστου Παύλου Μελά, του ηρωικώς πεσόντος εν Μακεδονία, εις την οικία του, οδός Ρηγίλλης 24 […] Ο αείμνηστος Μίκης ενθουσιάσθη και, αφού με συνεχάρη, πρόσθεσε ότι όλοι έχομεν ιεράν υποχρέωσιν να βοηθήσωμεν. […] Επομένως τον πρώτον πυρήνα της μυστικής επαναστατικής Οργανώσεως (ΚΑΡΗ), χωρίς να αναγραφή τότε, δι’ ευνοήτους λόγους, το όνομά της, απετέλεσαν οι κ.κ. Μίκης Μελάς, Ρόκκος Καλλιανέσης, Σπύρος Βλάχος και εγώ».

Αργότερα στις διεργασίες συμμετείχαν ο Κύπριος αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού Ιωάννης Τσαγγαρίδης, ο Στρατηγός Κωνσταντίνος Μαζαράκης-Αινιάν και ο κυπριακής καταγωγής εκδότης της «Εστίας» Αχιλλέας Κύρου.

Η ΚΑΡΗ παρέμεινε ουσιαστικά αδρανής μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1950. Επαναδραστηριοποιήθηκε στην Αθήνα την περίοδο 1952-1953, στις παραμονές του αγώνα της ΕΟΚΑ, από τον ιατρό Ιωάννη Χατζηπαύλου Ιωαννίδη. Στόχος της οργάνωσης ήταν η στρατολόγηση και εκπαίδευση Κυπρίων φοιτητών για τη διεξαγωγή απελευθερωτικού αγώνα. Μάλιστα, σύμφωνα με μαρτυρία του μετέπειτα στρατολόγου της ΕΟΚΑ, παπα-Σταύρου Παπαγαθαγγέλου, οι υπεύθυνοι της ΚΑΡΗ είχαν «στείλει και πλοίο για κατόπτευση των ακτών κοντά στην Καλογραία που θα ξεφορτωνόταν τα όπλα, τα οποία στη συνέχεια θα τα έκρυβαν στις αποθήκες της Μητρόπολης Κυρηνείας» (Μυστική Οργάνωσις Κ.Α.Ρ.Η. 1931-1964, 1986).

Οι αρχηγοί της ΕΟΚΑ και της ΚΑΡΗ, Γεώργιος Γρίβας και Ιωάννης Χατζηπαύλου Ιωαννίδης

Σε μια επίσκεψη του Ιωάννη Χατζηπαύλου Ιωαννίδη στην Κύπρο, στα τέλη του 1953, μύησε στην οργάνωση τον παπα-Σταυρο Παπαγαθαγγέλου. Στη συνέχεια, όπως αναφέρει ο Θάσος Σοφοκλέους στη μαρτυρία του στο SigmaLive, ομάδα φοιτητών προσέγγισε τον ιερέα και ζήτησε καθοδήγηση προκειμένου να συσταθεί οργάνωση διεξαγωγής απελευθερωτικού αγώνα. Ο παπα-Σταύρος, με τη μεσολάβηση του Ρένου Κυριακίδη (μετέπειτα αγωνιστή της ΕΟΚΑ και αδελφού του Μητροπολίτη Κυρηνείας), τους έφερε σε επαφή με τον Ιωαννίδη στην Αθήνα και έτσι ξεκίνησε η στελέχωση της ΚΑΡΗ με Κύπριους φοιτητές.

Τα μέλη της οργάνωσης ήταν:

1. Ρένος Κυριακίδης
2. Θάσος Σοφοκλέους
3. Φώτης Παπαφώτης
4. Πέτρος Στυλιανού
5. Ανδρέας Νέστορος
6. Νίκος Αγγελίδης
7. Κύπρος Παπαδόπουλος
8. Τάκης Κάιζερ
9. Ανδρέας Λαμπριανίδης
10. Χρύσανθος Κακογιάννης
11. Χρίστος Κολώτας
12. Πιερής Χατζηκώστας
13. Χρύσανθος Σαρηγιάννης
14. Τάκης Αριστείδου
15. Νίκος Σπανός
16. Νίκος Έλληνας

Όπως αναφέρει ο Πέτρος Στυλιανού, έγινε διαχωρισμός των μελών σε δύο οκταμελείς ομάδες «για σκοπούς απόλυτης “στεγανοποίησης”». (Οι Κύπριοι φοιτητές στην Αθήνα και ο αγώνας του 1955-59, 2010).

Εκπαίδευση σε Αθήνα και Κρήτη

Η θεωρητική εκπαίδευση των Κυπρίων φοιτητών έγινε στην Αθήνα, όπου διδάχτηκαν τη χρήση όπλων, πυρομαχικών και την πρόκληση δολιοφθορών. Την εκπαίδευση είχαν αναλάβει ο Κύπριος αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού Μενέλαος Παντελίδης, ο λοχαγός Άθως Μυριανθόπουλος, ο φοιτητής της ΑΣΟΕ Κώστας Μπαντουβάς (με την εμπειρία της αντίστασης των Κρητικών έναντι των Γερμανών) και ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεώργιος Κοντόπουλος, υφηγητής της Αστρονομίας. Ο τελευταίος εκπαίδευσε τους φοιτητές στα όπλα Μηχανικού, στην παραλλαγή και στην τακτική «πυρ και κίνηση». Ο Θάσος Σοφοκλέους σημειώνει ότι έτυχαν εκπαίδευσης και από άλλα άτομα, τα οποία δεν επιθυμούσαν να καταστεί γνωστή η ταυτότητά τους. Ο μετέπειτα τομεάρχης της ΕΟΚΑ διηγείται σχετικά, αναδεικνύοντας τη σημασία όσων διδάχτηκαν την περίοδο δραστηριοποίησης της ΚΑΡΗ:

«Μαθαίναμε όλων των ειδών τις εκρηκτικές ύλες. Μάθαμε να καταλαβαίνουμε το χρώμα, τη μυρωδιά τους, τη δραστικότητά τους κ.ο.κ. Δεν ήταν εύκολο πράγμα. Ύστερα ο Κοντόπουλος μας εκπαίδευσε στη χρήση χειροβομβίδων και στο καμουφλάζ. Μας πήρε στο βουνό, πάνω στην Αγία Παρασκευή, και μας έδειξε πώς να κρυφτούμε. Εμένα με έσωσε αυτό. Μια φορά οι Εγγλέζοι πατούσαν πάνω μου στο φρούριο της Καντάρας και δεν με εντόπισαν. Πατούσαν πάνω μου! Πατούσαν το χέρι μου! Ήμουν κρυμμένος σε μια σχινιά, σε ένα μονοπάτι στο φρούριο της Καντάρας. Χιλιάδες στρατός. Δύο έκατσαν σε ένα βράχο δίπλα στη σχινιά και πατούσαν το χέρι μου. Ήμουν καλά καμουφλαρισμένος, επειδή με εκπαίδευσε ο Κοντόπουλος. Ο Κοντόπουλος είχε κρύψει κάποιον και μας είπε: “Εδώ, σ’ αυτήν την περιοχή, είναι κρυμμένος. Όποιος τον βρει!” Προσπαθούσαμε οκτώ άτομα, αλλά δεν τον βρίσκαμε. Σε κάποια στιγμή μου είπε ο Κοντόπουλος: “Για κοίταξε κάτω από τα πόδια σου!”».

Παρ’ όλα αυτά, η ουσιαστική εκπαίδευση των φοιτητών στο αντάρτικο έγινε στα βουνά της Κρήτης. Η εξέλιξη αυτή ήταν αποτέλεσμα της γνωριμίας των Κυπρίων με τους αδελφούς Κώστα (μετέπειτα Υπουργό Συγκοινωνιών της Ελλάδας επί Κυβέρνησης ΠΑΣΟΚ) και Μανώλη Μπαντουβά, γιους του Γιάννη Μπαντουβά, εκ των ηγετών της κρητικής αντίστασης κατά των Γερμανών.

Για τη γνωριμία τους αναφέρει ο Θάσος Σοφοκλέους στο SigmaLive:

«Τους Μπαντουβάδες, τους γνωρίσαμε τυχαία. Ο Ρένος Κυριακίδης γνώρισε τον Κώστα Μπαντουβά, ο οποίος μετά ήταν Υπουργός, σε μια μεγάλη διαδήλωση για την Κύπρο. Σε εκείνην τη διαδήλωση σημειώθηκαν έντονες συγκρούσεις με την Αστυνομία. Όταν καταλάγιασε η διαδήλωση, ο Ρένος πήγε κάπου στην Ομόνοια και συναντήθηκε με τον Μπαντουβά. Φώναζαν μαζί [για την Κύπρο] χωρίς να ξέρει ποιος είναι. Του λέει ο Ρένος: “Γεια σου, ρε παλληκάρι! Πώς σε λεν; Εγώ είμαι Κύπριος”. Έκατσαν μαζί σε ένα καφενεδάκι και του είπε ότι ήταν γιος του Μπαντουβά. Έτσι έγινε η διευθέτηση για να μεταβούμε στην Κρήτη για εκπαίδευση».

Οι αδελφοί Μπαντουβά άρχισαν να εκπαιδεύουν τους Κύπριους φοιτητές στην Αθήνα, διδάσκοντάς τους τη χρήση αυτομάτων όπλων και διάφορων τύπων πιστολιών. Ωστόσο, τον Απρίλιο του 1955, ακολούθησε επίσκεψη οκταμελούς ομάδας Κυπρίων στο Ηράκλειο της Κρήτης. Στην οικία του Μανώλη Μπαντουβά είχαν την ευκαιρία να εξοικειωθούν με διαφόρων ειδών όπλα: τυφέκια, στεν, τόμσον, πολυβόλα, μπρεν κ.ά. Αργότερα επικεντρώθηκαν στην εκπαίδευση στο ανταρτοπόλεμο, που θα φαινόταν ιδιαίτερα χρήσιμη με την ένταξή τους στον αγώνα της ΕΟΚΑ. Η πείρα της κρητικής αντίστασης κατά των Γερμανών μεταλαμπαδεύτηκε έτσι στους Κυπρίους. Διηγείται ο Θάσος Σοφοκλέους: «Όταν βράδιασε, μας ανέβασαν μέχρις ενός σημείου με αυτοκίνητο και απ’ εκεί με τα πόδια ανεβήκαμε στις κορυφές του Γιούχτα, για να αρχίσει η εκπαίδευσή μας στην ταχτική του ανταρτοπολέμου. […] Ο καθένας φορτώθηκε τη στρατιωτική του εξάρτηση και το παγούρι με νερό και αρχίσαμε την πορεία. Μαζί μας καθοδηγητής ο Κώστας Μπαντουβάς.

Περνάμε τα λαγκάδια και τις ρεματιές του Γιούχτα σε μια δύσκολη πραγματικά πορεία μέσα στο σκοτάδι και λαμβάνοντας όλες τις προφυλάξεις για δύο βασικούς λόγους. Γιατί δεν έπρεπε με κανένα τρόπο να δώσουμε υποψίες σε κανένα βοσκό ή αγρότη της περιοχής και γιατί αυτό επέβαλαν οι κανόνες του ανταρτοπολέμου και έπρεπε να τους τηρούμε σχολαστικά». (Αφιέρωμα: Ιωάννης Χατζηπαύλου – Ιωαννίδης αρχηγός της Κ.Α.Ρ.Η., 1998).

Τα στελέχη της ΚΑΡΗ και αγωνιστές της ΕΟΚΑ, Ρένος Κυριακίδης και Θάσος Σοφοκλέους, με τους αδελφούς Μπαντουβά

Η επιστροφή των στελεχών της ΚΑΡΗ από την Κρήτη στην Αθήνα συνέπεσε με τη μεταβίβαση οδηγιών του Γεώργιου Γρίβα, μέσω του Ρένου Κυριακίδη: «Να πας και να τους πεις να έρθουν όλοι κάτω. Χρειάζομαι στελέχη. Από την 1η του Απρίλη μέχρι σήμερα έχουν συλληφθεί πολλά στελέχη και πρέπει να έρθετε για να πάρετε τη θέση τους. Πρέπει να διακόψετε τις σπουδές σας και να έρθετε στον αγώνα».

Ακολουθώντας τις οδηγίες του Διγενή, οκτώ από τα δεκατέσσερα μέλη της ΚΑΡΗ (με την οικονομική αρωγή του Αρχιεπισκόπου Αθηνών Σπυρίδωνα) στις αρχές Μαΐου 1955 έσπευσαν να ενταχθούν στις τάξεις της ΕΟΚΑ, ενώ αργότερα ακολούθησαν και άλλοι. Οι πρώτοι ήταν οι:

1. Θάσος Σοφοκλέους
2. Φώτης Παπαφώτης
3. Πέτρος Στυλιανού
4. Ανδρέας Νέστορος
5. Νίκος Αγγελίδης
6. Κύπρος Παπαδόπουλος
7. Ανδρέας Λαμπριανίδης
8. Ρένος Κυριακίδης

Η εκπαίδευση που έλαβαν ως στελέχη της ΚΑΡΗ αποδείχτηκε σημαντική και τους καθιέρωσε εξαρχής ως σημαίνοντα στελέχη της ΕΟΚΑ. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι ο Ρένος Κυριακίδης και ο Ανδρέας Νέστορος ανέλαβαν τον τομέα Σολιάς, Κύκκου, Μαραθάσας και Τηλλυρίας· ο Θάσος Σοφοκλέους τον τομέα Πενταδακτύλου-Κερύνειας· ο Φώτης Παπαφώτης τον τομέα Καρπασίας· ο Κύπρος Παπαδόπουλος και ο Ανδρέας Λαμπριανίδης τον τομέα Πάφου· ο Νίκος Σπανός τον νοτιοανατολικό τομέα Πιτσιλιάς.

Ο βράχος «Κάρη» στην επαρχία Δρούσιας, από όπου φημολογείται ότι προήλθε το αρκτικόλεξο της μυστικής οργάνωσης των Κυπρίων φοιτητών.

Ο πρώτος μυστικός γάμος της ΕΟΚΑ

Αξίζει να σημειωθεί ότι η ΚΑΡΗ είχε σχηματίσει γυναικείο τμήμα, ένα από τα στελέχη του οποίου ήταν η Κλαίρη Ξενίδου (μετέπειτα Αγγελίδου). Στις παραμονές της αναχώρησης των στελεχών της για την Κύπρο, όπου θα ενίσχυαν τις τάξεις της ΕΟΚΑ, τελέστηκε στην οικία του Ιωάννη Χατζηπαύλου Ιωαννίδη (Σκουφά 12) ο γάμος των δύο μελών της οργάνωσης, Νίκου και Κλαίρης Αγγελίδου. Επρόκειτο για τον πρώτο μυστικό γάμο που σχετιζόταν με την ΕΟΚΑ, η ιστορία του οποίου είναι λιγότερο γνωστή σε σχέση με τον γάμο του Γρηγόρη Αυξεντίου και της Βασιλούς Παναγή που έγινε λίγους μήνες αργότερα στο μοναστήρι της Αχειροποιήτου, στον Καραβά της επαρχίας Κερύνειας. Η Κλαίρη Αγγελίδου διηγείται:

«Εκεί στη Σκουφά 12, προετοιμαστήκανε για τον ένοπλο αντιαποικιακό αγώνα όλοι οι φοιτητές αγωνιστές, εκεί πρωτοπιάσανε τα όπλα και εξασκηθήκανε. Εκεί, σαν ήλθε το πλήρωμα του χρόνου και ο αρχηγός Διγενής κάλεσε τους οκτώ πρώτους φοιτητές να κατέβουν στο νησί για να πολεμήσουν για την Ένωση, εκεί, στη Σκουφά 12, έγινε και ο πρώτος μυστικός γάμος της ΕΟΚΑ. Εκεί ενώσαμε τη ζωή μας, σε χαρά και σε λύπη και σ’ ό,τι ήταν γραφτό ν’ ακολουθήσει, με τον άνθρωπο που η θεία πρόνοια έστελλε για σύντροφο της ζωής μου, τον Νίκο Αγγελίδη. Κουμπάροι, οι συναγωνιστές φοιτητές, αλλά και ο Ιωάννης Χατζηπαύλου Ιωαννίδης και ο καθηγητής της Φιλοσοφικής του Πανεπιστημίου Αθηνών Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος». (Αφιέρωμα: Ιωάννης Χατζηπαύλου – Ιωαννίδης αρχηγός της Κ.Α.Ρ.Η., 1998).

*Πηγή φωτογραφιών: Αφιέρωμα: Ιωάννης Χατζηπαύλου – Ιωαννίδης αρχηγός της Κ.Α.Ρ.Η., 1998