Χρόνος, Δημιουργία και το Συνεχές, Richard Sorabji. Time, Creation, and the Continuum: Theories in Antiquity and the Early Middle Ages, Richard Sorabji (University of Chicago Press (1983) 

Ακολουθεί κείμενό μου για τον Αριστοτέλη και την φιλοσοφική του απορηματική στον Χρόνο.

Eίχα την τιμή και ευκαιρία να έχω τον καθ. Richard Sorabji όχι μόνο επιβλέποντα καθηγητή μου στο διδακτορικό μου στην Αιτιότητα στον Αριστοτέλη, αλλά και να εργαστώ μαζί του στην βιβλιογραφία του τεράστιου project, χορηγημένου από το National Endowment of the Humanities, για την μετάφραση του εκτενούς corpus των Ελλήνων Υπομνηματιστών στον Αριστοτέλη, από τον Αλέξανδρο τον Αφροδισιέα, μέχρι τον Σιμπλίκιο και τον Θεμίστιο.

Στο μνημειώδες του ‘Time, Creation and the Continuum’, ο Richard Sorabji παίρνει το χρόνο ως το κεντρικό του θέμα, διερευνά θεμελιώδη ερωτήματα σχετικά με τη φύση του: Είναι ο χρόνος πραγματικός ή μια πτυχή της συνείδησης; Ξεκίνησε μαζί με το σύμπαν; Μπορεί οτιδήποτε να ξεφύγει από αυτόν; Έρχεται σε ατομικά μέρη; Αντιμετωπίζοντας αυτά και πολλά άλλα ζητήματα, ο Sorabji συμμετέχει σε μια διαφωτιστική συζήτηση για την πρώιμη σκέψη του χρόνου, που εκτείνεται από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη στους Ισλαμιστές, τους Χριστιανούς και τους Εβραίους μεσαιωνικούς στοχαστές. Ο Sorabji υποστηρίζει ότι η σκέψη αυτών των συχνά «απηρχαιωμένων» φιλοσόφων για το θέμα είναι, σε πολλές περιπτώσεις, πιο πλήρης από εκείνη των πιο πρόσφατων ομολόγων τους.

Ο έτερος μεγάλος Αριστοτελιστής της ακαδημαϊκής μου συγκρότησης, σχολιαστής των Αναλυτικών Υστέρων του Αριστοτέλη - στην βιβλιογραφία του οποίου για τον Αριστοτέλη τόσο πολύ εργάστηκα (άνω των 2000 αναφορών με… μικρή περίληψη των έργων), που με εξέπληξε βάζοντας σε αναγνώριση το όνομά μου μαζί με το δικό του στο εξώφυλλο - σχολίασε το βιβλίο του Sorabji: «Ο καμβάς είναι τεράστιος, η κινούμενη εικόνα, ένας ήρεμος ζωγράφος. . . . Το έργο του Sorabji θα ενθαρρύνει περισσότερους τολμηρούς μελετητές να τον ακολουθήσουν σε αυτή τη συναρπαστική νέα γη. »- (Jonathan Barnes, Times Literary Supplement).

Ο καθηγητής Sorabji καλύπτει όλο το φάσμα των αρχαίων και πρώιμων μεσαιωνικών συζητήσεων (συμπεριλαμβανομένων των ισλαμικών) σχετικά με τα θέματα του τίτλου του, καθώς και σχετικά θέματα όπως η αιωνιότητα και η διαχρονικότητα, ο μυστικισμός και η αιτιότητα.

Ο Αριστοτέλης, ειδικότερα, θέλει σαφώς να υποστηρίξει ότι ο χρόνος είναι πραγματικός, αλλά με τρόπο που προκαλεί την φιλοσοφική επί του χρόνου σκέψη, αλλά δεν καταφέρνει να υποδείξει την θεωρία του χρόνου που παρουσιάζει στα Φυσικά του, το δραματικά σαγηνευτικό Δ βιβλίο 10ο κεφάλαιο. Το 217b29 sq υποτίθεται ότι θα λύσει τα παζλ του και οι διάδοχοί του συζητούσαν εκτενώς τόσο τον τρόπο με τον οποίο σκόπευε να τις λύσει όσο και το πώς θα έπρεπε να επιλυθούν.

Ο καθηγητής Sorabji ανιχνεύει αυτά τα επιχειρήματα και τα συγκρίνει γόνιμα με τις σύγχρονες συζητήσεις για την πραγματικότητα του χρόνου που είναι η κληρονομιά του McTaggart. Βασιζόμενος σε ένα παραμελημένο κείμενο των Μετά τα Φυσικά (1002a28-sq), δείχνει ότι ο Αριστοτέλης είχε μια σαφή απάντηση στο δεύτερο από τα παζλ του, για το πότε παύει το «τώρα»: είναι αδιαίρετο, έχει σταματήσει σε οποιαδήποτε στιγμή, αλλά δεν παύει ποτέ.

Δεν αποδίδει, ωστόσο, επαρκή βαρύτητα στην σημαντική επιμονή του Αριστοτέλη στα ίδια τα Φυσικά, για τα παράδοξα του ‘νυν’, του ‘τώρα’, που με κατά κάποιο τρόπο επιμένει και δεν παύει, γιατί πάντα ζούμε στο τώρα. Κάθε τι υπαρκτό έχει μέρη, επιχειρηματολογεί στα Φυσικά ο Αριστοτέλης, και τα μέρη είναι όμοια. Αν υπαρκτό το ‘νυν’ θα έχει μέρη το πριν και το μετά, το παρελθόν και το μέλλον που ωστόσο δεν είναι υπαρκτά, απορεί ο Αριστοτέλης, στην απορηματική εξάλλου εξέταση των παραδόξων του χρόνου.

Ο Sorabji εξετάζει διάφορες απαντήσεις που ο Αριστοτέλης θα μπορούσε να δώσει στο άλλο αίνιγμά του, δηλαδή πώς μπορεί να υπάρξει ο χρόνος όταν εξαντληθεί στο παρελθόν και το μέλλον, κανένα από τα οποία δεν υπάρχει. Οι απαντήσεις βρίσκει ότι ήσαν λιγότερο από ικανοποιητικές και αναλύει πόση ενέργεια από τους διαδόχους του Αριστοτέλη, ειδικά τους Νεοπλατωνικούς και τους Άραβες φιλοσόφους και υπομνηματιστές, αφιερώθηκε στην επινόηση θεωριών του χρόνου που θα μπορούσαν να απαντήσουν σε αυτά τα αινίγματα. Ο ρεαλιστής Sorabji επιχειρεί να απαντήσει ο ίδιος, αφού επιθυμεί να υποστηρίξει την πραγματικότητα της σειράς A’ του McTaggart – του βιωμένου χρόνου της συνείδησης - καθώς και της σειράς Β’ του: της εκτατικής αντίληψης του χρόνου ως αντικειμενικής διαδοχής στιγμών του πρότερον και ύστερον.
Πιστεύει ότι ο Αριστοτέλης θα έπρεπε να έχει αναγνωρίσει την αίσθηση του "υπάρχει" που, αν και ‘tensed’, χωροχρονική, διαφέρει από το "υπάρχει τώρα". Ένα καθαρά ανυπόστατο "υπάρχει", υποστηρίζει, δεν θα αρκούσε για να επιτρέψει την πραγματικότητα της σειράς Α. Δεν θεωρεί, κατά την γνώμη του, επαρκή την ισχύ σε αυτό που θεωρεί ότι είναι η πραγματική απάντηση του Αριστοτέλη σε αυτό το αίνιγμα, δηλαδή ότι η ύπαρξη της παρούσας στιγμής ή του «τώρα», που ο Αριστοτέλης αντιμετωπίζει ως ένα αδιαμφισβήτητο φαινόμενο, απαιτεί το παρελθόν και το μέλλον να είναι πραγματικά ...