Στις 15 Μαΐου δόθηκε στη δημοσιότητα η «4η Ετήσια Έκθεση Δραστηριοτήτων» του Ευρωπαϊκού Κέντρου Παράνομης Διακίνησης Μεταναστών της Europol για το 2019.

Όπως αναφέρεται στην περίληψή της, η νέα έκθεση αξιολογεί τις επιχειρήσεις που διεξήχθησαν το 2019 και τις πληροφορίες που συνελέγησαν με σκοπό την προετοιμασία για τη μετεξέλιξη της εγκληματικής δραστηριότητας τους επόμενους μήνες, λαμβάνοντας υπόψη και τις συνθήκες που δημιούργησε η κρίση του κορωνοϊού και το πανευρωπαϊκό κλείσιμο των εθνικών συνόρων. Οι εγκληματίες εφευρίσκουν νέους τρόπους εκμετάλλευσης μεταναστών μέσα σε αυτά τα πλαίσια. Σε αυτούς συμπεριλαμβάνονται η λαθροδιακίνηση, το λαθρεμπόριο, η σεξουαλική εκμετάλλευση και η μαύρη εργασία.

Η ευρωπαϊκή έκθεση καταγράφει ορισμένες εξελίξεις και προβλέψεις για Ελλάδα και Κύπρο, αναφέροντας τα γεγονότα στον Έβρο και τις προκλήσεις της Νεκρής Ζώνης, και στηλιτεύει τον ρόλο της Τουρκίας.

Το EMSC της Europol

Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Παράνομης Διακίνησης Μεταναστών (European Migrant Smuggling Centre – EMSC), σύμφωνα με την ιστοσελίδα της Europol, ιδρύθηκε στις αρχές του 2016 «μετά από μια περίοδο πολύ δυναμικής παράτυπης μετανάστευσης, με ευάλωτους μετανάστες να ταξιδεύουν κατά κύριο λόγο χωρίς περιορισμούς, και σε μεγάλες ομάδες, κατά μήκος της Μεσογείου θάλασσας, στα εξωτερικά χερσαία σύνορα και παραπέρα, μέσα στην Ευρώπη, προς τις επιθυμητές χώρες προορισμού τους».

Το EMSC δημιουργήθηκε μετά που η Europol διαπίστωσε πως η πορεία πολλών μεταναστών είχε διευκολυνθεί από μια εγκληματική οργάνωση, τουλάχιστον για το πολύ επικίνδυνο αρχικό θαλάσσιο ταξίδι προς την Ευρώπη. Σύντομα η παράνομη διακίνηση ή λαθροδιακίνηση μεταναστών εξελίχθηκε σε μια προσοδοφόρα εγκληματική επιχείρηση που παραβίαζε τα θαλάσσια σύνορα των κρατών-μελών της ΕΕ.

Η αντιμετώπιση αυτής της εγκληματικής δραστηριότητας πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ αποτέλεσε ουσιαστικό μέρος της αντίδρασης της ΕΕ στη μεταναστευτική κρίση. Η «Agenda on Migration» της ΕΕ για το 2015 αναγνωρίζει τον αγώνα κατά της λαθροδιακίνησης ως βασική προτεραιότητα.

Πρωταρχικός στόχος της EMSC είναι η στήριξη σε Σώματα Ασφαλείας, όπως Αστυνομίες και Συνοριοφυλακές, για συντονισμό εξαιρετικά πολύπλοκων διασυνοριακών επιχειρήσεων κατά της λαθροδιακίνησης καθώς και με άλλους εταίρους.

Ανταλλαγή Πληροφοριών

Η Europol έχει αυξήσει τα επίπεδα συνεργασίας της με τη Frontex (European Border and Coast Guard Agency), τη δικαστική συνεργασία Eurojust και την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο (European Asylum Support Office – EASO) για την ανταλλαγή πληροφοριών και την ανάπτυξη στρατηγικών και βέλτιστων πρακτικών.

Η μεταξύ τους συνεργασία συμπληρώνει τα επιμέρους κενά και ενισχύει το εύρος των αναλυτικών προϊόντων, ενισχύοντας έτσι την αποτελεσματικότητα και των εθνικών Αρχών ασφαλείας.

Europol και Hotspots

Τα «hotspots» ή «κομβικά σημεία υποδοχής» είναι το σύστημα που ανέπτυξε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για επιτάχυνση της διαδικασίας παροχής ή απόρριψης αιτήσεων ασύλου. Όπως ανέφερε εξ ονόματος της Επιτροπής στις 2 Οκτωβρίου 2015 ο Δημήτρης Αβραμόπουλος, το σύστημα των hotspots σχεδιάστηκε για να «αποτελέσει την πλατφόρμα συντονισμού των υπηρεσιών της ΕΕ για την ταχεία παρέμβαση στα εξωτερικά σύνορα της Ευρώπης υπό συνθήκες πίεσης». Οι Europol, Frontex, EASO και Eurojust συνεργάζονται επί τόπου με τις εθνικές Αρχές κρατών-μελών «πρώτης γραμμής» που δέχονται δυσανάλογα μεγάλες μεταναστευτικές πιέσεις στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ. Μέσα από τη διαδικασία γίνεται διασταύρωση και ανάλυση πληροφοριών σχετικών με την τρομοκρατία, την εμπορία ανθρώπων, τη σεξουαλική κακοποίηση παιδιών, το παράνομο εμπόριο ανθρωπίνων οργάνων και ιστών και άλλα εγκλήματα. Σκοπός η επίσπευση διαδικασιών καταγραφής και υποβολής της αίτησης ασύλου και η έγκριση η απόρριψή της. Επίσης, η παροχή βοήθειας προς τα κράτη για επιστροφή όσων η αίτηση απορρίφθηκε αλλά και το ξήλωμα δικτύων λαθρεμπορίου και λαθροδιακίνησης.

Η έκθεση αναφέρει ότι από τις αρχές του 2016 η Europol ανέπτυξε προσωπικό σε hotspots στην Ελλάδα και την Ιταλία, ενισχύοντας τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ. Συγκεκριμένα, πρόσφεραν δευτεροβάθμιους ελέγχους ασφαλείας εξακριβώνοντας μέσα από τις βάσεις δεδομένων της Europol προσωπικά δεδομένα υπόπτων για τρομοκρατία και λαθροδιακίνηση μεταναστών.

Ιδιαίτερη αναφορά κάνει και στην Κύπρο, η οποία το 2019 «αιτήθηκε στήριξη για τον έλεγχο των αυξανόμενων αριθμών παράτυπων μεταναστών που κατέφθαναν στις ακτές της Κυπριακής Δημοκρατία ή μέσω της ουδέτερης ζώνης με τις περιοχές της Κύπρου που δεν βρίσκονται υπό τον αποτελεσματικό έλεγχο της Κυπριακής Δημοκρατίας».

Συνολικά, κατά το 2019, η Europol είχε περίπου 30 στελέχη για τη στήριξη Σωμάτων Ασφαλείας σε σημαντικά σημεία άφιξης που βοηθούσαν, μαζί με τα κράτη-μέλη, τις έρευνες γι’ αυτά τα εγκληματικά δίκτυα.

Πολυ-εγκληματικότητα

Ο όρος «πολυ-εγκληματικότητα» («poly-criminality») χρησιμοποιείται από τη Europol για να περιγράψει κυκλώματα οργανωμένου εγκλήματος, τα οποία ασχολούνται παράλληλα με περισσότερες από μια εγκληματικές δραστηριότητες. Σύμφωνα με στατιστικά της SOCTA (Serious and Organised Crime Threat Assessment) του 2017, 45% των κυκλωμάτων οργανωμένου εγκλήματος δραστηριοποιούνται σε περισσότερους από ένα τομείς και προσαρμόζονται με ταχύτητα στις συνθήκες, τη ζήτηση και την προσφορά. Επίσης, πέραν του 70% δραστηριοποιούνται σε πάνω από τρεις χώρες, ενώ 10% σε πάνω από επτά.

Σχετικά με την εμπλοκή αυτών των κυκλωμάτων στη λαθροδιακίνηση, η έκθεση σημειώνει πως υπάρχει έλλειψη επαρκούς τεκμηρίωσης. Τα τελευταία χρόνια υπήρξαν πολλές υποθέσεις, στις οποίες εγκληματίες μετέφεραν παράνομα παράτυπους μετανάστες, ενώ παράλληλα τελούσαν άλλες ποινικές δραστηριότητες. Σε αυτές συμπεριλαμβάνονται η παραχάραξη επίσημων εγγράφων για να χρησιμοποιηθούν κατά τη λαθροδιακίνηση, η σεξουαλική ή εργατική εκμετάλλευση των μεταναστών και η χρήση τους ως παρασκευαστών και μεταφορέων παράνομων ναρκωτικών ουσιών.

Στην έκθεση γίνεται αναφορά σε μια επιχείρηση της Europol με την Ελληνική Αστυνομία τον Οκτώβριο του 2019. Πρόκειται για την «Op Monarch», όπου συνελήφθησαν τέσσερα άτομα, τα οποία παρείχαν σε μετανάστες πλαστά ταξιδιωτικά έγγραφα για υποβοήθηση της πορείας τους. Το κύκλωμα δρούσε από το 2017 και χρέωνε μέχρι και €13.000 κάθε μετανάστη που διοχέτευαν στην Ευρώπη.

Ο επικεφαλής της πείρας συντόνιζε τις επιχειρήσεις από ένα καφενείο στην Αθήνα, απ’ όπου οργάνωνε την πορεία των μεταναστών και τους έδινε οδηγίες. Όταν συνελήφθη, η ΕΛ.ΑΣ. κατέσχε πλαστές ταυτότητες και άδειες οδήγησης, εξοπλισμό παραχάραξης, οχήματα και μετρητά. Στο έργο της ΕΛ.ΑΣ. συνέδραμαν ειδικοί της Europol που αποσπάστηκαν στην EURTF (EU Regional Task Force), μια πλατφόρμα για διευκόλυνση της συνεργασίας για διαχείριση των hotspots στο πλαίσιο της «Agenda for Migration».

«Καραβάνια της Ελπίδας»

Με το εύηχο και αθώο όνομα «καραβάνια της ελπίδας», εγκληματικά κυκλώματα προσπάθησαν να οργανώσουν μαζικά ταξίδια μεταναστών προς χώρες-μέλη του Schengen με σκοπό τη λαθραία είσοδο στην ΕΕ.

Ένα παράδειγμα από την έκθεση αναφέρει ότι τον Φεβρουάριο του 2019, η Europol μαζί με τις εθνικές Αρχές μερικών κρατών-μελών, εντόπισαν ομάδες συζητήσεων σε πλατφόρμες και μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπου προσεγγίζονταν μετανάστες. Πρωταρχικός στόχος αυτών των ομάδων «ήταν η διευκόλυνση της μετακίνησης Σύριων από την Τουρκία στην Ελλάδα και παραπέρα». Η EASO, η Europol και η Frontex παρακολουθούσαν τις πιθανές κινητοποιήσεις μεταναστών από τη Συρία και άλλες χώρες που βρίσκονταν εγκλωβισμένοι στην Ελλάδα και την Τουρκία με αποτέλεσμα η ΕΛ.ΑΣ. να προλάβει τις κινητοποιήσεις αυτές και να τις σταματήσει εν τη γενέσει τους.

Τουρκία και Έβρος

Η έκθεση του EMSC της Europol αναφέρεται και στα γεγονότα του συνέβησαν στον Έβρο πρόσφατα: «Στις αρχές του 2020 είδαμε φερόμενες προσπάθειες των τουρκικών Αρχών να διευκολύνουν μεγάλες ομάδες μεταναστών να περάσουν και να διασχίσουν τα τουρκο-ελληνικά χερσαία σύνορα, κοντά στον ελληνικό συνοριακό σταθμό των Καστανιών. Αυτές οι προσπάθειες, είτε είχαν πολιτικά κίνητρα είτε ήταν εγκληματικά οργανωμένες, δείχνουν τα ρίσκα που ενέχουν οι μαζικές μεταναστευτικές κινήσεις στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ που δεν επιτρέπουν σωστή καταγραφή και έλεγχο των μεταναστών. Επιπλέον, αυτό θα αύξανε το κίνητρο των παράτυπων μεταναστών να συνεχίσουν την πορεία τους εντός της ΕΕ με τη βοήθεια εγκληματικών δικτύων, ενόσω παραμένουν “κάτω από το ραντάρ” των Αρχών».

Προβλέψεις για το 2020

Σχετικά με το άμεσο μέλλον, η έκθεση του EMSC προβλέπει αύξηση της μετανάστευσης, με βοήθεια διακινητών ή χωρίς, καθώς αυτό δεν ήταν δυνατό να γίνει κατά τη διάρκεια των περιορισμών λόγω του κορωνοϊού.

Αναμένονται αυξήσεις μεταναστών από την Αφρική καθώς και κίνηση στα Δυτικά Βαλκάνια από μετανάστες που βρίσκονται αποκλεισμένοι στην Ελλάδα. Εκτιμάται πως οι λαθροδιακινητές θα χρησιμοποιήσουν φορτηγά οχήματα και μεταγωγικά τρένα για απόκρυψη των μεταναστών αλλά και μικρούς χωματόδρομους για τα χερσαία σύνορα και βάρκες για να διασχίσουν ποταμούς που αποτελούν φυσικά σύνορα. Σε περίπτωση που δυσκολέψουν οι μετακινήσεις από δυτική ή ανατολική Μεσόγειο, πολλοί ίσως επιλέξουν την επικίνδυνη διαδρομή Σενεγάλη – Μαυριτανία – Δυτική Σαχάρα και μετά στις Κανάριες Νήσους στον Ατλαντικό Ωκεανό, που ανήκουν στην Ισπανία.

Για την Τουρκία, οι προβλέψεις της Europol αναφέρουν ότι «οι πολιτικές της μάλλον θα συνεχίσουν να εστιάζουν στην ελαχιστοποίηση του αριθμού των μεταναστών στη χώρα. Η στρατιωτική εμπλοκή της Τουρκίας στη Συρία και τη Λιβύη μπορεί την ίδια ώρα να συμβάλλει στην ανάπτυξη καταναγκαστικών εκτοπισμών. Αυτό θα επηρεάσει τα μεταναστευτικά ρεύματα και τις δραστηριότητες λαθροδιακίνησης μεταναστών».

Οι συντάκτες της έκθεσης αναφέρουν πως «περιμένουμε περισσότερες – αν και ίσως πιο διακριτικές – προσπάθειες να οδηγηθούν μετανάστες από την Τουρκία προς τα σύνορα με την Ελλάδα και σε λιγότερο βαθμό προς την Κυπριακή Δημοκρατία και τα σύνορα με τη Βουλγαρία. Συγκεκριμένα, στα χερσαία σύνορα περιμένουμε μια επαναλαμβανόμενη μείωση, αν όχι παραμέληση, των τουρκικών δραστηριοτήτων συνοριακής φύλαξης που έχουν να κάνουν με τις μεταναστευτικές κινήσεις που στοχεύουν την ΕΕ».

Αναφορά γίνεται και στον «Ανατολικό Μεσογειακό Διάδρομο» («Eastern Mediterranean Route»), απ’ όπου προέρχονται μετανάστες από βορειοαφρικανικές και υποσαχάριες χώρες. Η έκθεση αναφέρει αυτό που είναι ήδη γνωστό στην Κύπρο, πως συχνά, Αφρικανοί παράτυποι μετανάστες και οι διακινητές τους χρησιμοποιούν τουρκική θεώρηση (visa), που είναι εύκολη να την εξασφαλίσουν και ταξιδεύουν αεροπορικώς στην Κωνσταντινούπολη. Έπειτα, «συνεχίζουν να ταξιδεύουν από καθιερωμένες διαδρομές λαθροδιακίνησης στα ελληνικά νησιά του Αιγαίου και στα Δυτικά Βαλκάνια και τις γειτονικές χώρες». Εναλλακτικά, «μέσω της νοτιο-ανατολικής Τουρκίας και της Κυπριακής Δημοκρατίας προς τις βόρειες χώρες της ΕΕ».

Δρ Λάμπρος Γ. Καούλλας
Αστυνομικές Σπουδές, Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην «Σημερινή» της Κυριακής, στις 24 Μαΐου 2020.