Η Κύπρος διανύει περίοδο έντονης ξηρασίας, με τη συνολική πληρότητα των φραγμάτων τον Μάρτιο 2025 να βρίσκεται μόλις στο 26% της χωρητικότητάς τους (περίπου 74 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού). Την αντίστοιχη περίοδο πέρυσι, τα φράγματα ήταν σχεδόν κατά το ήμισυ γεμάτα (47–48% πληρότητα, 138 εκατ. κ.μ.), γεγονός που αναδεικνύει τη δραματική μείωση αποθεμάτων σε ένα χρόνο.

Πρόκειται για τον τρίτο συνεχόμενο ιδιαίτερα ξηρό χειμώνα, με ελάχιστες βροχοπτώσεις, που έχει οδηγήσει σε πολύ περιορισμένα αποθέματα νερού στα φράγματα. Σύμφωνα με το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων (ΤΑΥ), το υδρολογικό έτος 2023–2024 (μέχρι φθινόπωρο 2024) κατέγραψε την 6η χαμηλότερη εισροή νερού στα φράγματα από το 1987. Η μέχρι στιγμής εισροή για το 2024–2025 είναι επίσης από τις χαμηλότερες ιστορικά – μόλις 16 εκατ. κ.μ. από 1ης Οκτωβρίου μέχρι τα μέσα Μαρτίου.

Στο πλαίσιο αυτό, σε μια περίοδο όπου οι υδάτινοι πόροι στερεύουν και οι γεωργικές εκτάσεις απειλούνται από εδαφική εξάντληση, μια μάλλον «παραγνωρισμένη» πρώτη ύλη έρχεται στο προσκήνιο: η λάσπη των φραγμάτων. Πρόκειται για την ιλύ που συγκεντρώνεται στον πυθμένα των φραγμάτων από την καθίζηση φερτών υλών – όπως άργιλος, άμμος και οργανικά υπολείμματα – και η οποία, υπό προϋποθέσεις, μπορεί να μετατραπεί σε πολύτιμο βελτιωτικό εδάφους για αγροτική χρήση.

Ειδικοί επισημαίνουν πως όταν η σύσταση της λάσπης είναι πλούσια σε οργανική ύλη και απαλλαγμένη από βαρέα μέταλλα ή ρυπογόνες ενώσεις, μπορεί να ανακυκλωθεί με σκοπό την ενίσχυση φτωχών ή εξαντλημένων γεωργικών εδαφών. Σε περιοχές όπου η ποιότητα του εδάφους έχει υποβαθμιστεί από εντατική καλλιέργεια, η χρήση τέτοιων φυσικών προσμείξεων θα μπορούσε να αναβαθμίσει την απορροφητικότητα, τη δομή και τη γονιμότητα του εδάφους.

Ήδη σε αρκετές χώρες εφαρμόζονται πιλοτικά ή και σε μεγαλύτερη κλίμακα προγράμματα αξιοποίησης ιλύος φραγμάτων στην αγροτική παραγωγή. Η Κύπρος, με δεκάδες φράγματα και μεγάλες γεωργικές περιοχές που αντιμετωπίζουν προκλήσεις λόγω λειψυδρίας και εδαφικής κόπωσης, θα μπορούσε να εξετάσει τέτοιες εναλλακτικές πρακτικές στο πλαίσιο κυκλικής οικονομίας.

Οι «παγίδες» της λάσπης και ευκαιρίες 

Η χρήση λάσπης από φράγματα στη γεωργία απαιτεί προηγημένη χημική ανάλυση και έλεγχο τοξικότητας, προκειμένου να διαπιστωθεί ότι δεν περιέχει επικίνδυνα κατάλοιπα – όπως βαρέα μέταλλα, παθογόνα ή υπολείμματα φυτοφαρμάκων.

Ορισμένα φράγματα δέχονται εισροές από περιοχές με εντατική ανθρώπινη ή βιομηχανική δραστηριότητα, κάτι που αυξάνει την πιθανότητα μόλυνσης των ιζημάτων. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η λάσπη θα μπορούσε να αποτελεί περισσότερο περιβαλλοντικό κίνδυνο παρά πηγή αναβάθμισης.

Επιπλέον, το νομικό πλαίσιο στην Κύπρο και στην ΕΕ θέτει αυστηρές προδιαγραφές για την αξιοποίηση ιλύων, κυρίως για λόγους δημόσιας υγείας και περιβαλλοντικής προστασίας. Οποιαδήποτε χρήση λάσπης στη γεωργία πρέπει να πληροί αυτά τα πρότυπα και να γίνεται υπό εποπτεία των αρμόδιων αρχών, όπως το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων και το Τμήμα Γεωργίας.

Τέλος, δεν είναι αμελητέο και το κόστος. Η απομάκρυνση της λάσπης από τα φράγματα απαιτεί ειδικό εξοπλισμό και υψηλή χρηματοδότηση, καθιστώντας τη διαδικασία συμφέρουσα μόνο εάν συνδυάζεται με πολλαπλά οφέλη ή εντάσσεται σε ευρύτερες πολιτικές διαχείρισης αποθεμάτων και ενίσχυσης της γεωργίας.

Σε κάθε περίπτωση, το 2025 προδιαγράφεται δύσκολο υδατικό έτος. Αν συνεχιστεί η τάση της λειψυδρίας, οι αρμόδιοι θα βρεθούν αντιμέτωποι με σενάρια έκτακτης ανάγκης (όπως αυστηρότερες περικοπές νερού για άρδευση, ενδεχομένως και περιορισμένα μέτρα στην ύδρευση περιοχών που δεν υποστηρίζονται πλήρως από αφαλατώσεις). Ήδη η ζήτηση νερού κατά τους θερινούς μήνες αυξάνεται διαρκώς – τόσο λόγω της θερμότερης και ξηρότερης τάσης του κλίματος, όσο και λόγω ανθρωπογενών παραγόντων (ανάπτυξη, τουρισμός κλπ.