Ένα κύτταρο πολιτισμού στην Τόχνη, με ήχους και ρυθμούς της παράδοσης - Με μεγάλη επιτυχία ολοκληρώθηκε το πρώτο Μουσικό Χωριό στην Κύπρο, με συμμετοχή δεκάδων μαθητών και πλήθους φίλων της παραδοσιακής και βυζαντινής μας μουσικής

ΤΗΝ ΚΡΑΥΓΗ βγαλµένη απ' τα παλιά νεύρα του ξύλου γιατί την είπες φωνή Πατρίδας;

Το πρώτο μουσικό χωριό στην Τόχνη είναι, πλέον, μια πραγματικότητα. Δεκαπέντε και πλέον δάσκαλοι και για μία βδομάδα δίδαξαν τα παραδοσιακά ελληνικά όργανα, βυζαντινή μουσική, παραδοσιακό τραγούδι, κατασκευή μουσικών οργάνων και ελληνικούς χορούς.

Δεκάδες σπουδαστές βελτίωσαν τις γνώσεις και δεξιότητές τους, αρκετοί αρχάριοι έφτασαν να παίζουν στην τελική εξέταση τραγούδια, ενώ κάποιοι μουσικοί που αποφάσισαν να παρακολουθήσουν τα εντατικά σεμινάρια διακρίθηκαν, αφού όπως δήλωσαν ανοίχτηκαν μεγάλοι ορίζοντες γι’ αυτούς και θέλουν να βοηθήσουν στη διοργάνωση του επόμενου Μουσικού Χωριού. Αποκορύφωμα η Συναυλία - Πανηγύρι διαρκείας τεσσάρων και πλέον ωρών τη βραδιά της Πανσελήνου στις 30 Σεπτεμβρίου.

Οι κορυφαίοι ερμηνευτές, η μοναδική Αϊβαλιώτισσα Μαρίνα Μανωλάκου με το ατελείωτο ρεπερτόριο, οι ανεπανάληπτοι Κρητικοί με τις μαντινάδες και τον Ερωτόκριτο, ο γνωστός λυράρης Μανώλης Γιαννουλάκης και η Συμβασία Δασκαλομαρκάκη, εξαίρετη επίσης και στο σόλο λαούτο, ο ιδρυτής των Χάλκινων Κοζάνης σπουδαίος κλαρινίστας Δημήτρης Κώτσικας σε δύσκολα στεριανά, και ο άρχων μαΐστωρ της Μ.τ.Χ.Ε. Γρηγόρης Νταραβάνογλου, με τη μελίρρυτη βυζαντινή φωνή, έδωσαν τον καλύτερό τους εαυτό. Μαζί τους ξεχωριστή η παρουσία των Κυπρίων: του πρωτοψάλτη Γιώργου Σπανού, του Μιχάλη Χατζημιχαήλ, της Βασιλικής Χατζηαδάμου, της Μαρίας Κωφού, και του πιθκιαυλιστή Κώστα Κουλουμή.

Μια μαγευτική μουσική περιπέτεια

Αξίζει όμως να περιγράψουμε με τη σειρά τα όσα ζήσαμε εκεί την περασμένη βδομάδα, στην πρωτόγνωρη αυτή εμπειρία του Μουσικού Χωριού στην Κοινότητα της Τόχνης.
Μπαίνοντας στο χωριό το απόγευμα της Τετάρτης, 26 Σεπτεμβρίου, σ’ όλη τη διαδρομή από το σχολειό μέχρι το ύψος του λόφου, δηλαδή διαδρομή ενός χιλιομέτρου και πλέον, από παντού, δεξιά και αριστερά του κεντρικού δρόμου, μουσικές και νότες από διαφορετικά όργανα γέμιζαν τον αέρα. Σε πολλά σημεία, ειδικές πινακίδες με βέλη οδηγούσαν σε αίθουσες και αυλές, όπου γίνονταν μαθήματα.

Άφησα βιαστικά τον σάκο μου, πήρα το μαγνητοφωνάκι και κατηφόρισα. Στο κτίριο της Λέσχης Αποφοίτων 1969, του κατεχόμενου Γυμνασίου Αμμοχώστου, πετρόκτιστο μεγάλο κτίριο με αίθουσες, ήχοι από διάφορα όργανα έφταναν σε μένα. Περίεργος αλλά διστακτικός πέρασα το κατώφλι. Απέναντί μου σε βεράντα ο καθηγητής που τον αναγνώρισα αμέσως από τη συνέντευξή του στη «Σημερινή», ο Στέλιος Βαρβέρης, έπαιζε ούτι, ενώ δίπλα του σπουδαστής με άλλο ούτι έδιναν τον κυρίαρχο ήχο στην μεγάλη εσωτερική αυλή. Όμως, από άλλες πόρτες, άλλο μουσικό ηχόχρωμα ακουγόταν. Μπήκα σε μία πόρτα, ο λυπημένος ήχος από δύο λύρες Κωνσταντινούπολης γέμιζε το δωμάτιο.

Παραδίπλα δύο μπουζούκια γλύκαιναν τον αέρα. Ανάμεσά τους ο Ανδρέας, μόλις δώδεκα χρονών, μαθητής από την Τόχνη, αργά-αργά άρθρωνε το ζεϊμπέκικο της Ευδοκίας του Μάνου Λοΐζου. Η συγκίνηση, πρωτόγνωρη… Η πολίτικη λύρα έψαχνε και στο τέλος κατάφερε να παίξει σχεδόν χωρίς λάθος το τραγούδι «Σαν τα μάρμαρα της πόλης…». Ξανά συγκίνηση… Έξω τώρα, δύο ούτια είχαν αρχίσει το «Έχε γεια Παναγιά».

Μια εξωτική… τζαζ

Σε λίγο βγαίνοντας από τη Λέσχη, στα αφτιά μου ήρθαν από τα δεξιά ήχοι κλαρίνων, γοργοί και αργοί. Στον τοίχο διάβαζα: Σπίτι της Κάτιας - Θεματική Ενότητα Κλαρίνο. Όταν μπήκα στην ωραία αυλή της κυρίας Κάτιας Ατταλίδου λύθηκε η απορία μου. Σε ένα χώρο δάσκαλος και μαθητής έπαιζαν μια γρήγορη στεριανή Πατινάδα, για την οποία θα σας μιλήσω πιο κάτω και στην πανέμορφη αυλή με τα εσπεριδοειδή ένας άλλος σπουδαστής με το κλαρίνο του ανεβοκατέβαινε τις κλίμακες. Οι αργές κλίμακες σε συνήχηση με τα δύο κλαρίνα να παίζουν την πατινάδα, δημιουργούσαν μία παράξενη σύνθετη μελωδία, κάτι σαν εξωτική τζαζ. Δεν άργησα να καταλάβω ότι οι μαθητές του κλαρίνου ήταν ταλαντούχοι και ζητούσαν με πάθος να μάθουν το όργανο.

Μετά από λίγα λεπτά στον δρόμο άκουγα βιολιά, σαντούρια και τραγούδια από ωραίες γυναικείες φωνές. Έρχονταν από ψηλά στον λόφο, δεν ήθελα να γυρίσω πίσω και κατέβηκα στην πλατεία του ιερού ναού Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, και παρήγγειλα καφέ.

Από τον απέναντι λόφο αριστερά άκουγα λύρες και από την άλλη άκρη δεξιά, πίσω από την εκκλησία, τον ήχο κρουστών σε διάφορους ρυθμούς. Ταυτόχρονα, από την ίδια μεγάλη αυλή ήχοι φλογέρων γέμιζαν λικνιστικά την ατμόσφαιρα. Μια πινακίδα ανάμεσα σε άλλες, εκεί μπροστά μου, στην ταβέρνα «Νόστος», έγραφε με σχετικό βέλος Σπίτ του Παύλου - Θεματικές ενότητες Αυλός και Κρουστά.

Ένα πολυάνθρωπο «Μουσικό Σύνολο»

ΞΕΚΙΝΗΣΑ με την τελευταία γουλιά καφέ στο στόμα να πάω προς το Σπίτι του Παύλου, όμως μια ομάδα με βιολιά, λαούτα και λύρες κατέφθαναν στον χώρο της πλατείας με τα όργανα υπό μάλης. Άλλοι νέοι του χωριού έστρωναν τραπέζια απέναντι από την ταβέρνα. Κατάλαβα αμέσως ότι εκεί θα γινόταν η πρώτη συνάντηση δασκάλων και μαθητών, για το «Μουσικό Σύνολο». Ένας από τους οργανωτές με οδήγησε εκεί, δίπλα στο γραφείο της Κοινότητας, και μου έδωσε Χάρτη της Τόχνης με όλα τα σημεία των μαθημάτων, καθώς και ένα πολυσέλιδο πρόγραμμα του Μουσικού Χωριού, μέρα με τη μέρα, και με φωτογραφίες όλων των χώρων όπου γίνονταν μαθήματα.

Στις 8:30 με το σκοτάδι να έχει φθάσει πυκνό, αλλά με την πλατεία φωτισμένη, όλοι οι δάσκαλοι πίσω από τραπέζια στολισμένα με ποτηράκια ζιβανίας άρχιζαν τις πρώτες μικρασιάτικες μελωδίες. Σε λίγα λεπτά, πολλοί κάτοικοι, τουρίστες αλλά και γονείς και φίλοι των σπουδαστών χειροκροτούσαν, ενώ άλλοι χόρευαν μαζί με τους δασκάλους του χορού Αγγελική Καραγεώργου και Κυριάκο Ζίττη.

Με τα τραγούδια και το κέφι στο κατακόρυφο, ο Κοινοτάρχης σε ρόλο κεραστή άρχισε να γεμίζει τα ποτηράκια με ζιβανία. Δώδεκα μουσικοί σε σαντούρι, ούτι, βιολιά, λύρες, κανονάκι, λαούτο, κρουστά και άλλα ζέσταναν την ατμόσφαιρα, ενώ ο κύκλος των θεατών συνεχώς διευρυνόταν. Ήρθε και φαγητό, προσφορά από την ταβέρνα «Νόστος» και κατά τα μεσάνυκτα όλοι σιγά - σιγά αποσύρθηκαν για ξεκούραση, το ίδιο και εγώ, φορτωμένος ευχάριστα από μουσική που σπάνια ακούει κανείς εδώ στην Κύπρο.

Το επόμενο πρωί γνώρισα τους δασκάλους στο πρόγευμα. Όλοι ενθουσιασμένοι από τη φιλοξενία, την οργάνωση των χώρων και την ποιότητα των μουσικών-σπουδαστών.

Οργανοποιία στον Ελαιόμυλο

ΤΟ ΑΠΟΓΕΥΜΑ της Πέμπτης τα μαθήματα άρχισαν νωρίς το απόγευμα, γύρω στις 4.

Βρήκα τον Μύλο του Ττοουλή, παλιό ελαιόμυλο με πέτρινη γούρνα και αρχαία ζυγαριά με οκάδες στην αυλή, όπου με οδηγούσαν οι πινακίδες για την Οργανοποιία, με δάσκαλο τον Μανώλη Γιαννουλάκη. Τρεις μαθητές παρακολουθούσαν τον δάσκαλο, που σε ειδικό πίνακα σχεδίαζε τα μέρη της λύρας. Στον πάγκο σφιγμένη σε μέγγενη μία λύρα Κύπρου σε μονοκόμματο ξύλο σκαμμένο για να σχηματισθεί το σκάφος της. Σε λίγη ώρα γύρω από τη λύρα ο δάσκαλος Γιαννουλάκης με ειδικά σκαρπέλα άρχισε να αφαιρεί ξύλο, σκάβοντας βαθύτερα το σκάφος τού υπό κατασκευή οργάνου.

Προχώρησα για το Δημοτικό Σχολείο. Οι πινακίδες μιλούσαν για μαθήματα στο Λαούτο και στο Κανονάκι. Εκεί η Συμβασία έπαιζε σόλο Λαούτο και το επαναλάμβανε ολόσωστα ο μικρός σπουδαστής, ο Γιάννης Λαουτάρης, μόλις 13 ετών.

Στη διπλανή αίθουσα η Αντιγόνη Παπαηλία, δασκάλα στο Κανονάκι, έδειχνε τις κλίμακες με τα μικροημιτόνια που το κανονάκι μπορεί να παίξει.
Το βράδυ άλλο γλέντι σε άλλο κέντρο. Χοροί, κέφι, διασκέδαση τριών και πλέον ωρών, το κλαρίνο να προεξάρχει και η τραγουδίστρια Μαρίνα Μανωλάκου να μαγεύει κυριολεκτικά τον περιεστώτα λαό.

Έτσι περνούσαν οι υπόλοιπες ημέρες από το απόγευμα μέχρι μετά τα μεσάνυκτα. Παντού σε όλη την Κοινότητα μουσικές και το βράδυ Ορχήστρες στα Κέντρα, στις ταβέρνες, στην Πλατεία.

Οι μικροί επισκέπτες

Ιδιαίτερη συγκίνηση προξένησαν οι καθημερινές επισκέψεις των δημοτικών σχολείων της γύρω περιοχής, των οποίων οι μαθητές και μαθήτριες ήρθαν σε στενή επαφή με τους δασκάλους όλων των οργάνων. Οι μουσικοί εξηγούσαν την ιστορία και τα χαρακτηριστικά κάθε οργάνου, αφήνοντας τα παιδιά να ακουμπήσουν τα όργανα. Μετά ακολουθούσε το παίξιμο των οργάνων ένα προς ένα, για να αντιληφθούν τα παιδιά τον κάθε ξεχωριστό ήχο, ενώ μετά άκουγαν όλοι μαζί την ορχήστρα με το πλούσιό της ηχόχρωμα. Στο τέλος κάθε μαθήματος τα παιδιά τραγουδούσαν γνωστά τους τραγούδια με τη συνοδεία όλης της ορχήστρας.

Η Συναυλία της Πανσελήνου

Ώσπου φθάσαμε αισίως στην Κυριακή, την ημέρα της μεγάλης Συναυλίας. Τα μαθήματα άρχισαν νωρίς και γύρω στις 5 πρόβα όλη η Ορχήστρα μαζί με τους σπουδαστές.
Το «Ελληνικό Μουσικό Ταξίδι», με 30 συνολικά μουσικούς και ερμηνευτές, καθηγητές και μαθητές με την παρουσία του υπουργού Γεωργίας Σοφοκλή Αλετράρη, ήταν το αποκορύφωμα των Σεμιναρίων. Οι σπουδαίοι αυτοί καλλιτέχνες-εκτελεστές προσέφεραν ένα μαραθώνιο πρόγραμμα, που ξεπέρασε τις 4 ώρες. Ακούστηκαν τραγούδια που πιθανόν τραγουδήθηκαν για πρώτη φορά στην Κύπρο, όπως εκείνα που ερμήνευσε ο άρχων μαϊστωρ της Μ.τ.Χ.Ε. Γρηγόριος Νταραβάνογλου. Ακούσαμε και σκοπούς από όλο τον Ελληνισμό, από την Πόλη μέχρι την Κύπρο, με θεατές να καταφθάνουν από όλο το νησί.

Έκπληξη για όλους, ήταν η έναρξη με τους μουσικούς σε μια υπέροχη πατινάδα από τη Ρούμελη να κατεβαίνουν από ψηλά από τον καφενέ της εκκλησίας προς την αυλή του ναού, συνοδευόμενοι από το πλήθος των χορευτών και των τραγουδιστών μαζί με κατοίκους, ενώ οι χορευτές την ίδια στιγμή μοίραζαν κρασί στον κόσμο από πήλινες κανάτες. Στα κεράσματα αμέσως ήρθε η απόκριση από την κυπριακή ζυγιά με το… Καλώς ήρταμεν τζι’ ήβραμεν τα σπίθκια τα μεγάλα.

Η κυπριακή λύρα

ΠΑΡΑΤΕΤΑΜΕΝΑ χειροκροτήματα για πολλά λεπτά με τσουγκρίσματα και ευχές. Ύστερα τον λόγο πήρε ο οργανοποιός, καθηγητής και μαέστρος Μανώλης Γιαννουλάκης, ο οποίος μίλησε για την Ιστορία της Λύρας και την απόφασή του να κατασκευάσει μια πανομοιότυπη Κυπριακή Λύρα, όπως εκείνη που βρέθηκε στη συλλογή του Σίμωνος Καρά. Κάλεσε στην εξέδρα τον παριστάμενο Υπουργό Γεωργίας και του παρέδωσε τη Λύρα μέσα σε θερμά χειροκροτήματα προς τιμήν της Κυπριακής Προεδρίας, τονίζοντας ότι αυτό αποτελεί συμβολική κίνηση για την επιστροφή της λύρας στη Κύπρο.

Ο Υπουργός μίλησε στη συνέχεια περιγράφοντας τη σημασία του Μουσικού Χωριού και την αξία της παραδοσιακής μας μουσικής, ιδιαίτερα για την παιδεία των νέων. Το πρόγραμμα συνεχίστηκε με τις μοναδικές ερμηνείες της εξαίρετης Μαρίνας Μανωλάκου, ενώ ακολούθησε ο Δημήτρης Κώτσικας με τραγούδια από την Ήπειρο και τη Μακεδονία, που τα τραγούδησε παίζοντας το κλαρίνο του.

Χορεύοντας κάτω από την Πανσέληνο

ΜΙΑΜΙΣΗ ώρα αργότερα, ξαφνικά τα φώτα έσβησαν. Μέσα στο σκοτάδι οι μουσικοί παίζουν το μελισματικό ορχηστικό της Μυτιλήνης Φωτιές. Αίφνης από τον λόφο του Τιμίου Σταυρού εμφανίζονται μικρές φωτιές να «χορεύουν» στο σκοτάδι, πλησιάζοντας σιγά-σιγά τον ρυθμό της μουσικής στον χώρο της εκδήλωσης. Σε λίγα λεπτά η πλατεία είχε γεμίσει με φλογίτσες που τις έφεραν στα χέρια μια μεγάλη ομάδα χορευτριών, γυναικών και κοριτσιών, που άρχισαν να χορεύουν ανάμεσα στο πλήθος των θεατών στην πλατεία.

Η Πανσέληνος πλησίαζε στο ζενίθ. Ψηλά από το μνημείο του ναού του Τιμίου Σταυρού κατέβαιναν δεκάδες επισκέπτες και κάτοικοι της Τόχνης, χορεύοντας τους πλούσιους ελληνικούς ρυθμούς μέχρι τις πρωινές ώρες. Τραγούδησαν ο Μανώλης Γιαννουλάκης, η Συμβασία Δασκαλομαρκάκη και ο Γρηγόρης Νταραβάνογλου, που έδωσαν όλοι τις καλύτερες ερμηνείες τους, ενώ το κέφι κορυφώθηκε με τους Κύπριους τραγουδιστές που ερμήνευσαν κυπριακά τραγούδια και κατέληξαν στα τσιαττιστά.

Ο Μιχάλης Χατζημιχαήλ, ο Γιώργος Σπανός, η Βασιλική Χατζηαδάμου, η Μαρία Κωφού, ο εξαίρετος στο πιθκιάβλιν Κώστας Κουλουμής έδωσαν το καλύτερό τους εαυτό σκορπίζοντας χαρά και ευχαρίστηση. Το πρόγραμμα έκλεισε η ορχήστρα με τη Μαρίνα Μανωλάκου σε νησιώτικα ερωτικά τραγούδια, ενώ η πλατεία γέμισε με χορευτές. Ο Πρόεδρος της κοινότητας και οι οργανωτές δέχθηκαν τα συγχαρητήρια των θεατών, ενώ όλοι ζητούσαν το Μουσικό Χωριό να ξαναγίνει όσο γίνεται πιο γρήγορα.

Προς την επόμενη διοργάνωση

ΤΗΝ επομένη τα μαθήματα συνεχίστηκαν κανονικά, ενώ στις 8:30 το βράδυ, σε μία σεμνή αλλά συγκινητική τελετή, στο περιστύλιο της εκκλησίας Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, οι σπουδαστές ενώπιον των καθηγητών παρουσίασαν ο καθένας κι από ένα μουσικό κομμάτι, ενθουσιάζοντας τους παρισταμένους. Οι καθηγητές, αφού τόνισαν τη μεγάλη αξία της μουσικής μας κληρονομιάς, αναφέρθηκαν και στη μεγάλη ανάγκη, γονείς και εκπαιδευτικοί να ενθαρρύνουν τα παιδιά προς την παραδοσιακή και βυζαντινή μας μουσική. Με την παράδοση των διπλωμάτων στους σπουδαστές, τέλειωσε το μοναδικό αυτό ταξίδι στους δρόμους της μουσικής μας παράδοσης, με την ευχή όλων να επαναληφθεί σύντομα.