Η αυξημένη αρτηριακή πίεση (αρτηριακή υπέρταση) και οι επιπλοκές της αποτελούν στις μέρες μας την πιο συχνή αιτία για την οποία οι άνθρωποι επισκέπτονται το γιατρό τους. Στην Κύπρο περίπου το 25% των ενηλίκων είναι υπερτασικοί. Από αυτούς ο ένας στους τρεις δεν το γνωρίζει ότι πάσχει από υπέρταση και από αυτούς που το γνωρίζουν λιγότεροι από τους μισούς προσπαθούν να την αντιμετωπίσουν. Τελικά, σε παγκόσμια κλίμακα μόνο το 20% των υπερτασικών ρυθμίζει ικανοποιητικά την πίεση του.
Η αρτηριακή πίεση είναι η δύναμη η οποία εξασκείται στο τοίχωμα των αγγείων από το αίμα το οποίο ρέει συνεχώς μέσα σε αυτά. Όπως είναι γνωστό, η καρδιά είναι μια ισχυρή μυϊκή αντλία, της οποίας το  έργο είναι η εξώθηση και διανομή του αίματος στα αγγεία και από εκεί σε ολόκληρο τον οργανισμό. Όταν η καρδιά συστέλλεται, το αίμα προωθείται σπρώχνοντας τα τοιχώματα των αρτηριών και υποχρεώνοντάς τες να διασταλούν. Αλλά και στο μεσοδιάστημα μεταξύ 2 διαδοχικών συστολών της καρδιάς, όταν η τελευταία χαλαρώνει, το αίμα δεν παύει να ρέει μέσα στις αρτηρίες ασκώντας δύναμη πάνω στα τοιχώματα των αγγείων και κατά τη διάρκεια της ανάκαμψης τους. Γι αυτό το λόγο οι αρτηρίες μας βρίσκονται συνεχώς υπό πίεση και εις μεν την πρώτη περίπτωση αυτή ονομάζεται «συστολική» στη δε δεύτερη περίπτωση ονομάζεται «διαστολική».
Με βάση τις τελευταίες κατευθυντήριες οδηγίες της εθνικής επιτροπής των ΗΠΑ για την πρόληψη, αξιολόγηση και θεραπεία της υπέρτασης (JNC 7) η σταδιοποίηση γίνεται ως εξής:
    Συστολική (mmHg)    Διαστολική (mmHg)
Ιδανική-Φυσιολογική    <120    <80
Προϋπέρταση    120-139    80-89
Υπέρταση σταδίου 1    140-159    90-99
Υπέρταση σταδίου 2    >160    >100
Οι πιο πάνω τιμές αναφέρονται στο μέσο όρο πολλαπλών μετρήσεων σε διαφορετικές μέρες. Σε περίπτωση που οι τιμές της συστολικής και διαστολικής πίεσης «πέφτουν» σε διαφορετικά στάδια λαμβάνεται υπόψη η πιο υψηλή τιμή (πχ πίεση 145/85mmHg θεωρείται υπέρταση σταδίου 1).

Στο 95% των περιπτώσεων δεν υπάρχει κάποιο γνωστό αίτιο που να προκαλεί αυξημένη πίεση («πρωτοπαθής ή ιδιοπαθής υπέρταση»). Μόνο στο 5% των περιπτώσεων η αιτία μπορεί να ανευρεθεί και να ταυτοποιηθεί («δευτεροπαθής υπέρταση») και αποδίδεται συνήθως σε βλάβες των νεφρών ή των επινεφριδίων, αλλοιώσεις των αγγείων, ορμονικές διαταραχές και συγγενείς ανωμαλίες.
Σε αντίθεση με την κοινή πεποίθηση που έχει ο κόσμος, γενικά η υπέρταση δεν προκαλεί κάποια ενοχλήματα. Συνήθως δε νιώθουμε την πίεση, ακόμα και όταν είναι ασυνήθιστα υψηλή. Λίγα άτομα (<10%) μπορεί να έχουν συμπτώματα, όπως αδιαθεσία, πονοκέφαλο ή ρινορραγία. Συνεπώς, η διάγνωση της υπέρτασης γίνεται μόνο με το σφυγμομανόμετρο (πιεσόμετρο). Υπάρχουν 3 είδη πιεσόμετρων: τα υδραργυρικά τα οποία θεωρούνται τα πιο ακριβή, αλλά δεν είναι πρακτικά για χρήση στο σπίτι και τελευταία βρίσκονται υπό διωγμό λόγω ακριβώς του υδράργυρου, τα ηλεκτρονικά τα οποία θεωρούνται αρκετά ακριβή και εύχρηστα και τέλος τα μεταλλικά.
Αν η αρτηριακή πίεση σε μια πρώτη επίσκεψη βρεθεί μεγαλύτερη από την κανονική, τότε στις επόμενες μέρες θα πρέπει να ακολουθήσουν διαδοχικές μετρήσεις της πίεσης για να τεθεί με βεβαιότητα η διάγνωση. Εναλλακτικά, μπορεί να κριθεί αναγκαία η τοποθέτηση μηχανήματος συνεχούς καταγραφής της αρτηριακής πίεσης σε εξωνοσοκομειακό περιβάλλον (Holter πίεσης). Το τελευταίο είναι ένα είδος ηλεκτρονικού πιεσόμετρου που ο ασθενής το φοράει στο χέρι του επί 24 ώρες στο σπίτι ή στη δουλειά. Αυτό έχει το πλεονέκτημα της συχνής (ανά μισή ώρα) καταγραφής της αρτηριακής πίεσης στο πραγματικό περιβάλλον του ασθενούς. Η αρτηριακή πίεση μεταβάλλεται φυσιολογικά πολλές φορές κατά τη διάρκεια της ημέρας και από μέρα σε μέρα, ενώ επηρεάζεται και από άλλους παράγοντες, όπως η συναισθηματική κατάσταση και η σωματική κόπωση.
Ο κυριότερος λόγος που πρέπει να αντιμετωπίζεται η υπέρταση είναι η πρόληψη και αποτροπή των επιπλοκών. Κλινικές μελέτες έδειξαν ότι η σωστή ρύθμιση της πίεσης σε ένα υπερτασικό ασθενή ελαττώνει κατά 35-40% την πιθανότητα εγκεφαλικού επεισοδίου, 20-25% την πιθανότητα εμφράγματος του μυοκαρδίου και πάνω από 50% την πιθανότητα καρδιακής ανεπάρκειας. Η έγκαιρη θεραπευτική παρέμβαση σπάζει τον φαύλο κύκλο της αρτηριοσκλήρυνσης που προκαλεί ακόμη πιο ψηλή πίεση και αποκαθιστά την φυσιολογική αιμάτωση των οργάνων.
Θεραπευτικές Παρεμβάσεις:
Αυτές διακρίνονται σε φαρμακευτικές και μη φαρμακευτικές. Η αρτηριακή πίεση μπορεί πράγματι να μειωθεί σε πολλά άτομα χωρίς τη χρήση φαρμάκων.
A)    Μη φαρμακευτικοί χειρισμοί:
Η απώλεια βάρους σε παχύσαρκους-υπέρβαρους ασθενείς μπορεί να βοηθήσει όχι μόνο στη ρύθμιση της πίεσης, αλλά και στο έλεγχο των άλλων παραγόντων κινδύνου. Ακόμα και μικρή απώλεια βάρους (5-7%) σε χρονικό ορίζοντα 3-6 μηνών είναι ιδιαίτερα σημαντική στη ρύθμιση της πίεσης. Η απώλεια βάρους έχει καλύτερα αποτελέσματα όταν συνδυάζεται με τη διακοπή του καπνίσματος και αυξημένη σωματική δραστηριότητα. Συγκεκριμένα, ζωηρό βάδισμα ή ελαφρύ τρέξιμο, 30-45 λεπτά τις περισσότερες αν όχι όλες τις ημέρες της εβδομάδας είναι αρκετό για τη βελτίωση της ρύθμισης της πίεσης. Το κολύμπι και το ποδήλατο, όπως και κάθε είδους αεροβική άσκηση είναι επωφελής. Στον αντίποδα, η άρση βαρών και η χρήση οργάνων δημιουργίας μυών πρέπει να χρησιμοποιείται με μέτρο, διότι αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μεγάλες και απότομες αυξήσεις της αρτηριακής πίεσης. Η καταπολέμηση του άγχους μπορεί επίσης να συμβάλει στη σωστή αντιμετώπιση της αρτηριακής πίεσης. Παρ’ όλο που φαίνεται πολύ δύσκολο έως αδύνατο να αποφύγουμε εντελώς το άγχος, πρέπει να προσπαθήσουμε να το ελέγξουμε με μεταβολές του τρόπου ζωής μας και με τη βοήθεια των ειδικών.
Οι διατροφικές μας συνήθειες είναι κεφαλαιώδους σημασίας: η υιοθέτηση υγιεινής διατροφής πλούσιας σε φρούτα, λαχανικά, ψάρι και ελαιόλαδο και ο περιορισμός του άλατος πρέπει να αποτελούν πάντα πρώτη προτεραιότητα. Η συμμετοχή του συνόλου της οικογένειας σε αυτή την προσπάθεια ενός μέλους της δρα ενισχυτικά.  Το αλάτι πρέπει να αποφεύγεται τόσο στο μαγείρεμα, αλλά πρέπει επίσης να απομακρυνθεί από το τραπέζι. Ταυτόχρονα, έτοιμες ή επεξεργασμένες τροφές πλούσιες σε αλάτι, όπως κονσέρβες, αλλαντικά, πατατάκια, ξηροί καρποί, κύβοι μαγειρέματος και φαγητό από ταχυφαγεία (fast food),  καλό είναι να περιοριστούν. Τα γαλακτοκομικά προϊόντα πρέπει να είναι πτωχά σε λίπη, όπως άπαχο ή αποβουτυρωμένο γάλα και γιαούρτι και άπαχα τυριά, έτσι ώστε να προσλαμβάνονται μόνο το ασβέστιο,  το κάλιο την βιταμίνη D και τις πρωτεΐνες που περιέχουν. Τα ψάρια είναι από τις πιο άπαχες τροφές και επιπλέον περιέχουν ω-3 λιπαρά που έχουν αντιαιμοπεταλιακές, αντιφλεγμονώδεις αντι-οξειδωτικές και αντι-υπερτασικές ιδιότητες. Τα ψάρια με τις μεγαλύτερες ποσότητες ω-3 λιπαρών οξέων είναι οι σαρδέλες, η ρέγγα, ο σολωμός και ο τόνος. Ιδανικά, θα πρέπει να υπάρχει στο τραπέζι μας ψάρι τουλάχιστον 2-3 φορές την εβδομάδα. Η κατάχρηση οινοπνεύματος είναι από τους πιο γνωστούς παράγοντες αύξησης της αρτηριακής πίεσης. Αντιθέτως η χρήση αλκοόλ σε μικρές ή μέτριες ποσότητες (2-3 ποτηράκια κρασί τη ημέρα) συνοδεύεται από ευεργετικές δράσεις στον οργανισμό.  Όσον αφορά στα φρούτα η διατροφή θεωρείται υγιεινή όταν είναι πλούσια σε φυτικές ίνες, όπως είναι τα μήλα, οι μπανάνες, τα κεράσια, τα σύκα, τα δαμάσκηνα, τα αχλάδια και τα πορτοκάλια. Καλό επίσης είναι να προτιμούμε δημητριακά ολικής αλέσεως, καθώς έχει αποδειχθεί ότι αυτά έχουν θετική επίδραση στην υγεία. Ομοίως, όσον αφορά στα λαχανικά, αυτά που περιέχουν φυτικές ίνες είναι κυρίως τα σπαράγγια, το μπρόκολο, τα λαχανάκια Βρυξελλών, τα κρεμμύδια, το λάχανο, το καρότο, το κουνουπίδι, το καλαμπόκι, οι πράσινες πιπεριές, το αγγούρι, το μαρούλι, οι πατάτες και τα κολοκυθάκια. Τα όσπρια (φασόλια, αρακάς, φακές) δεν περιέχουν χοληστερόλη, ενώ παράλληλα είναι πλούσια σε φυτικές πρωτείνες και θρεπτικές ουσίες, όπως μαγνήσιο και κάλιο και φυτικές ίνες. Το ελαιόλαδο είναι μοναδική πηγή μονοακόρεστων λιπαρών οξέων και είναι ιδιαίτερα υγιεινό. Αντίθετα με ό,τι πιστεύεται, η κατανάλωση καφέ δεν έχει αποδειχθεί ξεκάθαρα μέσα από μεγάλες κλινικές μελέτες, ότι σχετίζεται με την αύξηση της αρτηριακής πίεσης. Ενδιαφέρουσες είναι ακόμη μελέτες, οι οποίες συγκλίνουν στο ότι το κακάο, είτε υπό τη μορφή ροφήματος, είτε υπό τη μορφή μαύρης σοκολάτας υγείας, έχει καρδιοπροστατευτικές και αντι-υπερτασικές ιδιότητες.
Καλό είναι επίσης να θυμόμαστε ότι υγιεινή διατροφή σημαίνει όχι μόνο αγορά υγιεινών τροφίμων αλλά και υγιεινή μαγειρική. Είναι πχ προτιμότερο να αποφεύγονται όσο είναι δυνατόν τα τηγανητά φαγητά.
B) Φαρμακευτική Αγωγή:
Η απόφαση για την έναρξη φαρμακευτικής αγωγής γίνεται αφού εκτιμηθεί ο συνολικός καρδιαγγειακός κίνδυνος του ασθενούς. Οι γιατροί έχουν σήμερα στο οπλοστάσιο τους μια πλειάδα φαρμάκων για την υπέρταση. Πρέπει να τονισθεί ότι δεν έχει τόσο σημασία το ποια φάρμακα θα χρησιμοποιήσουμε για τη ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης, όσο στο να το επιτύχουμε. Ιδανικά, αυτό πρέπει να γίνει αποφεύγοντας τις όποιες ανεπιθύμητες ενέργειες των φαρμάκων αυτών, προκειμένου να αυξήσουμε την συμμόρφωση των ασθενών. Πολλές φορές μπορεί να κριθεί αναγκαίο να χορηγηθούν περισσότερα από ένα φάρμακα. Τονίζεται ακόμα, ότι για καλύτερα αποτελέσματα, η μη φαρμακευτική αντιμετώπιση της υπέρτασης πρέπει να συνεχίζεται και να ενισχύεται και μετά τη λήψη του φαρμάκου. Παράλληλα με την αντιμετώπιση της υπέρτασης πρέπει να αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά και οι υπόλοιποι παράγοντες κινδύνου (κάπνισμα, διαβήτης , υπερχοληστερολαιμία κλπ).


Δρ. Φοίβος Κ. Συμεωνίδης, ΜD, PhD
Καρδιολόγος