Η ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ, Ο ΕΡΝΤΟΓΑΝ ΚΑΙ ΤΟ ΑΛΙΣΒΕΡΙΣΙ ΣΕ ΑΙΓΑΙΟ ΚΑΙ ΚΥΠΡΟ

ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΚΛΕΙΣΤΕΣ ΠΟΡΤΕΣ ΟΙ ΥΠΕΡΔΥΝΑΜΕΙΣ ΕΠΙΔΙΔΟΝΤΑΙ ΣΕ ΕΝΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΠΑΡΕ-ΔΩΣΕ ΜΕ ΚΟΙΝΟ ΣΤΟΧΟ ΤΗΝ ΑΛΛΑΓΗ ΤΩΝ ΣΥΝΟΡΩΝ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ. ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ, ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΣΤΡΟΒΙΛΙΖΟΝΤΑΙ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ

Οι αναμενόμενες πολύ έντονες αντιδράσεις άλλων χωρών της περιοχής και ιδιαίτερα της Τουρκίας, θα δημιουργήσουν σίγουρα πολλαπλά και δύσκολα εμπόδια στη δημιουργία ενός μεγάλου Κουρδιστάν, αφού μια τέτοια εξέλιξη θα αλλάξει τα περιθωριακά δεδομένα

Σε 21 μέρες από σήμερα οι Κούρδοι, που αποτελούν τη μόνη μεγάλη εθνική ομάδα στον κόσμο χωρίς κράτος, δηλώνουν έτοιμοι να πάρουν το ρίσκο, να προχωρήσουν με τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος και να γράψουν την πρώτη σελίδα του ανεξάρτητου Κουρδιστάν, στην ιστορία τους. Ωστόσο, όπως εξήγησε μιλώντας στη «Σημερινή» ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Στρατηγικής, Θάνος Ντόκος, η δυσκολία που αντιμετωπίζουν οι Κούρδοι είναι ότι οι πληθυσμοί τους είναι χωρισμένοι σε τέσσερα σημαντικά κράτη της περιοχής, με τα οποία μπορεί να είχαν διαφορές πολλές φορές, όμως τους έφερνε κοντά και προωθούσε τη συνεργασία τους, η προσπάθεια να μην αποκτήσουν οι Κούρδοι κράτος σε κανένα σημείο της περιοχής.

«Είμαστε πιθανότατα κοντά στη δημιουργία ενός ανεξάρτητου κουρδικού κράτος. Από το ‘91 υπάρχει το αυτόνομο κουρδικό κράτος, λειτουργεί ως τέτοιο, έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι και οι Κούρδοι στο Βόρειο Ιράκ είναι έτοιμοι να λάβουν μια ιστορική απόφαση. Αυτό βεβαίως δεν σημαίνει ότι θα δημιουργηθεί μεγάλο Κουρδιστάν», είπε.

Άλλωστε οι αναμενόμενες πολύ έντονες αντιδράσεις άλλων χωρών της περιοχής και ιδιαίτερα της Τουρκίας, θα δημιουργήσουν σίγουρα πολλαπλά και δύσκολα εμπόδια, αφού μια τέτοια εξέλιξη θα αλλάξει τα περιθωριακά δεδομένα. «Στο αν θα έχουμε δημιουργία ενός μεγάλου Κουρδιστάν; Είναι πολύ νωρίς για να το πούμε. Αλλά είναι βέβαιο ότι θα αλλάξει η εικόνα της περιοχής», εξήγησε.

Ανεξαρτησία και αναγνώριση από υπερδυνάμεις

Το Ισραήλ, στο πλαίσιο της παλαιότερης περιφερειακής πολιτικής του, έχτιζε συμμαχίες με χώρες εκτός Αραβικής Συμμαχίας, θεωρώντας τους συμμάχους εναντίον των Αραβικών χωρών που το πίεζαν για το Παλαιστινιακό. Σύμφωνα με τον καθηγητή Ντόκο, «το κουρδικό κράτος θα αποδυναμώσει κάποια ισλαμικά κράτη. Άρα υπάρχουν λόγοι που εξωτερικές δυνάμεις θα υποστήριζαν την ενίσχυση των Κούρδων».

Από τη στιγμή που οι Κούρδοι στο Βόρειο Ιράκ έχουν αποφασίσει ότι θα πάρουν ρίσκο ανακήρυξης κράτους και με δεδομένη την αστάθεια στην περιοχή, «έχοντας μια Τουρκία που αποδεικνύεται μη αξιόπιστος σύμμαχος, ένα Ιράν που αντιμετωπίζει μεγάλες δυσκολίες διοίκησης του κράτους, θα είναι δύσκολο να μην υπάρξει ντε φάκτο αναγνώριση».

Οι Αμερικανοί ναι μεν δεν θέλουν να δώσουν πράσινο φως για διεξαγωγή του δημοψηφίσματος, ωστόσο, σύμφωνα με διπλωματικούς κύκλους, σε βάθος χρόνου θα αποκαταστήσουν τις σχέσεις τους με τους Κούρδους και στην πράξη θα αναγνωρίσουν την ανεξαρτησία. Σαφώς «αυτό θα είχε κόστος στις σχέσεις τους με άλλες χώρες της περιοχής όπως είναι η Τουρκία», όμως «οι Κούρδοι εκμεταλλεύονται τη σημαντική στρατηγική τους σημασία στα μάτια της Ουάσιγκτον και του Τελ Αβίβ για μπορέσουν να κάνουν αυτό το ιστορικό άλμα και να περάσουν από την αυτονομία στην ανεξαρτησία».

Περίεργη στάση και παράξενο παιχνίδι φαίνεται, ωστόσο, πως κάνει η Ρωσία. Η Μόσχα αντιδρά παράξενα σε πολλά ζητήματα της Μέσης Ανατολής, συμπεριλαμβανομένων του Συριακού, του Κουρδικού, αλλά και στις σχέσεις της με την Τουρκία. «Χτίζει μια σχέση με Τουρκία, παρόλα αυτά υπάρχει μια ένταση, ένας υποβόσκων ανταγωνισμός».

Σύμφωνα μάλιστα με τον Θάνο Ντόκο, είναι προφανές πως σε αυτό το πλαίσιο η Ρωσία «έχει στείλει μήνυμα να μην ξεπεράσει η Άγκυρα κάποιες κόκκινες γραμμές, σε ότι αφορά στους Κούρδους. Άρα δεν είναι σίγουρο ότι η Ρωσία δεν θα αναγνώριζε την ύπαρξη ενός κουρδικού κράτους».

Εκτός η Ε.Ε.

Ο μόνος παράγοντας που φαίνεται πως δεν θα διαδραματίσει σημαίνοντα ρόλο είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση. Μπορεί η Τουρκία να απομακρύνεται, με αλματώδη βήματα (σύμφωνα με τον Ζαν Κλοντ Γιούνκερ), από τις ευρωπαϊκές αρχές και να υπάρχουν κατηγορίες «ένθεν κακείθεν», όμως, όπως εκτιμά ο καθηγητής Ντόκος, «δεν αποκλείεται καθόλου μετά τις εκλογές στη Γερμανία, η κυρία Μέρκελ να κάνει μια κίνηση στην Τουρκία, προς μια κατεύθυνση ομαλοποίησης των σχέσεων. Άρα δυστυχώς η Ευρώπη και σε αυτό το ζήτημα δεν θα είναι μεγάλος παίκτης». Ως εκ τούτου, με εξαίρεση ορισμένες Αραβικές χώρες και την Τουρκία, οι ξένες δυνάμεις θα αναγνωρίσουν, ειρήσθω εν παρόδω, το κουρδικό κράτος και θα αναπτύξουν σχέσεις.

Η Τουρκία κι οι ευθύνες Ερντογάν

Μπαίνουμε σε μια περίοδο όπου, ίσως με πρώτη περίπτωση το Κουρδικό, να δούμε αλλαγή συνόρων στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής. «Δεν μπορούμε να ξέρουμε, κατ' αρχήν, αν η Συρία θα μπορέσει να λειτουργήσει ξανά σαν ενιαίο κράτος, όποια κι αν είναι η εξέλιξη και ανεξάρτητα με το Κουρδικό. Ενδεχομένως να έχουμε αντίστοιχα φαινόμενα και σε άλλα σημεία της Μέσης Ανατολής, αλλά νομίζω ότι το πρώτο θα αφορά στο Κουρδικό».

Η Τουρκία είχε μια πολύ πραγματιστική στάση με το Βόρειο Ιράκ, «εγκατέλειψε κάποια στιγμή τη στάση δεκαετιών της επίδειξης ισχύος, σταμάτησε δηλαδή να βομβαρδίζει τους Κούρδους στο Βόρειο Ιράκ και οικοδόμησε μια οικονομική και πολιτική σχέση, βασιζόμενη κυρίως στο γεγονός ότι το Βόρειο Ιράκ είναι περίκλειστη περιοχή, χρειάζεται την Τουρκία για να εξάγει υδρογονάνθρακες, αλλά και για λόγους εμπορίου γενικότερα. Γι' αυτό η Τουρκία προχώρησε σε στρατηγική "σφιχτού εναγκαλισμού", θεωρώντας ότι αυτό το μόρφωμα θα συνεχίσει να υπάρχει, και άρα καλύτερα μια καλή σχέση που καθιστά εύκολο τον έλεγχό του, παρά μια κακή σχέση. Τώρα προφανώς αν έχουμε μια κίνηση ανεξαρτητοποίησης, τα δεδομένα αλλάζουν».

Η Τουρκία ανησυχεί και έχει δίκιο να ανησυχεί από πλευράς της, για το πώς θα αντιδράσουν οι δικοί της Κούρδοι στο μέλλον και βεβαίως έχει και πολλές ευθύνες ο ίδιος ο Ταγίπ Ερντογάν, διότι, ενώ είχε επιδείξει πολιτική ενότητα, έφτασε πολύ κοντά στο να επιτύχει μια πολιτική συμφωνία με τους Κούρδους και να κλείσει μια πολύ σημαντική πληγή για την Τουρκία, για να κερδίσει τις εκλογές 2015, χαρακτήρισε τους Κούρδους ως εχθρό και άνοιξε ένα πολύ μεγάλο ρήγμα. Μέχρι σήμερα προχώρησε σκληρά, ρίχνοντας στη φυλακή το μεγαλύτερο μέρος της κουρδικής ηγεσίας.

«Άρα βλέπουμε ότι υπάρχουν σοβαρές ανησυχίες για την Τουρκία αν θα αποτελέσει μαγνήτη το δημοψήφισμα για άλλους κουρδικούς πληθυσμούς και ιδιαίτερα για τους Κούρδους της Τουρκίας».

Η Κύπρος, η Ελλάδα κι ο Δούρειος Ίππος

Αν αυτό μπορεί να αποτελέσει πρόβλημα για την ασφάλεια Ελλάδας και Κύπρου; «Υπάρχει πάντοτε αυτή η ανησυχία, ότι για να αποδεχθεί η Τουρκία αυτές τις εξελίξεις στα ανατολικά της σύνορα, ίσως ζητήσει να λάβει ανταλλάγματα στο Αιγαίο και στην Κύπρο. Δεν είμαι βέβαιος ότι μπορεί να πάρει μια τέτοιου είδους ανταλλαγή. Όχι γιατί οι μεγάλες δυνάμεις, οι ΗΠΑ για παράδειγμα, θα είχαν ηθικούς ενδοιασμούς, αλλά γιατί αυτήν τη στιγμή Ελλάδα και Κύπρος εξυπηρετούν πολύ πιο αποτελεσματικά τα αμερικανικά συμφέροντα απ' ό,τι το κάνει η Τουρκία.

»Δυσκολεύομαι να φανταστώ ότι θα γινόταν ένα γεωστρατηγικό αλισβερίσι, όπου η Τουρκία θα αποδεχόταν τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου κουρδικού κράτους στο Βόρειο Ιράκ και σε αντάλλαγμα θα έπαιρνε κάτι. Υδρογονάνθρακες ή οτιδήποτε άλλο σε βάρος Ελλάδας και Κύπρου. Τούτου λεχθέντος, προφανώς μια κατάσταση που αλλάζουν τα σύνορα, αλλάζουν οι ισορροπίες στα ανατολικά σύνορα της Τουρκίας, είναι κάτι που εύλογα θα μπορούσε να μας επηρεάσει. Με την έννοια ότι αν η Τουρκία στριμωχτεί εκεί μπορεί να ζητήσει μια κάποιας μορφής στρατιωτική επιτυχία στα άλλα της σύνορα.

» Σε αυτές τις περιπτώσεις που θέλει να εξαγάγει μια κρίση, δυστυχώς, Ελλάδα και Κύπρος είναι οι εύκολοι στόχοι. Δεν στέκει όμως να πω ότι μια τέτοια διαδικασία θα είναι αυτόματη. Σαφώς όχι μόνο ο κύριος Ερντογάν, αλλά και οι προκάτοχοί του έχουν κινηθεί με αυτόν τον τρόπο όταν εξυπηρετεί τα συμφέροντά τους».

Διπλωματικά παιχνίδια

Σύμφωνα με τον καθηγητή, η ουδετερότητα της διπλωματίας είναι παλιά ελληνική και κυπριακή παθογένεια. «Συνήθως αντιδρούσαμε στα σχέδια και τις προτάσεις άλλων και μάλιστα αντιδρούσαμε με έναν τρόπο παθητικό. Λέγοντας ότι αυτό δεν μας αρέσει. Σπανίως βγαίναμε μπροστά με δικές μας ιδέες και προτάσεις. Αυτό είναι ένα πρόβλημα, λίγο πολύ, διαχρονικό».

Όπως εξηγεί ο Θάνος Ντόκος, «έχουμε μια Ελλάδα η οποία είναι οικονομικά αποδυναμωμένη. Έχουμε μια Κύπρο η οποία είναι, έτσι κι αλλιώς, μια χώρα μικρού μεγέθους και έχει ένα πολύ μεγάλο σε μέγεθος αντίπαλο. Είναι μονόδρομος λίγο πολύ να είμαστε διπλωματικά δραστήριοι, να οικοδομήσουμε συμμαχίες με ισχυρούς παίκτες. Για να είμαι δίκαιος, το κάνουμε σε ένα βαθμό και είναι και ένα ζήτημα στο οποίο υπάρχει συνέχεια.

»Και αναφέρομαι σε τριγωνικές συμμαχίες, όπως είναι Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ και Ελλάδας-Κύπρου-Αιγύπτου, τις οποίες προσπαθούμε να διευρύνουμε. Όλα αυτά είναι πολύ χρήσιμα, αν μπορούμε όμως να είμαστε ακόμη περισσότερο δραστήριοι, είτε με τις Ηνωμένες Πολιτείες είτε με περιφερειακούς παίκτες, είτε με ευρωπαϊκές δυνάμεις που αρχίζουν και δείχνουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την περιοχή, είτε με οποιονδήποτε άλλον θα έλεγα»…

Κόκκινες γραμμές, καταλήγει ο καθηγητής, «στην πράξη δεν υπάρχουν όταν μιλάμε για εθνικά συμφέροντα. Άρα όποιος μπορεί να μας βοηθήσει είναι καλοδεχούμενος εταίρος και σε αυτην την ταχύτητα πρέπει να κινηθούμε».

Σημειώνεται πως ο Θάνος Ντόκος είναι Διδάκτωρ Διεθνών Σχέσεων και Στρατηγικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Cambridge. Έχει διατελέσει ερευνητής στο Ινστιτούτο Έρευνας για την Ειρήνη της Φρανκφούρτης και το Κέντρο για την Επιστήμη και τις Διεθνείς Σχέσεις του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ. Από τον Μάρτιο 1996 έως τον Οκτώβριο 1998 εργάστηκε ως Επιστημονικός Υπεύθυνος της Διεύθυνσης Στρατηγικών Μελετών, στο Υπουργείο Εθνικής Άμυνας και στο διάστημα 1998-99 ως Σύμβουλος σε θέματα ΝΑΤΟ στο Υπουργείο Εξωτερικών. Σήμερα είναι Γενικός Διευθυντής στο Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ). Έχει διδάξει στα Πανεπιστήμια Πειραιώς και Αθηνών, τη Σχολή Εθνικής Αμύνης, τη Σχολή Εθνικής Ασφάλειας και τη Διπλωματική Ακαδημία.