Η έννοια του συνεταιρισμού (partnership) περιλαμβάνει την έννοια της διχοτόμησης (partition)

Το «Δόγμα Μακμίλαν» και οι καταβολές της ιδέας ότι η Κύπρος πρέπει να υπόκειται σε έναν «συνεταιρισμό» με «5 μέρη»

Τα αγγλικά είναι η κοινή γλώσσα του «κυπριακού προβλήματος»

Στο βιβλίο του, Ηθικά Νικομάχεια, ο Αριστοτέλης ασχολείται με μια βαθιά συζήτηση ως προς τους δύο τρόπους συναλλαγής, στους οποίους μπορεί κάποιος να λάβει μέρος.

Αφενός, υπάρχουν δίκαιες συναλλαγές στις οποίες κάποιος μπορεί να συμμετέχει εθελοντικά. Αφετέρου, υπάρχουν άδικες συναλλαγές που μπορούν να προκύψουν με ύπουλους τρόπους ή εις αντίδραση βίας.

Η αριστοτέλεια διάκριση μεταξύ της δίκαιης και της άδικης συναλλαγής έχει άμεση σχέση με τη δύσκολη θέση που βρέθηκαν οι Κύπριοι σε τόσες πολλές συγκυρίες στην ιστορία.

Για παράδειγμα, το καλοκαίρι του 1878, οι Κύπριοι ανακάλυψαν ξαφνικά ότι οι ίδιοι και το νησί τους υπόκειντο στους όρους της Αγγλο-Τουρκικής Συνθήκης της 4ης Ιουνίου 1878. Εκείνη η Συνθήκη είχε ολοκληρωθεί πίσω από την πλάτη των Κυπρίων, πίσω από κλειστές πόρτες και συνεπώς στο σκοτάδι. Επομένως, η Συνθήκη επιβλήθηκε στους Κυπρίους, χωρίς καμία επίσημη διαβούλευση. Ήταν δίκαιο;

Σήμερα, οι Κύπριοι κινδυνεύουν να επιφορτιστούν με μιαν ακόμα άδικη συμφωνία μέσω μιας μυστικής διαπραγμάτευσης. Σε αυτή την περίπτωση, όμως, τα «μέρη» ίσως να είναι «πέντε»: Τα δύο μέρη της Συνθήκης του 1878, δηλαδή η Τουρκία και το Ηνωμένο Βασίλειο, συν η Ελλάδα, καθώς και οι Ελληνο-κύπριοι και Τουρκο-κύπριοι. Το αποτέλεσμα θα είναι ένας «νέος» δι-κοινοτικός, δι-ζωνικός «συνεταιρισμός» και μια «νέα κατάσταση πραγμάτων».

Σε αυτό το συμπέρασμα φθάνει κανείς, αν διαβάσει την ιστοσελίδα του Τουρκικού Υπουργείου Εξωτερικών, καθώς και τα ανακοινωθέντα Τύπου που εκδίδει η λεγόμενη «Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου» («ΤΔΒΚ»). Η «ΤΔΒΚ» είναι η υποτελής παράνομη διοίκηση της Τουρκίας στις υπό κατοχή περιοχές της Κυπριακής Δημοκρατίας όπου εκτελέστηκε εθνική και θρησκευτική κάθαρση μετά την έναρξη της τουρκικής εισβολής στις 20 Ιουλίου 1974. (Πηγή: www.mfa.gov.tr και http://pio.mfa.gov.ct.tr)

Συνεταιρισμός και διχοτόμηση

Ποιες είναι οι καταβολές της τουρκικής ιδέας ότι ένας «νέος» δι-κοινοτικός, δι-ζωνικός «συνεταιρισμός» πρέπει να δημιουργηθεί μέσω μιας «συμφωνίας» μεταξύ «πέντε μερών»; Μέρος της απάντησης βρίσκεται στην αγγλική γλώσσα και σε μια μακροχρόνια πολιτική του Ηνωμένου Βασιλείου που δημοσιοποιήθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1950.

Τα αγγλικά είναι η κοινή γλώσσα του «κυπριακού προβλήματος». Με αυτά υπ' όψιν, είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι η αγγλική λέξη «partnership» («συνεταιρισμός») μοιράζεται την ίδια ρίζα με την αγγλική λέξη «partition» («διχοτόμηση»). Αυτή η ρίζα ανάγεται στη λατινική λέξη «partitio» που σημαίνει «partition» («διχοτόμηση»). Επομένως, διχοτόμηση είναι η πράξη ή η κατάσταση της διαίρεσης ή του διαχωρισμού σε κομμάτια. (Πηγή: Λεξικό Οξφόρδης στο https://en.oxforddictionaries.com)

Η πιο πάνω ετυμολογία προσφέρει μια διεισδυτική ματιά στη διαιρετική φιλοσοφία που στηρίζει την παράλογη τουρκική επιμονή ότι η Κύπρος πρέπει να υπόκειται σε ένα «συνεταιρισμό» που περιλαμβάνει τις «δύο πλευρές», την «ελληνο-κυπριακή πλευρά», και την «τουρκο-κυπριακή πλευρά».

Τέτοιες εκφράσεις δεν εξάπτουν μόνο μια τουρκικής εμπνεύσεως κουλτούρα διαίρεσης. Επιπλέον, βοηθούν στο να διαιωνίζεται η «Διανοούμενη Διχοτόμηση» («Intellectual Partition»), ένας υποβλητικός όρος που χρησιμοποίησε ο Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών Φατίν Ζορλού στις 18 Νοεμβρίου 1958. (Βλέπε: Klearchos A. Kyriakides, The ‘Intellectual Partition’ of Cyprus, the ‘Macmillan Doctrine’ and the talks held in Geneva in August 1974 and January 2017. Agora /dialogue, 9 Ιανουαρίου 2017: http://agora-dialogue.com?s=Klearchos+A.+Kyriakides)

Το «Δόγμα Μακμίλαν»

Ο προτεινόμενος δι-κοινοτικός, δι-ζωνικός «συνεταιρισμός», και η ιδέα ότι πρέπει να βγαίνει μέσα από μια συμφωνία, στην οποία θα καταλήξουν τα «πέντε μέρη», δεν μπορεί να γίνει σωστά κατανοητός δίχως αναφορά στο τι ο γράφων έχει ονομάσει ως «the Macmillan Doctrine» («το Δόγμα Μακμίλαν»).

Το «Δόγμα Μακμίλαν» είναι ένα νεο-ιμπεριαλιστικό πολιτικό και διπλωματικό όπλο, το οποίο αναμφίβολα σχετίζεται με τον Χάρολντ Μακμίλαν (1894-1986), Πρωθυπουργό του Ηνωμένου Βασιλείου από το 1957 μέχρι το 1963.

Το «Δόγμα Μακμίλαν» εμφανίστηκε στην πολιτική σκηνή στις 19 Ιουνίου 1958. Εκείνη τη μέρα, ο Πρωθυπουργός Μακμίλαν παρουσίασε μια πρόταση που έγινε επίσημα γνωστή ως «An Adventure in Partnership» («Mια Περιπέτεια στον Συνεταιρισμό»), αλλά κοινώς γνωστή ως το «Σχέδιο Μακμίλαν».

Όπως ο ίδιος ο Πρωθυπουργός Μακμίλαν είπε, το «Σχέδιο Μακμίλαν» εξισωνόταν με ένα «σχέδιο συνεταιρισμού», το οποίο προέβλεπε την ανάμειξη πέντε μερών στη διακυβέρνηση της Κύπρου, μετά από μια διευθέτηση. Πιο συγκεκριμένα, το «Σχέδιο Μακμίλαν» προέβλεπε «μια περιπέτεια συνεταιρισμού - συνεταιρισμού μεταξύ των [δύο] κοινοτήτων στο νησί και επίσης μεταξύ των κυβερνήσεων του Ηνωμένου Βασιλείου, της Ελλάδας και της Τουρκίας…».

Οι στόχοι του σχεδίου

Στις 19 Ιουνίου 1958, ο Πρωθυπουργός Μακμίλαν απεκάλυψε την υποτιθέμενη «πολιτική» που άνοιξε τον δρόμο προς την προτεινόμενη «Περιπέτεια Συνεταιρισμού». Αυτή, όπως ισχυρίστηκε ο Πρωθυπουργός Μακμίλαν, «είχε τέσσερεις κύριους στόχους». Αυτοί ήσαν:

(α) Να εξυπηρετήσει καλύτερα τα συμφέροντα όλων των ανθρώπων στο νησί.

(β) Να επιτύχει μια μόνιμη διευθέτηση, αποδεκτή από αμφότερες τις δύο κοινότητες στο νησί, και τις κυβερνήσεις Ελλάδας και Τουρκίας.

(γ) Να εξασφαλίζει τις βρετανικές βάσεις και εγκαταστάσεις στο νησί, οι οποίες είναι αναγκαίες για να μπορεί το Ηνωμένο Βασίλειο να εκτελεί τις διεθνείς του υποχρεώσεις.

(δ) Να ενδυναμώσει την ειρήνη, την ασφάλεια και τη συνεργασία μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και των Συμμάχων του, σε μια ζωτική περιοχή.

(Πηγή: Hansard, House of Commons Debates, 19 June 1958, Column 1315-1320).

Το σημείο (α) λειτούργησε στο να χειραγωγήσει ο τότε Βρετανός Πρωθυπουργός τα τότε υποκείμενα της Βασίλισσας Ελισάβετ ΙΙ που κατοικούσαν στη Βασιλική Αποικία της Κύπρου. Τα σημεία (β), (γ) και (δ) αντανακλούσαν τις κεντρικές αρχές που ενσωματώνονταν στο «Δόγμα Μακμίλαν». Επομένως, κάποιος μπορεί να ισχυριστεί ότι το «Δόγμα Μακμίλαν» βασίζεται πάνω σε τρεις βασικές αρχές:

Τρεις αρχές

Η πρώτη αρχή είναι ότι η νήσος Κύπρος πρέπει να υπόκειται στην «Τριμερή» διεθνή σχέση που σχηματίστηκε στην «Τριμερή» Αγγλό-Τουρκό-Ελληνική «Σύσκεψη» στο Λονδίνο το 1955 με πρόεδρο τον τότε Βρετανό Υπουργό Εξωτερικών Χάρολντ Μακμίλαν.

Με αυτό τον τρόπο, η Τουρκία και το Ηνωμένο Βασίλειο, δύο δυνάμεις με ιμπεριαλιστικό παρελθόν και νέο - ιμπεριαλιστικούς στόχους, μπορούν να προωθούν τα συμφέροντά τους, καθώς διατηρούν τον έλεγχο τόσο της Ελλάδας, όσο και της συντριπτικής πλειοψηφίας του πληθυσμού στην Κύπρο.

Η δεύτερη αρχή είναι ότι ο πληθυσμός της Κύπρου πρέπει να διαιρεθεί σε «δύο κοινότητες», φράση που χρησιμοποίησε ο Πρωθυπουργός Μακμίλαν τέσσερεις φορές στις 19 Ιουνίου του 1958. Με αυτό τον τρόπο, πυροδοτείται μια συγκρουσιακή «εκείνοι-και-εμείς» νοοτροπία, υποσκάπτεται η αρχή της κοινωνικής ενσωμάτωσης και εμποδίζονται οι δημοκρατικές προσδοκίες του 80 τοις εκατόν του νόμιμου πληθυσμού.

Η τρίτη αρχή είναι ότι το Ηνωμένο Βασίλειο, η Τουρκία και η Ελλάδα, συν οι «δύο κοινότητες», πρέπει να συνεργαστούν για να δημιουργήσουν μια ευρύτερη «Περιπέτεια Συνεταιρισμού», αποτελούμενη από «πέντε μέρη». Με αυτό τον τρόπο, μια «κοινότητα» που αντιπροσωπεύει το 80 τοις εκατόν του νόμιμου πληθυσμού της Κύπρου μπορεί να ελαττωθεί στο να κατέχει μόνο ένα 20 τοις εκατόν «μέρισμα» σε οποιοδήποτε τέτοιο «Συνεταιρισμό» και, έτσι, και σε οποιοδήποτε μηχανισμό λεγόμενης απόφασης, όπως μια «Σύσκεψη», όπου όλα τα «πέντε μέρη» αντιπροσωπεύονται.

Η λογική των πέντε μερών

Το 1958, η «Περιπέτεια του Συνεταιρισμού» βραχυπρόθεσμα δεν είχε αποτέλεσμα, καθώς απέτυχε να γίνει αποδεκτή από τα «πέντε μέρη», όπως ήλπιζε ο Πρωθυπουργός Μακμίλαν. Σταδιακά, όμως, το «Δόγμα Μακμίλαν» υπήρξε το πρωταρχικό καθοδηγητικό πνεύμα πίσω από τη Συμφωνία του Λονδίνου στις 19 Φεβρουαρίου 1959.

Ενδεικτικά, λίγα μόνο λεπτά μετά την ολοκλήρωση της Συμφωνίας Λονδίνου στο Λάνκαστερ Χάους, ο Πρωθυπουργός Μακμίλαν έτρεξε στη Βουλή των Κοινοτήτων να ανακοινώσει τα νέα και, εμμέσως πλην σαφώς, να επαναλάβει το «Δόγμα Μακμίλαν».

Κατ' αρχάς, ο Πρωθυπουργός Μακμίλαν ξεκαθάρισε ότι η Συμφωνία του Λονδίνου αναφερόταν σε πέντε μέρη: Στο Ηνωμένο Βασίλειο, στην Τουρκία και την Ελλάδα συν την ελληνο-κυπριακή κοινότητα και την τουρκοκυπριακή κοινότητα. Αυτές «αντιπροσωπεύτηκαν από τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο και τον Δρα Κουτσιούκ αντιστοίχως».

Με αυτή τη βάση, o Πρωθυπουργός Μακμίλαν, απαντώντας σε ερώτηση, απεκάλυψε τα ακόλουθα: «(…) Πάντοτε υποστηρίζαμε - και αυτό, κατά τη γνώμη μου, υπήρξε το όλο πρόβλημα - ότι δεν μπορούσαμε ποτέ να λύσουμε αυτό το θέμα εκτός με μια συμφωνία μεταξύ Τουρκίας, Ελλάδας, Βρετανίας και των Ελληνο-κυπρίων και των Τουρκο-κυπρίων». Ο αναγνώστης θα έχει προσέξει ότι ο Πρωθυπουργός Μακμίλαν είχε πέντε μέρη υπ' όψιν του. (Πηγή: Hansard, House of Commons Debates, 19 February 1959. Columns 620, 622 and 625).

Πρωινό… γαρνιρισμένο με δηλητήριο

Στις 16 Αυγούστου 1960, η Κυπριακή Δημοκρατία ιδρύθηκε πάνω στις «αρχές του συνεταιρισμού» που ενσωματώθηκαν στο «Δόγμα Μακμίλαν», καθώς και στην έννοια της «Διανοούμενης Διχοτόμησης» του Τούρκου Υπουργού Ζορλού.

Ως επακόλουθο, μια σχετικά μικρή νήσος έγινε «ανεξάρτητη», υποκείμενη σε ένα τρομερά περίπλοκο σύνταγμα, με έναν Έλληνα ιερωμένο για Πρόεδρο, και έναν Τούρκο ως Αντι-πρόεδρο, δύο εθνο-θρησκευτικές κοινότητες, δύο κοινοτικές συνελεύσεις, δύο εκπαιδευτικά συστήματα, δύο συστήματα για οικογενειακό δίκαιο, δύο βρετανικές κυρίαρχες περιοχές βάσεων, τρεις θρησκευτικές ομάδες, τρεις διεθνείς συνθήκες, τρεις ξένες στρατιωτικές δυνάμεις και τρεις εγγυήτριες δυνάμεις.

Εδώ μπορεί να χρησιμοποιηθεί μια υποβλητική αγγλική έκφραση - αυτό συνιστούσε «a dog’s breakfast» (ένα πρωινό για σκύλο). Τελικά, το πρωινό αποδείχθηκε ότι ήταν γαρνιρισμένο με δηλητήριο.

Ο Χάρολντ Μακμίλαν παραιτήθηκε από Πρωθυπουργός το 1963 και πέθανε το 1986. Όμως, το «Δόγμα Μακμίλαν» ζει. Μάλιστα, αν το Ηνωμένο Βασίλειο, η Τουρκία και η υποτελής παράνομη διοίκησή της καταφέρουν το ζητούμενό τους, το «Δόγμα Μακμίλαν» θα προσφέρει τον διαδικαστικό σκελετό που θα προσποιηθεί την «επα-νένωση» (δηλαδή την επανα-διαίρεση) μέσω μιας «διευθέτησης» (δηλαδή ενός μέσου παράδοσης), η οποία βοηθά την «ειρήνη» στην Κύπρο (δηλαδή τον θρίαμβο της Τουρκίας και τις διαιρετικές, νεο-οθωμανικές αξίες της Τουρκίας).

Όλα αυτά, μας γυρίζουν πίσω στον Αριστοτέλη. Στα Ηθικά Νικομάχεια, ο Αριστοτέλης μάς προειδοποιεί να είμαστε προσεκτικοί, ενάρετοι και θαρραλέοι. Αλλιώς, μπορούμε να πέσουμε θύματα μιας άδικης πράξης, όπως μια χρήση ωμής βίας, μιας απεικόνισης δειλίας, μιας ύπουλης συμφωνίας ή μιας δυσανάλογης διευθέτησης. Οποιαδήποτε πράξη τέτοιας φύσης αναπόφευκτα θα καταλήξει σε ένα πράγμα: Αδικία.

Σημ: Το πιο πάνω είναι μια συντομευμένη παραλλαγή άρθρου που δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στο http://agora-dialogue.com/?=Klearchos+A.+Kyriakides

ΚΛΕΑΡΧΟΣ Α. ΚΥΡΙΑΚΙΔΗΣ
Επίκουρος καθηγητής στη Σχολή Νομικής του Πανεπιστημίου UCLan στην Κύπρο και συντονιστής του προγράμματος αφιερωμένο στο Κράτους Δικαίου και τα Διδάγματα της Ιστορίας. Οι απόψεις που εκφράζει είναι προσωπικές.