Χρήσιμες συμβουλές στους γονείς για να καταλάβουν καλύτερα τα παιδιά τους
Σε αυτό το στάδιο το πιο σημαντικό θέμα είναι ο σχηματισμός ταυτότητας που θα σημαδέψει τη μετέπειτα πορεία τους και θα προδιαγράψει, πιθανότατα, το μέλλον τους, γι’ αυτό απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή απ’ όλους

Πολλοί γονείς χαίρονται τη νηπιακή και παιδική ηλικία των παιδιών τους, αλλά βιώνουν την εφηβεία ως ‘αναγκαίο κακό’, ως εποχή συγκρούσεων ή ακόμα ως θύελλα, την οποία απλώς πρέπει να υπομείνουν μέχρι να περάσει… «Oι ενήλικοι ταυτίζουν συνήθως την εφηβεία με την αντιδραστικότητα, την ένταση, την αμφισβήτηση, τη ρήξη με τους γονείς και την εξουσία, την υπέρμετρη σεξουαλικότητα. Καθίσταται αναγκαία η διευκρίνηση ότι τα ζητήματα αυτά είναι δευτερεύοντα. Το σημαντικό θέμα της εφηβείας δεν είναι η ρήξη, η ένταση, η αμφισβήτηση. Το κρίσιμο είναι ο σχηματισμός ταυτότητας» (Καραγιάννης, 2005, σελ.68).

Η καθοδήγηση των νέων στα χρόνια της εφηβείας είναι μια πολύπλοκη διαδικασία, την οποία οι γονείς αντιμετωπίζουν με μεγάλη δυσκολία. Παρόλο που οι περισσότεροι γονείς αγαπούν τους εφήβους τους, εντούτοις δεν ξέρουν πώς να μεταφέρουν αυτή την αγάπη με τρόπο που οι νέοι να αισθάνονται ότι τους αγαπούν και ότι γίνονται αποδεκτοί.

Το πρώτο βήμα
Το πρώτο βήμα που πρέπει να κάνουμε ως γονείς για να επικοινωνήσουμε αποτελεσματικά με τους εφήβους μας είναι να τους γνωρίσουμε. Τι είναι, λοιπόν, εφηβεία και ποια τα βασικά χαρακτηριστικά των ατόμων που διανύουν αυτήν τη φάση της ζωής τους;

Η εφηβεία χαρακτηρίζεται ως «δεύτερη γέννηση», κατά την οποία ο «ομφάλιος λώρος», που ο νέος καλείται να «κόψει», είναι η εξάρτηση από τους γονείς και ο προστατευτικός πλακούντας που πρέπει να αποχωριστεί είναι η οικογενειακή θαλπωρή και προστασία. (Ντολτό & Ντολτό-Τόλιτς, 2000).

Αλλά, όπως σε κάθε γέννηση, πρέπει κάτι να αποχωριστούμε, για να μπορέσουμε να ζήσουμε και να προχωρήσουμε στη ζωή!... Αδρά και συμβατικά, η εφηβεία αναφέρεται περίπου στις ηλικίες των 11½-18 χρονών. Υπάρχουν, όμως, και μεγάλες ατομικές διαφορές.

Στην πραγματικότητα, η εφηβεία πολλές φορές παίρνει πολλά χρόνια να ολοκληρωθεί ή και δεν ολοκληρώνεται ποτέ... Εξαρτάται πότε το άτομο θα καταφέρει να ανεξαρτητοποιηθεί από τους γονείς του σε όλους τους τομείς: συναισθηματικά, επαγγελματικά, οικονομικά κ.ά.

Τα χαρακτηριστικά
Τα βασικά χαρακτηριστικά των εφήβων, πολύ επιγραμματικά, μπορούν να συνοψιστούν στα ακόλουθα:
1.Καλλιέργεια της κριτικής σκέψης
2.Λήψη αποφάσεων
3.Ενδιαφέρον προς το άλλο φύλο
4.Τάση για ανεξαρτησία και εξάρτηση
5.Απομυθοποίηση των γονιών
6.Επιθυμία να μείνουν μόνοι τους, αλλά και να ενταχθούν στην ομάδα των συνομηλίκων
7.Έλλειψη συντονισμού στις κινήσεις
8.Ευσυγκινησία, ευθιξία, ντροπαλότητα
9.Νευρικότητα, ανησυχία-αντιδραστική / εχθρική στάση
10.Εναντίωση προς την εξουσία
11.Ενασχόληση με το σεξ
12.Έλλειψη αυτοπεποίθησης, ζήλια
13.Αποστροφή από τη εργασία, αίσθημα κούρασης, ανία
14.Ονειροπόληση, απομόνωση, υπεραπασχόληση με τον εαυτό
15.Ανάπτυξη ιδανικών και στόχων

Έχοντας, λοιπόν, αυτά τα βασικά γνωρίσματα κατά νουν οι γονείς, προχωρούν στη διαμόρφωση σχέσεων με τους εφήβους τους, σχέσεις οι οποίες θα πρέπει να είναι βασισμένες στην «άνευ όρων» αγάπη, τον σεβασμό και την κατανόηση.

Από πού επηρεάζονται
Προτού αναλύσουμε τα πιο πάνω χαρακτηριστικά, αξίζει να αναφέρουμε πως όσον αφορά την καθολικότητα της σύγκρουσης γονιών και εφήβων, νεότερες έρευνες δείχνουν ότι δεν περνούν απαραίτητα όλοι οι έφηβοι από αυτή την «κρίση» και τη διαδικασία εναντίωσης απέναντι στους γονείς τους. Αυτό είναι ένα αρκετά αισιόδοξο μήνυμα που δίνει ελπίδες για μια πιο ουσιαστική δημιουργία σχέσεων γονιών-εφήβων.

Ερευνητικά δεδομένα, εξάλλου, έδειξαν ότι αυτό που επηρεάζει τους εφήβους δεν είναι αυτά που τους λένε οι γονείς τους, αλλά αυτά που αισθάνονται και αντιλαμβάνονται από τη συμπεριφορά των γονιών. Με λίγα λόγια είναι οι πράξεις των γονιών που έχουν πολύ μεγαλύτερη σημασία παρά τα λόγια, για τον παραδειγματισμό των εφήβων.

Στις σχέσεις του με τους μεγαλύτερους, ο έφηβος χρειάζεται όρια που τίθενται από τη συνεπή παρουσία των ενηλίκων και του παρέχουν την αίσθηση αυτής της σιγουριάς.

Επίσης, χρειάζεται όρια για να μπορέσει να αντιπαρατεθεί, να αναμετρηθεί. Του είναι απαραίτητη η ύπαρξη κάποιου με τον οποίο να μπορεί να συγκρουστεί, και ο οποίος να «αντέχει στα κτυπήματα». Επομένως, έχει ανάγκη να ανήκει σε μια δομή που δεν καταρρέει από την επιθετικότητά του ούτε έχει διάθεση αντεκδίκησης. Ο έφηβος, με άλλα λόγια, δεν αντέχει να βλέπει τους γονείς του αδύναμους...

Στο καθαυτό θέμα της επικοινωνίας, θα μπορούσαμε να πούμε γενικά ότι Ζωή χωρίς σωστή επικοινωνία σημαίνει ζωή χωρίς αγάπη και ζωή χωρίς αγάπη, σημαίνει ζωή χωρίς νόημα, άδεια ζωή. Η πληρότητα και το νόημα της ζωής βρίσκεται στη σχέση μας με τον άλλο (είτε με μικρό «α», είτε με κεφαλαίο «Α»).

Το γνωστό ρητό «σκέφτομαι, άρα υπάρχω» παίρνει σήμερα άλλη πιο ουσιαστική μορφή και μετατρέπεται στη ρήση «σχετίζομαι άρα υπάρχω», τονίζοντας τη σπουδαιότητα ύπαρξης ουσιαστικών διαπροσωπικών σχέσεων για τη δημιουργία ψυχικής και συναισθηματικής υγείας. Και ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να επικοινωνήσουμε είναι η αγάπη. Όλοι σήμερα μιλάμε για αγάπη.

Η αγάπη
Τι είναι όμως η αγάπη; Υπάρχει κάποιος ορισμός; Αγάπη σημαίνει να επιτρέπω στον άλλο να λειτουργεί στον δικό του χώρο, με τον δικό του τρόπο και να χαίρομαι για αυτό. H αληθινή αγάπη, επίσης, προϋποθέτει και θυσία. Όλοι θέλουμε να μας αγαπάνε, διότι έτσι νιώθουμε ότι αξίζουμε (κι έτσι σεβόμαστε, εκτιμούμε και αγαπάμε τον εαυτό μας). Η Αγάπη, θα μπορούσαμε να πούμε είναι, χωρίς υπερβολή, το καλύτερο ψυχοφάρμακο.

Για να δούμε, όμως, πώς εκδηλώνεται μια σωστή αγάπη, στις σχέσεις μας με τους εφήβους μας. Κατ’ αρχάς, η σωστή αγάπη βάζει όρια, αλλά δεν είναι «υπό όρους», ούτε υπό προϋποθέσεις και ανταλλάγματα... Όσον αφορά πρακτικότερα θέματα, θα μπορούσαμε να εστιαστούμε στο θέμα της ακρόασης, λέγοντας ότι μια πραγματική επικοινωνία θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από ενεργητική ακρόαση, αυτή που αντιστοιχεί στο πέμπτο και τελευταίο από τα ακόλουθα πέντε επίπεδα ακρόασης:

*Ακούω, χωρίς να ακούω
*Προσποιούμαι ότι ακούω
*Ακούω επιλεκτικά
*Ακούω προσεκτικά
*Ακούω συμμετοχικά.

Και να μην ξεχνάμε ότι τα παιδιά θα μάθουν να ακούνε τους γονείς τους, όταν οι γονείς μάθουν να ακούνε πραγματικά τα παιδιά τους...

Άλλες τεχνικές
Πέρα, όμως, από τη συμμετοχική (ενεργητική) ακρόαση ή αλλιώς «συγκεντρωμένη προσοχή», όπως την ονομάζει ο ψυχίατρος Ρος Καμπέλ (1987), υπάρχουν και δύο άλλες βασικές τεχνικές που ο ίδιος θεωρεί απαραίτητες για μια ουσιαστική επικοινωνία και οι οποίες, όπως αναφέρει, θα γεμίσουν το «συναισθηματικό δοχείο» του παιδιού μας.

Αυτές είναι η οπτική επαφή (το να κοιτάς, δηλαδή, τον άλλο στα μάτια όταν του μιλάς) και η σωματική επαφή, δηλαδή το σωματικό άγγιγμα. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει μια αγκαλιά, ένα άγγιγμα, ένα χάδι κ.λπ.

Αποτελεί, πλέον, επιστημονική ανακάλυψη ότι το άγγιγμα έχει συνέπειες πάνω στη ζωή μας και στην υγεία και ότι είναι ζωτικής σημασίας χειρονομία, αφού έρευνες έδειξαν ότι απομακρύνει την κατάθλιψη και επιτρέπει στο ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού να ενεργοποιηθεί. Χαρακτηριστικά, αναφέρεται ότι στο ιατρικό κέντρο UCLA (Los Angeles) ο Δρ Μπρέσλερ (Bressler) γράφει αντί για συνταγές... «4 αγκαλιάσματα την ημέρα»!

Άλλες τεχνικές που βοηθούν σε μια πιο σωστή επικοινωνία αποτελούν τα μηνύματα του «εγώ», η αντανακλαστική ακρόαση (νοήματος και συναισθημάτων), το καθρέφτισμα των σκέψεων και συναισθημάτων, οι ανοικτές ερωτήσεις και απαντήσεις, τα θετικά μηνύματα, καθώς και η συμφωνία μεταξύ λεκτικής και μη-λεκτικής επικοινωνίας.

Η αναγνώριση των καλών πραγμάτων
Στην προσπάθειά μας, εξάλλου, να επικοινωνήσουμε καλύτερα με τα παιδιά μας, είναι επίσης χρήσιμο να θυμόμαστε την τακτική της αναγνώρισης των καλών πραγμάτων που κάνει ο έφηβος και στη συνέχεια την έκφραση επαίνου για αυτά, τεχνική η οποία στην πράξη έχει φανεί πολύ αποτελεσματική και μπορεί να αποδώσει πολλά. Ανοίγει κανάλια επικοινωνίας μεταξύ των γονιών και των εφήβων, μειώνει το στρες στην οικογένεια και κτίζει την αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση των εφήβων.

Στηρίζουμε, λοιπόν, τα παιδιά μας, για να ανεβεί η αυτοεκτίμησή τους (έπαινος, ευχαριστώ για μια καλή πράξη κ.λπ.) και έτσι να βάζουν γερά θεμέλια και να κτίζουν την αυτοπεποίθησή τους. Γιατί, «ένα παιδί που θα εισπράξει από τους γονείς του την πίστη ότι αξίζει και ότι είναι χρήσιμο, δεν έχει ανάγκη να αναπτύξει καταστρεπτικές συνήθειες. Δεν καταφεύγει στα ναρκωτικά και στην εξέγερση. Έχει πνεύμα συνεργασίας, αίσθηση υπευθυνότητας και μια θετική στάση απέναντι στη ζωή».

Τι άλλο μπορούν να κάνουν
Τι άλλο μπορούμε να κάνουμε ως γονείς; Είναι πολύ ουσιαστικό να δημιουργήσουμε το κατάλληλο κλίμα, το οποίο να ευνοεί την επικοινωνία μας με τον έφηβο, ώστε να νιώθει άνεση κι εμπιστοσύνη να συζητά μαζί μας οποιαδήποτε θέματα (π.χ. ερωτικά, σεξουαλικά κ.λπ.). Δεν θεωρούμε κανένα θέμα ως ταμπού, αλλά συζητούμε με ειλικρίνεια, φυσικότητα, απλότητα και σεβασμό όλα τα θέματα.

Αν ο έφηβος είναι απρόθυμος να μιλήσει, μπορούμε να κάνουμε κάτι ευχάριστο μαζί του. Να πάμε μια βόλτα, να παίξουμε ένα παιχνίδι ή ν’ ασχοληθούμε με μια δουλειά του σπιτιού. Σε τέτοιες περιστάσεις οι έφηβοι έχουν πολλές φορές την τάση να ανοίγονται. Και να θυμόμαστε πως όσα συζητούνται μεταξύ του γονιού και του εφήβου δεν πρέπει να μεταφέρονται σε άλλους.

Όταν το νιώθει αυτό ο έφηβος, θα έχει μεγαλύτερη ευκολία να λέει στους γονείς του τι νιώθει, τις ανησυχίες, τους προβληματισμούς του. Όσον αφορά τη γενικότερη στάση μας ως γονείς, πρέπει να ανεχόμαστε την τάση των εφήβων μας να μας προσπερνούν, χωρίς να το εκλαμβάνουμε ως προσωπική αποτυχία. Πρέπει ακόμα να υπερβούμε τη σχέση του γονιού προς το μικρό παιδί που χρειάζεται προστασία από τα πάντα και να περάσουμε προοδευτικά σε μια πιο ισότιμη σχέση ενήλικου προς ενήλικο.

Τα εμπόδια στον δρόμο των γονέων
Στην προσπάθεια για επικοινωνία υπάρχουν, φυσικά, και πολλά εμπόδια, όπως οι απειλές, η ανάκριση, η χρήση ταμπελών, η κριτική, η γελοιοποίηση, η ειρωνεία, η αυτοβιογραφία και η αγνόηση. Επίσης, ως γονείς, κάνουμε συχνά λάθη που μας απομακρύνουν μάλλον, παρά να μας βοηθούν να προσεγγίσουμε τους νέους μας...

Για παράδειγμα, υπερπροστατεύουμε τα παιδιά μας και τα κάνουμε εξαρτώμενα και δεν τ’ αφήνουμε να αντιμετωπίσουν προβλήματα και δυσκολίες. Δεν τα μαθαίνουμε ότι μαζί με τα δικαιώματα έχουν και υποχρεώσεις, καθυστερώντας έτσι την ωριμότητα και μειώνοντας την αυτοεκτίμησή τους.

Άλλες φορές, πάλι, συμπεριφερόμαστε στα παιδιά μας ως να είναι «φίλοι», εξισώνοντας πλήρως τη σχέση μας μαζί τους και πολλές φορές οδηγώντας τα παιδιά μας να γίνουν «υπεργονιοί»... Βέβαια, λάθη πάντα θα γίνονται ...Ο «τέλειος γονιός» δεν έχει ακόμα γεννηθεί... Αρκεί να τα συνειδητοποιούμε, να τα διορθώνουμε, όσο γίνεται και να προσπαθούμε συνεχώς για το καλύτερο...

Αγωνιζόμαστε -ο καθένας από τη θέση του- για να έχουν οι νέοι μας ένα καλύτερο μέλλον, για να γίνουν αύριο καλύτεροι γονείς σε μια καλύτερη κοινωνία. Θα πετύχουμε, όταν προσπαθούμε και ’μεις οι ίδιοι να γινόμαστε καλύτεροι και όταν θεμελιώσουμε το έργο μας πάνω στις αιώνιες πνευματικές αξίες. Τελειώνοντας, θα μπορούσαμε να πούμε πως ο γονικός ρόλος είναι μια μεγάλη πρόκληση, αλλά παράλληλα μια από τις δραστηριότητες που προσφέρουν την περισσότερη επιβράβευση και μεγαλύτερη ικανοποίηση στη ζωή.

Ας δούμε την εφηβεία ως μια ευλογία κι όχι ως κατάρα, γιατί ένας νέος άνθρωπος δημιουργείται, όπως μια κάμπια μεταμορφώνεται σε πεταλούδα... Ας διακρίνουμε πίσω από το «άχαρο» της κάμπιας την πεταλούδα που έρχεται... Και ας πανηγυρίσουμε το μεγάλωμα των παιδιών μας μαζί τους!

ΕΛΕΟΝΩΡΑ ΠΑΠΑΛΕΟΝΤΙΟΥ-ΛΟΥΚΑ
Εκπαιδευτική ψυχολόγος
Πηγή: paidiatros.com