Έφηβη, διάβασα ένα βιβλίο του οποίου η πλοκή ξετυλιγόταν μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Τραπεζούντας. Μου έμεινε στην μνήμη το όνομα της πόλης και τίποτε άλλο. Μου φαινόταν πολύ ελληνικό. Τρα-πε-ζού-ντα έλεγα και ξανάλεγα και γέμιζε το στόμα Ελλάδα και το στήθος ελληνισμό, ξέρετε τι εννοώ.

Μεγάλη, πότε με την ιδιότητα της δημοσιογράφου, πότε με μοναδικό εφόδιο την περιέργεια, ταξίδεψα στην σημερινή Τουρκία. Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη, Μαρμαρίδα. Δεν απογοητεύτηκα, ήθελα να δω κι άλλα. Κάποια στιγμή βρέθηκα, λοιπόν, στην Τραπεζούντα να ψάχνω τους ήρωες του μυθιστορήματος που διάβασα μικρή.

Δεν είχα πρόβλημα να συνδεθώ με το τοπίο. Στην Τραπεζούντα τα ποτάμια τρέχουν άφθονο νερό. Τα βουνά είναι πιο ψηλά κι απ’ τα σύννεφα και διακλαδώνονται το ένα μέσα στο άλλο, αφήνοντας χώρο, ίσα για να επιτραπεί στο ποτάμι να ορμίσει. Τα δάση πράσινα και ατελείωτα και συχνά ανεξερεύνητα. Εκεί στη φύση, έκλεινα τα μάτια και νόμιζα πως άκουγα τους καλπασμούς αλόγων που φέρνουν μήνυμα, εμπόρευμα ή επισκέπτες από την Κωνσταντινούπολη, ανθρώπους προς κι από τον Δρόμο του Μεταξιού, όπως γινόταν μια φορά κι έναν καιρό στα μέρη εκείνα.

Οι Έλληνες έκαναν τις πρώτες τους προσπάθειες να εποικήσουν την περιοχή μετά τον Τρωικό πόλεμο το 1100 π.Χ. και στα χρόνια που ακολούθησαν έκτισαν εκεί ένα νέο κόσμο. Από τότε και μέχρι τον μεγάλο διωγμό του 1920, η Τραπεζούντα ήταν σημαντικό κομμάτι του ευρύτερου ελληνισμού. Παρόλ’ αυτά, όσο κι αν το ήθελε η καρδιά, τον παλμό του ελληνικού στοιχείου δεν τον νοιώσαμε στην Τραπεζούντα, σχεδόν πουθενά. Στο κάθε Βυζαντινό κάστρο, τείχος, εκκλησία ή σπίτι έγιναν παρεμβάσεις που αλλοίωσαν την ιστορική του αξία και έσβησαν τ’ αχνάρια των Ελλήνων του Πόντου που τα δημιούργησαν.

Η μονή της Παναγίας της Σουμελά

Στο ταξίδι αυτό υπήρχαν τρεις αδιαπραγμάτευτοι προορισμοί. Η εκκλησία της Αγίας του Θεού Σοφίας, η μονή της Παναγιάς Σουμελά και το μοναστήρι του Ιωάννη του Προδρόμου του Βαζέλωνα.

Η Αγία Σοφία, κτισμένη τον 14^ο αιώνα λίγο έξω από τα τείχη της Τραπεζούντας, έγινε τζαμί αλλά περισώθηκε μεγάλο μέρος από τις αριστουργηματικές αγιογραφίες της – ένα οξύμωρο θέαμα καθόλου άγνωστο στην σημερινή Τουρκία.

Το εσωτερικο της μονής Σουμελά

Η μονή της Παναγιάς Σουμελά, κτισμένη τον 4^ο αιώνα μ.Χ. μέσα στο βουνό Μελά, σε υψόμετρο πέραν των 1000 μέτρων και με θέα που κόβει την ανάσα, είναι τουριστική ατραξιόν για Άραβες και Τούρκους μουσουλμάνους, μερικές φορές και κρυπτο-Χριστιανούς, που έχουν τάμα να δουν το μοναστήρι που φαίνεται σαν να αιωρείται στο βουνό. Ένα μοναστήρι αμύθητης ιστορικής αξίας αφημένο στο έλεος του αδαή ανθρώπου.

Το μοναστήρι του Ιωάννη του Προδρόμου του Βαζέλωνα, ίσως το αρχαιότερο μοναστήρι του Χριστιανισμού αφού κτίστηκε τον 3^ο αιώνα μ.Χ., ήταν χαμένο στα βουνά με το μονοπάτι που οδηγεί κοντά της να έχει σβηστεί. Όχι πως δεν το βρήκαμε τελικά. Πήγαμε ξανά και ξανά, ρωτήσαμε, ανεβήκαμε σε αχαρτογράφητους δρόμους, χαθήκαμε μέχρι που είδαμε απέναντι μας, απομονωμένη μέσα στα άγρια δάση την τεράστια μονή που κάποτε στέγαζε 400 μοναχούς και άλλους τόσους επισκέπτες. Εγκαταλελειμμένη, λεηλατημένη, καταστραμμένη και ερειπωμένη.     

Το εγκαταλελημένο μοναστήρι του Ιωάννη του Προδρόμου του Βαζέλωνος

Το ιστορικό στοιχείο στην Τραπεζούντα σβήνει ή αλλοιώνεται. Είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι μόνο 50 χρόνια πριν εδώ υπήρχαν ακόμα, παρόλο τον διωγμό και τη σφαγή του 1920, εβδομήντα χωριά ελληνικά με ιστορία χιλιάδων χρόνων. Σήμερα, παραμένουν λυπητερή υπενθύμιση, μερικά πανέμορφα σπίτια προυχόντων Ελλήνων, τα πιο πολλά έρημα κι ανέγγιχτα από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα, όταν έγινε η ανταλλαγή πληθυσμών. Ένα από αυτά διατηρήθηκε και δόθηκε δώρο για εξοχικό από την πολιτεία στον Κεμάλ Ατατούρκ, τον ιδρυτή του Τουρκικού κράτους, και είναι σήμερα μουσείο, ένα σπίτι που είχε κτιστεί από τον ντόπιο τραπεζίτη Κωνσταντίνο Παπαγιαννίδη για την οικογένεια του και πέρασε στην κηδεμονία του κράτους μετά τον διωγμό.

Τρα-πε-ζού-ντα, λέω σήμερα, και από το όνομα μού φεύγουν συλλαβές. Tra-b-zon λέγεται και το στόμα δεν γεμίζει Ελλάδα, ούτε το στήθος ελληνισμό, ξέρετε τι εννοώ.