Η στάση της Ιταλίας σχετικά με τις τελευταίες εξελίξεις σε Κύπρο και Λιβύη, και ευρύτερα στην Ανατολική Μεσόγειο, είναι τέτοια που προκαλεί ερωτήματα σε Λευκωσία και Αθήνα. Η πρόσφατη «πενταμερής», ή για άλλους «τετραμερής», συνάντηση στο Κάιρο των Υπουργών Εξωτερικών Ελλάδας, Κύπρου, Αιγύπτου, Γαλλίας και Ιταλίας, πυροδότησε νέα ερωτηματικά αναφορικά με τη θέση της τελευταίας, όχι τόσο για τον EastMed, αλλά για την πολιτική κατάσταση στη Λιβύη. Σύμφωνα με το Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων, στο κοινό ανακοινωθέν, το οποίο δεν υπέγραψε η Ιταλία, το μνημόνιο Τουρκίας–Λιβύης χαρακτηρίστηκε «κενό και άκυρο».

Πληροφορίες του «SigmaLive» ανέφεραν πως η Ιταλία, ενώ συμφωνούσε για όλα τα υπόλοιπα, ήθελε να περιληφθεί στο κοινό ανακοινωθέν αιχμή κατά του Στρατάρχη Haftar, κάτι που δεν επιθυμούσε η Αίγυπτος. Επιπρόσθετα, ιταλικά δημοσιεύματα άφηναν να εννοηθεί ότι η Ρώμη θεωρούσε το κοινό ανακοινωθέν «too much unbalanced» («πολύ μη-ισορροπημένο»).

Επίσης, δημοσιεύματα στην Κύπρο ανέφεραν πως «είναι η τρίτη φορά που η Ιταλία “κάνει νερά” στις επαφές που γίνονται με πρωτοβουλίες της Ελλάδας και της Κύπρου». Υπενθύμισαν πως «και το 2017 κατά την υπογραφή του Μνημονίου Συνεργασίας μεταξύ των υπουργών Ενέργειας Κύπρου, Ελλάδας, Ισραήλ και Ιταλίας, η Ιταλία είχε ξανά πρόβλημα. Αυτή τη φορά… τεχνικό. Το Μνημόνιο υπέγραψε τελικά ο Ιταλός πρέσβης στην Κύπρο αντί ο Ιταλός υπουργός Εξωτερικών ο οποίος δεν κατάφερε να έρθει ποτέ στο νησί αφού σημειώθηκε βλάβη στο αεροσκάφος που θα τον μετέφερε στην Κύπρο…»

Ωστόσο, διπλωματικές πηγές στη Λευκωσία, ανέφεραν στο «SigmaLive» πως η Ιταλία δεν μίλησε για τον Khalifa Haftar, αλλά μίλησε για Fayez al-Sarraj, με τον οποίο διαχρονικά υπάρχει επαφή. Ο τελευταίος, βρισκόταν στη Ρώμη την ημέρα εκείνη για να δει τον Πρωθυπουργό Giuseppe Conte, με τον οποίο τελικά δεν συναντήθηκε. Οι ίδιες πηγές ανέφεραν ότι η παρουσία της Ιταλίας δεν ήταν θεσμοθετημένη, όπως ίσχυε και για την περίπτωση της Γαλλίας (εδώ και καιρό γινόταν λόγος για διάσκεψη «3+1»).

Η προσεκτική στάση της Ιταλίας χρονολογείται τουλάχιστον από την εποχή της παρενόχλησης του πλωτού γεωτρύπανου της ENI Saipem 12000 από τα τουρκικά πολεμικά πλοία το 2018. Φέτος, στις αρχές Δεκεμβρίου, κατέπλευσε η ιταλική φρεγάτα ITS Martinengo, η οποία συμμετείχε σε ασκήσεις με Κύπρο και Γαλλία. Η ίδια φρεγάτα, λίγες μέρες αργότερα συμμετείχε σε άσκηση με το τουρκικό πολεμικό ναυτικό.

Επίσης, κατά τη διάρκεια υπογραφής του αγωγού EastMed μεταξύ Ελλάδας–Κύπρου–Ισραήλ στην Αθήνα, η Ρώμη στήριξε εκ των προτέρων το εγχείρημα αλλά, αν και εκπροσωπείτο, δεν υπέγραψε «για τεχνικούς λόγους, χωρίς να υπάρχουν διαφωνίες σε θέματα ουσίας», αφού θα συνδεθεί μέσω του IGI Poseidon. Στο παρελθόν, μερίδα Ιταλών αξιωματούχων έδειχνε προτίμηση στον αγωγό TAP. Η κυπριακή κυβέρνηση αναμένει υπογραφή της Ιταλίας για τον EastMed «στο αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα».

Σχετικά με τη Λιβύη, ο Πρόεδρος της αναγνωρισμένης κυβέρνησης της χώρας, Sarraj, ακύρωσε συνάντησή του στη Ρώμη με τον Ιταλό Πρωθυπουργό, μετά τη διαρροή της είδησης πως στην ιταλική πρωτεύουσα βρισκόταν ο Στρατάρχης Haftar, ο οποίος επίσης συνάντησε τον Πρωθυπουργό. Τον Δεκέμβριο, ο Sarraj κάλεσε «πέντε φίλες χώρες», συμπεριλαμβανομένης της Ιταλίας και της Τουρκίας, να τον βοηθήσουν στη μάχη κατά του Στρατάρχη. Χθες, η Ιταλία προέτρεψε τον Haftar να σταματήσει την επίθεση των δυνάμεών του, για να βοηθηθεί η πολιτική διαδικασία εξεύρεσης λύσης που θα γίνει με τη διεθνή σύνοδο του Βερολίνου. Η Ιταλία θέλει να βρεθεί μια πολιτική λύση στη Λιβύη, καθώς συνιστά κίνδυνο για την ασφάλεια της Ευρώπης, κυρίως στο θέμα της μετανάστευσης και της τρομοκρατίας. Να σημειωθεί πως η Ιταλία καταδίκασε το μνημόνιο Erdogan-Sarraj και απομάκρυνε τον Ιταλό πρέσβη από την Τρίπολη.

Στόχος της πενταμερούς συνάντησης των Υπουργών Εξωτερικών στο Κάιρο ήταν η συμβολή προς την κατεύθυνση μιας συνολικής λύσης στη λιβυκή κρίση, στο πλαίσιο των προσπαθειών του Ειδικού Εκπροσώπου του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ για τη Λιβύη, Ghassan Salamé, και της προγραμματιζόμενης συνάντησης στο Βερολίνο, καθώς και ο συντονισμός των ενεργειών των πέντε χωρών στα θέματα που σχετίζονται με την περιφερειακή ασφάλεια και σταθερότητα στην Ανατολική Μεσόγειο. Η τουρκική «Sabah» έγραψε πως στο Κάιρο «μεσογειακές δυνάμεις συνενώθηκαν κατά της Τουρκίας» για να μειώσουν την «αυξανόμενη επιρροή» της στη Μεσόγειο. 

Ο Ιταλός σχολιαστής επί ενεργειακών θεμάτων Marco Florian, ο οποίος δηλώνει Διευθυντής Διεθνούς Συνεργασίας και Υποδομών του Ιταλικού Εμπορικού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης, αναφέρει πως το χαμηλό προφίλ που διατηρεί η Ιταλία έναντι των εξελίξεων στη Λιβύη αποσκοπεί στο «να διατηρήσει μια ισορροπία μεταξύ της Κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας και των συνέταιρων της Ιταλίας στον EastMed (Γαλλία, Ελλάδα, Ισραήλ, Αίγυπτο, Κύπρο)». Πέραν των οικονομικών λόγων, μια πλήρης στήριξη της κυβέρνησης Sarraj, σύμφωνα με τον Florian, «θα μας οδηγούσε σε σύγκρουση με Γαλλία, Ελλάδα, Ισραήλ, Αίγυπτο, Κύπρο! Πιο σημαντικοί εταίροι απ’ ότι η Άγκυρα, και όπου η Ιταλία έχει μεγαλύτερα συμφέροντα απ’ ότι η ΕΝΙ στην περιοχή της Τριπολιτάνιας». Ο λόγος που δεν υπέγραψε η Ιταλία στο Κάιρο, είναι διότι ήταν παρατηρητής και αυτό γιατί ζήτησε να συμμετέχει την τελευταία στιγμή (γι’ αυτό και μετακινήθηκε η ημερομηνία της συνάντησης). Επικαλούμενος το ελλαδικό και το κυπριακό ΥΠΕΞ, ο Florian ανέφερε πως η Ιταλία στηρίζει τις αποφάσεις των τεσσάρων μεσογειακών εταίρων της.