Η ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΗΣ ΖΥΡΙΧΗΣ ΤΟΥ 1959 - ΕΞΗΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΠΟΓΡΑΦΗ ΤΗΣ

ΓΙΑΤΙ Ο ΛΑΟΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΗΚΕ ΠΛΗΡΩΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΔΙΑΦΑΝΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΠΟΥ ΟΔΗΓΗΣΕ ΣΤΗΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ ΤΗΣ ΖΥΡΙΧΗΣ ΣΤΙΣ 11 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 1959 ΚΑΙ, ΟΚΤΩ ΗΜΕΡΕΣ ΑΡΓΟΤΕΡΑ, ΣΤΗΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ ΤΟΥ ΛΟΝΔΙΝΟΥ; ΓΙΑΤΙ ΔΕΝ ΕΓΙΝΕ ΚΑΜΙΑ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΛΑΟ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΚΑΤΑ ΤΡΟΠΟ ΔΙΑΦΑΝΟ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟ;

Γιατί οι Συμφωνίες της Ζυρίχης και του Λονδίνου δεν παρουσιάστηκαν στον λαό της Κύπρου για να εγκριθούν ή να απορριφθούν σε ένα δημοψήφισμα; Γιατί, αντιθέτως, αυτές οι Συμφωνίες επιβλήθηκαν στον λαό με άδικες συνθήκες, που οδήγησαν σε μια διεστραμμένη μορφή ανεξαρτησίας, σύμφωνα με ένα διαιρετικό σύνταγμα;

Στις 11 Φεβρουαρίου 1959, η Κυπριακή Δημοκρατία σχεδιάστηκε από τους τότε πρωθυπουργούς της Ελλάδας και της Τουρκίας σε ένα πολυτελές ξενοδοχείο, το Dolder Grand Hotel, σε ένα λοφώδες προάστιο της Ζυρίχης. Αυτό το ξενοδοχείο άνοιξε στις 10 Μαΐου 1899. Από τότε, έχει φιλοξενήσει τα μέλη βασιλικών οικογενειών, όπως τον Πρίγκιπα Φίλιππο και τον γιο του, τον Πρίγκιπα Κάρολο, και διάφορους άλλους ξένους αξιωματούχους, όπως τον Winston Churchill και τον Henry Kissinger. (Πηγή: ιστοσελίδα του Dolder Grand Hotel στο www.thedoldergrand.com/el/experience/portrait/geschichte/ ).

Είναι κάπως ειρωνικό το γεγονός ότι, στις 11 Φεβρουαρίου 1959, η τύχη ενός τότε φτωχού ανατολικού μεσογειακού νησιού καθορίστηκε από τη Συμφωνία της Ζυρίχης, που υπογράφτηκε στην πολυτέλεια, πάνω από 2.000 χιλιόμετρα, από τους ανθρώπους που θα επηρεάζονταν από τις πρόνοιες της συμφωνίας. Γι’ αυτόν τον λόγο, το 2006, κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψής μου στη Ελβετία, για να λάβω μέρος σε ένα ακαδημαϊκό συνέδριο στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης, επέλεξα να επισκεφτώ το Dolder Grand Hotel, αν και μόνο για έναν καφέ. Καθώς έπινα τον καφέ, πέρασαν από τον μυαλό μου μια σειρά ερωτήσεων, που θα αναμεταδώσω τώρα.

Αδιαφανής διαδικασία

Πρώτον, γιατί ο λαός της Κύπρου αποκλείστηκε πλήρως από την αδιαφανή διαδικασία που οδήγησε στην ολοκλήρωση της Συμφωνίας της Ζυρίχης στις 11 Φεβρουαρίου 1959 και, οκτώ ημέρες αργότερα, στην ολοκλήρωση της Συμφωνίας του Λονδίνου; Γιατί δεν έγινε καμία διαβούλευση με τον λαό της Κύπρου κατά τρόπο διάφανο και δίκαιο; Σε αυτό το πλαίσιο, ο Selwyn Lloyd, τότε Υπουργός Εξωτερικών του Ηνωμένου Βασιλείου (HB), παραπλάνησε τη Βρετανική Βουλή των Κοινοτήτων στις 12 Φεβρουαρίου 1959; Έτσι φαίνεται, επειδή αυτήν τη μέρα υποσχέθηκε ότι «Certainly, the Cypriot people must be consulted», δηλαδή έπρεπε να ζητηθεί η γνώμη του κυπριακού λαού. (Πηγή: Hansard, House of Commons Debates, 12 February 1959, Columns 1359-1360).

Δεύτερον, γιατί οι Συμφωνίες της Ζυρίχης και του Λονδίνου δεν παρουσιάστηκαν στον λαό της Κύπρου για να εγκριθούν ή να απορριφθούν σε ένα δημοψήφισμα; Γιατί, αντιθέτως, αυτές οι Συμφωνίες επιβλήθηκαν στον λαό με άδικες συνθήκες, που οδήγησαν σε μια διεστραμμένη μορφή ανεξαρτησίας, σύμφωνα με ένα διαιρετικό σύνταγμα, δύο συνεχιζόμενα βρετανικά αποικιακά κατάλοιπα και τρεις νεο-αποικιακές συνθήκες μαζί με τρεις «εγγυήτριες δυνάμεις»;

Τρίτον, γιατί τα συμβαλλόμενα μέρη της Συμφωνίας της Ζυρίχης συνήψαν ένα «ιδιωτικό» («private») πρωτόκολλο, το οποίο ονομάστηκε «Συμφωνία Κυρίων» («Gentlemen’s Agreement»)­­; Γιατί ενημερώθηκε η Βρετανική Κυβέρνηση γι’ αυτήν τη «Συμφωνία Κυρίων», αλλά δεν ενημερώθηκε η Βρετανική Βουλή ή ο λαός της Κύπρου; Γιατί η «Συμφωνία Κυρίων» κρατήθηκε μυστική έως ότου είδε το φως τριάντα χρόνια μετά, με τον αποχαρακτηρισμό ενός «Άκρως Απόρρητου» («Top Secret») σημειώματος του Βρετανού Υπουργού Εξωτερικών, με ημερομηνία 16 Φεβρουαρίου 1959, στα πρακτικά του βρετανικού Υπουργικού Συμβουλίου; (Πηγή: Document C (59) 32, file CAB 129/96, National Archives of the UK, Kew Gardens).

Είναι σωστό να προσθέσω ότι, τουλάχιστον δύο από τους βασικούς στόχους της «Συμφωνίας Κυρίων», δεν εφαρμόστηκαν - η απαγόρευση του κομμουνιστικού κόμματος της Κύπρου, δηλαδή του ΑΚΕΛ, και, εν μέρει λόγω των αντιρρήσεων που διατύπωσαν οι Βρετανοί, η ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας (ΚΔ) στο ΝΑΤΟ.

Τέταρτον, γιατί το ΗΒ δέχθηκε να ταπεινωθεί με την ανάθεση ευθύνης για την επίλυση ενός προβλήματος σχετικά με μια βρετανική αποικία στην Ελλάδα και την Τουρκία, οι οποίες δεν είχαν καμία εντολή από τον λαό της Κύπρου; Πιο συγκεκριμένα, γιατί το ΗΒ, ο τότε αποικιακός ηγεμόνας της Κύπρου, έδωσε στην Τουρκία, τον προηγούμενο αποικιακό ηγεμόνα, την ευκαιρία να διεκδικήσει τη συμμετοχή της, παρά το άρθρο 20 της Συνθήκης της Λωζάννης του 1923, με το οποίο η Τουρκία αναγνώρισε την προσάρτηση του νησιού από το ΗΒ στις 5 Νοεμβρίου 1914; Τι δικαίωμα είχε η Τουρκία να καθορίσει τη μοίρα ενός νησιού, το οποίο, με τη συγκατάθεσή της, «ανήκε» σε έναν άλλον αποικιακό ηγεμόνα;

Πέμπτον, στη Ζυρίχη, τι δικαίωμα είχε ο τότε Πρωθυπουργός της Ελλάδας, Κωνσταντίνος Καραμανλής, να υποκύψει στις απαιτήσεις του Τούρκου ομολόγου του, Adnan Menderes; Γιατί δέχτηκε ότι η ενοποίηση της Κύπρου με την Ελλάδα έπρεπε να εμποδιστεί μέσω της μη εφαρμογής της ενιαίας αυτοδιάθεσης, της δημοκρατίας και της διακυβέρνησης από την πλειοψηφία του λαού, σύμφωνα με το κράτος δικαίου; Λαμβάνοντας υπόψη τις δημογραφικές πραγματικότητες στην Κύπρο και το γεγονός ότι το 1959 όλα τα περίπου 4000 μεσογειακά νησιά, εκτός από τα νησιά της Μάλτας και της Κύπρου, αποτελούσαν μέρος ενός μεσογειακού κράτους, ο κ. Καραμανλής δεν πίστευε ότι η ένωση Ελλάδας-Κύπρου ήταν λογικός και δίκαιος στόχος; Όταν αυτός ο «εθνάρχης» υποκλίθηκε στις απαιτήσεις της Τουρκίας και δέχθηκε να παραχωρηθούν τόσα πολλά δικαιώματα στους Τούρκους, ποια συμφέροντα εξυπηρετούσε;

Έλλειψη δημοκρατίας

Κατά γενικό κανόνα, η έλλειψη διαφάνειας οδηγεί σε έλλειψη δημοκρατίας. Η Συμφωνία της Ζυρίχης το αποδεικνύει αυτό. Μάλιστα, όπως και οι υπόλοιπες διατάξεις του, το άρθρο 1 της Συμφωνίας απέφυγε εμφανώς να αναφερθεί στη λέξη «δημοκρατία» («democracy»). Αντ' αυτού, το άρθρο 1 προετοίμασε το έδαφος για μια παράλογη μορφή κυβέρνησης, που χτίστηκε επάνω σε ένα «προεδρικό καθεστώς» («presidential regime»), σε έναν πληθυσμό χωρισμένο σε δύο νεο-οθωμανικές «κοινότητες», σε νομιμοποιημένες διακρίσεις και σε εκλογές που απαιτούσαν δύο χωριστούς εκλογικούς καταλόγους. Οι συνέπειες ήταν μακροπρόθεσμες. Για παράδειγμα, στις 24 Απριλίου 2004 οργανώθηκαν δύο χωριστά και ταυτόχρονα δημοψηφίσματα, και όχι ένα δημοψήφισμα.

Σήμερα, η ΚΔ παραμένει φυλακισμένη από διάφορα άλλα κείμενα, τα οποία μαγειρεύτηκαν πίσω από τις κλειστές πόρτες και ελλείψει οποιωνδήποτε ασκήσεων διαβούλευσης προς όφελος του λαού. Ένα κλασικό παράδειγμα είναι το «Κοινό Ανακοινωθέν» που εκδόθηκε από τους «δύο ηγέτες» των «δύο κοινοτήτων» στις 11 Φεβρουαρίου 2014, ακριβώς 55 χρόνια μετά την ολοκλήρωση της Συμφωνίας της Ζυρίχης στις 11 Φεβρουαρίου 1959. (Πηγή: www.uncyprustalks.org/11-february-2014-joint-declaration-on-cyprus/ ).

Ένα πιο πρόσφατο κείμενο, που απεικονίζει τη διαχρονική έλλειψη ασκήσεων διαβούλευσης προς όφελος του λαού, είναι το Ψήφισμα 2453, όπως εγκρίθηκε από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών στις 30 Ιανουαρίου 2019. Με την έγκριση του Ψηφίσματος 2453, το Συμβούλιο Ασφαλείας εξέδωσε δελτίο Τύπου, το οποίο αποκάλυψε ότι ο «penholder», δηλαδή «ο κάτοχος της πένας», που συνέταξε το Ψήφισμα, ήταν ο εκπρόσωπος του ΗΒ, δηλαδή του τελευταίου αποικιακού ηγεμόνα της Κύπρου και του κατόχου δύο καταλοίπων της Αποικίας του Στέμματος της Κύπρου. (Πηγή: έγγραφο SC/13683 του OHE στο www.un.org/press/en/2019/sc13683.doc.htm).

Ποια συμφέροντα εξυπηρετούσε ο εκπρόσωπος του ΗΒ όταν συνέταξε το Ψήφισμα 2453; Αυτό που είναι σίγουρο είναι το γεγονός ότι το Ψήφισμα 2453 δεν έκανε καμία ρητή αναφορά στην Τουρκία, τον προτελευταίο αποικιακό ηγεμόνα της Κύπρου, που, από το 1974, καταλαμβάνει και αποικίζει το 36 τοις εκατόν της επικράτειας και 57 τοις εκατό των ακτών της ΚΔ. Σε αντίθεση, το Ψήφισμα 2453 κάλεσε «τις πλευρές να ανανεώσουν τη δέσμευσή τους για μια διαρκή, ολοκληρωμένη και δίκαιη διευθέτηση βασισμένη σε δικοινοτική, διζωνική ομοσπονδία με πολιτική ισότητα, όπως ορίζεται στα σχετικά ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας». Με άλλα λόγια, το Ψήφισμα 2453 υποστήριξε μιαν άδικη «διευθέτηση», με βάση τους κεντρικούς στόχους της Τουρκίας και του ΗΒ.

Για τον έναν ή για τον άλλον λόγο, πάρα πολλοί πολίτες, πολιτικοί, δημοσιογράφοι, δικηγόροι και -λυπάμαι που το λέω- ακαδημαϊκοί δεν διαμαρτύρονται ενάντια σε αυτήν την ολόγυμνη νεο-αποικιοκρατία. Αυτό δεν πρέπει να αποτελεί έκπληξη. Όπως αποδεικνύεται από την ιστορία, οι αυτοκρατορικές δυνάμεις πάντοτε επωφελήθηκαν από την απάθεια, τη δειλία ή τη συνενοχή των άλλων.

Συμπεράσματα

Οι Συμφωνίες της Ζυρίχης και του Λονδίνου δεν οδήγησαν στην ουσιαστική χορήγηση ανεξαρτησίας στην ΚΔ. Αντ’ αυτού, η ΚΔ «εγκαταστάθηκε» στις 16 Αυγούστου 1960 με έναν διεστραμμένο νεο-αποικιακό τρόπο. Σήμερα, μετά παρέλευση τόσων χρόνων, η Κύπρος παραμένει στα χέρια της νεο-αποικιοκρατίας, όπως αποδεικνύεται από το Ψήφισμα 2453.

Κλείνοντας, θα ήθελα να προσθέσω ότι ένας από τους δύο υπογράφοντες τη Συμφωνία της Ζυρίχης, ο Adnan Menderes, τότε Πρωθυπουργός της Τουρκίας, ανατράπηκε σε πραξικόπημα στις 27 Μαΐου 1960. Λίγο αργότερα, κρίθηκε ένοχος για διαφθορά και για άλλα εγκλήματα, όπως ορισμένα σχετικά με τα «Σεπτεμβριανά» στην Κωνσταντινούπολη το 1955. Συνεπώς, καταδικάστηκε σε θάνατο. Στις 17 Σεπτεμβρίου 1961 κρεμάστηκε.

ΚΛΕΑΡΧΟΣ Α. ΚΥΡΙΑΚΙΔΗΣ
Επίκουρος Καθηγητής στη Νομική Σχολή Πανεπιστημίου UCLan Cyprus. Οι απόψεις του είναι προσωπικές.