Οδοιπορικό στην Κύπρο της δεκαετίας 1950
Το δίτομο έργο Κύπρος, πνευματική ιδιοκτησία της Εθναρχίας Κύπρου, αποτελεί σήμερα έναν ανεκτίμητο θησαυρό με πλούσιες ιστορικές, λαογραφικές, κοινωνικές και πολιτιστικές αναφορές, που «ανακαλύφθηκε» με τη βοήθεια της Ruth Keshisian
ΜΑΚΑΡΙ οι φορείς από την Κύπρο και την Ελλάδα να υποστηρίξουν την επανέκδοση αυτού του εκπληκτικού συλλεκτικού έργου, ώστε να έχει πρόσβαση το ευρύ κοινό
Αρχές της δεκαετίας του 1950 η Εθναρχία Κύπρου προσκάλεσε την Αθηναία λογοτέχνιδα, λαογράφο και ζωγράφο Αθηνά Ταρσούλη να επισκεφθεί την Κύπρο και να αποτυπώσει τις εντυπώσεις της σε ειδική έκδοση. Πράγματι, η λογία πραγματοποίησε ένα μακρύ οδοιπορικό σε όλες τις επαρχίες, αστικά κέντρα και χωριά της νήσου, και συνέλεξε πολύτιμο υλικό, με τη βοήθεια και αρκετών προσωπικοτήτων της εποχής. Το δίτομο έργο «Κύπρος», πνευματική ιδιοκτησία της Εθναρχίας Κύπρου (νυν Αρχιεπισκοπής Κύπρου), αποτελεί σήμερα, ως προς το περιεχόμενο, έναν ανεκτίμητο θησαυρό με πλούσιες ιστορικές, λαογραφικές, κοινωνικές και πολιτιστικές αναφορές, που «ανακαλύφθηκε» με τη βοήθεια της Ruth Keshisian, του γνωστού στους λάτρεις παλαιών ελληνικών και ξενόγλωσσων εκδόσεων βιβλιοπωλείου Moufflon της Λευκωσίας (οδός Σοφούλη 38).
Η αφήγηση στους δύο τόμους για όλες τις πτυχές της ιστορίας και της σύγχρονης ζωής στη Μεγαλόνησο είναι ρέουσα, ποιητική και ευαίσθητη, ενώ τα πολυάριθμα «σχέδια εντός κειμένου» και οι «πολύχρωμες εικόνες» -κυρίως διά χειρός Ταρσούλη- καθώς και οι «πίνακες φωτογραφιών», που διανθίζουν το κείμενο, είναι καταπληκτικά, αποκαλύπτοντας στον σημερινό αναγνώστη την ομορφιά της φύσης και των ανθρώπων της «ευώδειας Κύπρου». Μα, και ως προς την εξωτερική μορφή, το εξώφυλλο και το οπισθόφυλλο, τα τυπογραφικά κοσμήματα, το πολυτελές χαρτί σαμουά και την ποιότητα των σχεδίων, εικόνων και φωτογραφιών, οι δύο τόμοι που τυπώθηκαν στην Αθήνα συνιστούν έναν σπάνιο συλλεκτικό θησαυρό για κάθε βιβλιοθήκη.
Η επιμέλεια κειμένου ανήκει στον Ι. Μ. Σκαζίκη και οι φωτογραφίες εκτός κειμένου τυπώθηκαν στο τυπογραφείο Φ. Κωνσταντινίδη & Κ. Μιχάλα, όπου έγινε και η αριστοτεχνική βιβλιοδεσία. Τα κλισέ των εντός κειμένου σχεδίων και των εκτός κειμένου εικόνων φιλοτέχνησε ο Κώστας Ευαγγ. Χαλκιόπουλος. Οι εκτός κειμένου έγχρωμες εικόνες (φορεσιές, κεντήματα, υφαντά κ.ά.) τυπώθηκαν στο λιθογραφείο Μ. Πεχλιβανίδη & ΣΙΑ, με την καλλιτεχνική επίβλεψη του Κώστα Γραμματικόπουλου, ο οποίος φιλοτέχνησε και το εξώφυλλο των δύο τόμων.
«Πολλούς αφέντες άλλαξες, δεν άλλαξες καρδιά»…
Ο α΄ τόμος εκδόθηκε το 1953 και ξεκινά με τους στίχους του Κωστή Παλαμά, ως σαφές πολιτικό μήνυμα για τον χαρακτήρα του νησιού: Πολλούς αφέντες άλλαξες, δεν άλλαξες καρδιά». Περιλαμβάνει Κεφάλαια και Ενότητες για τη Γενική Μορφή του Νησιού, το Ιστορικό Χρονικό της Κύπρου (Χριστιανισμός, Φραγκοκρατία, Τουρκοκρατία, Αγγλική Κατοχή), τα Γράμματα - Τέχνες (Πνευματική ζωή αρχαίας Κύπρου, Η αρχαία κυπριακή τέχνη, Τα Γράμματα στον Μεσαίωνα, Πεζογραφία, Τα Γράμματα στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, Σύγχρονη κυπριακή λογοτεχνία, Σύγχρονη κυπριακή τέχνη και Πνευματικά σωματεία και Τύπος), τη Λευκωσία («Η καρδιά της Κύπρου») με τις σημαντικότερες εκκλησίες της (συμπ. του Αγίου Νικολάου και της Αγίας Σοφίας), το Παγκύπριο Γυμνάσιο και τη Βιβλιοθήκη της Φανερωμένης, τη Λαϊκή Τέχνη της Κύπρου (κόσμημα, υφαντουργία, κεντητική, αγγειοπλαστική, ξυλογλυπτική, «τσέστοι», μεταλλοτεχνία, συλλογή Μαρίας Ελευθερίου Γκαφφιέρο), σπίτια παλιά της Λευκωσίας, οδοιπορικό στην ορεινή Κύπρο με την επωνυμία «Στα δασωμένα ψηλά βουνά» (μοναστήρια, εκκλησίες, χωριά, φύση), την Πάφο («Η χρυσή κοιτίδα της Αφροδίτης») και την Κερύνεια («Η μικρότερη και γραφικότερη Επαρχία»), με αναφορά σε τοπικούς χορούς, τραγούδια και τσιαττίσματα, καθώς και οδοιπορικό σε Θέρμια, Καραβά, Λάπηθο, Λάμπουσα, Κάστρο του Βουφαβέντο, Αντιφωνητή, Αγ. Παντελεήμονα Μύρτου, Μπέλλα Παΐς. Το οδοιπορικό της λογίας συνεχίζεται στον β΄ τόμο, με ευαισθησία και αγάπη, στην Αμμόχωστο («Η δρακοχτισμένη Πολιτεία») και τα Βαρώσια («Η νεώτερη Αμμόχωστος»), την πνευματική και κοινωνική ζωή της επαρχίας, τη χερσόνησο της Καρπασίας, τη Σαλαμίνα και την Κωσταντία. Ιδιαίτερη σημασία έχουν για τον σημερινό αναγνώστη οι φωτογραφίες των κατεχομένων από το 1974 περιοχών.
Η συγγραφέας συνεχίζει με τη Λάρνακα («Μια γραφική αρχοντοπολιτεία»), τη Λεμεσό («Μια ζωτικότατη Πολιτεία») και το «πανάρχαιον Κούριον», βυζαντινά «ερημοκκλήσια», το μεσαιωνικό Κολόσσι και μοναστήρια, εκκλησίες και τα κρασοχώρια. Αφού ολοκληρωθεί η περιδιάβαση σε όλες τις επαρχίες της νήσου, ιδιαίτερο αφιέρωμα επιχειρείται στη Δημοτική Ποίηση - Ήθη και έθιμα - Μνημεία του λόγου, με πληθώρα αποτύπωσης κυπριακών δημοτικών ασμάτων (μ.ά. «Θρήνου της Κύπρου»), σονέτων και λιανοτράγουδων της αγάπης, εξύμνηση της ζωής και του έργου τριών «διαλεκτών Κυπρίων ποιητών» (Βασίλη Μιχαηλίδη, Δημήτρη Λιπέρτη, Αντώνιου Κλόκκαρη) και καταγραφή εθίμων από τον κύκλο της ανθρώπινης ζωής (αρραβωνιάσματα και γάμος, γέννηση και βάπτιση, παιδικά παιχνίδια, θάνατος και μοιρολόγια), θρησκευτικά έθιμα, διάφορες δοξασίες (όπως επωδές, μαγεία και βασκανία), παραδόσεις, μύθους και παραμύθια, παροιμίες, αινίγματα, όρκους, κατάρες και ευχές.
Η δική μας ευχή είναι όπως φορείς από την Κύπρο και την Ελλάδα υποστηρίξουν την επανέκδοση αυτού του εκπληκτικού συλλεκτικού έργου, μιας και ελάχιστα αντίτυπα ανευρίσκονται σε δημόσιες και ιδιωτικές βιβλιοθήκες ή στο εμπόριο σε υψηλή τιμή, ώστε να έχει πρόσβαση το ευρύ κοινό. Παρά την οικονομική κρίση, μία επανέκδοση, με επιστημονική εισαγωγή και σχολιασμό, θα ήταν πολύτιμη, τόσο για την αξία του έργου ως δείγματος ταξιδιωτικής λογοτεχνίας-ποίησης-απεικόνισης και ως τυπογραφικού άθλου, όσο και για την εθνική του σημασία με τις αναφορές στην ελληνικότητα της νήσου και στην περιγραφή κατεχομένων σήμερα περιοχών.
Βιογραφία Αθήνας Ταρσούλη
Η ΑΘΗΝΑ Ταρσούλη (1884 - 1975) γεννήθηκε στην Αθήνα, κόρη του δικαστικού Αλέξανδρου Πιττακού. Από νεαρή ηλικία ασχολήθηκε με τα γράμματα, τη μουσική και τη ζωγραφική. Το 1901 παντρεύτηκε το Νίκο Ταρσούλη και έφυγε μαζί του στο Παρίσι, όπου φοίτησε στη σχολή ζωγραφικής της Susanne Hurel. Με τον Ταρσούλη απέκτησε μια κόρη, ο πρόωρος θάνατος της οποίας αποτέλεσε το έρεισμα για το πρώτο βιβλίο της με τίτλο «Ψυχής στεναγμός» του 1916.
Η εργογραφία της εκτείνεται από την ποίηση μέχρι τη λαογραφία, την ιστορία, την ταξιδιωτική λογοτεχνία και τα δοκίμια κριτικής. Συνεργάστηκε με πολλά περιοδικά και εφημερίδες της εποχής (Εφημερίς των Κυριών, Νουμάς, Νέα Εστία, Νεοελληνικά Γράμματα, Κυπριακά Γράμματα, Πνευματική Κύπρος, κ.ά.). Το 1925 εξέδωσε τη συλλογή διηγημάτων «Στα βρόχια της αγάπης», την έκδοση της οποίας προλόγισε ο Γρηγόριος Ξενόπουλος, και τρία χρόνια αργότερα την ποιητική συλλογή «Σπίθες και τέφρες».
Ως ζωγράφος πήρε μέρος σε πολλές εκθέσεις και αξιοσημείωτη είναι η αλληλεπίδραση της λογοτεχνικής και ζωγραφικής της δημιουργίας. Τιμήθηκε με τον Α΄ Έπαινο της Ακαδημίας Αθηνών το 1935 για το έργο της «Κάστρα και Πολιτείες του Μοριά» και με το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για το δίτομο έργο της «Κύπρος». Τιμήθηκε, επίσης, από την οργάνωση των Ελευθέρων Ελλήνων Αντιστάσεως για τη δράση της κατά τη διάρκεια της γερμανικής Κατοχής. Πέθανε στο νοσοκομείο του Ευαγγελισμού από εγκεφαλικό επεισόδιο. (ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ)
ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΛΑΜΠΡΟΥ
[email protected]
Δρ σε θέματα Πολιτιστικής Πολιτικής,
Διαχείρισης και Επικοινωνίας,
Σύμβουλος Τύπου & Επικοινωνίας στην Πρεσβεία της Ελλάδος στην Κύπρο
