ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΔΑ ΤΟΥ ATLANTIC COUNCIL ΔΡΑ ΜΠΡΕΝΤΑ ΣΑΦΕΡ

Κύπρος και Ισραήλ μπορούν μελλοντικά να εξάγουν το φυσικό τους αέριο προς την τουρκική αγορά, ωστόσο θα εξαρτώνται πλέον από τα έσοδα της Άγκυρας, η οποία διαθέτει ήδη εναλλακτικές πηγές τροφοδοσίας

Δεν υπάρχει ούτε ένα προηγούμενο στο διεθνές σύστημα, όπου το δέλεαρ του εμπορίου ενέργειας να έχει οδηγήσει στην επίλυση μιας εδαφικής διένεξης

Η κοινοπραξία TANAP έχει εκφράσει έντονο ενδιαφέρον για τη διέλευση του φυσικού αερίου από το Ισραήλ ή/και την Κύπρο μέσω του συγκεκριμένου αγωγού

Οι ρωσικές εταιρείες, κυρίως οι κρατικές επιχειρήσεις, θα θέλουν να συμμετέχουν στις ενεργειακές εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο

Ένα από τα βασικότερα ζητήματα που επηρεάζουν τον τρόπο αξιοποίησης και μεταφοράς του φυσικού αερίου στις αγορές είναι το θέμα της ενεργειακής ασφάλειας, το οποίο συνδέεται άμεσα με την πολιτική σταθερότητα. Στην περίπτωση των αποθεμάτων της Ανατολικής Μεσογείου, εκφράζονται κατά καιρούς διάφορα γεωπολιτικά σενάρια, που αφορούν κατασκευές αγωγών, σταθμών υγροποίησης κτλ. Βασικοί εμπλεκόμενοι παίκτες είναι η ΕΕ (μέσω της Κύπρου και της Ελλάδας), το Ισραήλ, η Τουρκία, η Αίγυπτος, με τις μεγάλες δυνάμεις -κυρίως ΗΠΑ και Ρωσία- να βρίσκονται στο παρασκήνιο της ενεργειακής αρχιτεκτονικής.

Για τον τρόπο με τον οποίο η πολιτική επηρεάζει τις ενεργειακές συνεργασίες, η «Σημερινή» εξασφάλισε μια συνέντευξη από τη Δρα Μπρέντα Σάφερ του Πανεπιστημίου Georgetown (ΗΠΑ), του Πανεπιστήμιου της Χάιφα (Ισραήλ) και συνεργάτιδα του Atlantic Council.

Η αμερικανοεβραϊκής καταγωγής καθηγήτρια υπήρξε επίσης πρώην διευθύντρια έρευνας του Προγράμματος Σπουδών Κασπίας στο Kennedy School of Government του Χάρβαρντ και πρώην πρόεδρος του Τμήματος Εξωτερικής Πολιτικής της Αμερικανικής Ένωσης Πολιτικών Επιστημών. Ειδικεύεται σε θέματα ενεργειακής ασφάλειας και είναι συγγραφέας αρκετών βιβλίων και επιστημονικών άρθρων που αφορούν και την Ανατολική Μεσόγειο.

Πρόσφατα έλαβε μέρος σε συζήτηση του «Οργανισμού Τουρκικής Κληρονομιάς», με θέμα το μέλλον των τουρκο-ισραηλινών σχέσεων μετά την επαναπροσέγγιση. Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί ότι τον περασμένο Μάρτιο βρισκόταν ανάμεσα στα μέλη των κορυφαίων αμερικανο-εβραϊκών αντιπροσωπιών που συναντήθηκαν με τον Ερντογάν σε ξενοδοχείο των ΗΠΑ. Στη συνάντηση έδωσαν το παρών τους και οι τούρκοι Υπουργοί Ενέργειας, Εξωτερικών και Αθλητισμού.

Ενδείξεις για το αντίθετο

Μπορεί μια ενεργειακή συνεργασία να βοηθήσει στην επίλυση διμερών πολιτικών προβλημάτων, ή η πολιτική σταθερότητα αποτελεί προϋπόθεση για ένα τέτοιο ενδεχόμενο;

Οι αγωγοί δεν δημιουργούν ειρήνη, αλλά η ειρήνη δημιουργεί αγωγούς. Δεν υπάρχει ούτε ένα προηγούμενο στο διεθνές σύστημα, όπου το δέλεαρ του εμπορίου ενέργειας να έχει οδηγήσει στην επίλυση μιας εδαφικής διένεξης. Στην πραγματικότητα, βάσει στατιστικών, υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις για το αντίθετο. Οι μεγάλοι παραγωγοί πετρελαίου και φυσικού αερίου έχουν μεγαλύτερη ροπή συμμετοχής σε περιοχές βίαιων συγκρούσεων απ' ό,τι η μικρής εμβέλειας ομόλογοί τους.

Στην περίπτωση της Κύπρου, το γεγονός ότι στην περιοχή υπάρχει πιθανότητα ανάπτυξης ενός αγωγού φυσικού αερίου που θα περνά την ΑΟΖ της, έχει δημιουργήσει ευνοϊκές περιφερειακές συνθήκες για την επίλυση της σύγκρουσης. Στην τελική εντούτοις, είναι στα χέρια των δύο πλευρών να επιλύσουν το ζήτημα και σε αυτήν την περίπτωση, οι περιορισμένοι πόροι φυσικού αερίου στην Κύπρο δεν έχουν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο.

Κύριος παράγοντας η ασφάλεια

Ήταν το φυσικό αέριο ο κύριος λόγος πίσω από τη συμφωνία συμφιλίωσης Τουρκίας-Ισραήλ, ή απλώς μια δικαιολογία για τη συνεργασία των δύο χωρών σε θέματα περιφερειακής ασφάλειας;

Ο κύριος παράγοντας στην πρόσφατη ομαλοποίηση των σχέσεων μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ ήταν η ασφάλεια. Οι απειλές για την ασφάλεια στην περιοχή έχουν αυξηθεί τόσο γρήγορα, οδηγώντας την Τουρκία στην επαναξιολόγηση των συμφερόντων της εξωτερικής πολιτικής της. Ποτέ δεν υπήρξαν οποιεσδήποτε διμερείς διαφορές μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ: δεν έχουν καμία μεθοριακή σύγκρουση, καμία διένεξη πόρων, κ.λπ. Η σύγκρουση σχετίζεται μόνο με τις διαφωνίες τους επί της πολιτικής του Ισραήλ προς τους Παλαιστινίους.

Ωστόσο, η Τουρκία έχει επιστρέψει σε μια κρατική εξωτερική πολιτική, όπου τα δικά της συμφέροντά προηγούνται των εξωτερικών ιδεολογικών συμφερόντων της. Επίσης, οι αλλαγές στην εγχώρια πολιτική αρένα της Τουρκίας διευκόλυναν την προώθηση μιας περαιτέρω τουρκικής πολιτικής και μιας λιγότερο παν-μουσουλμανικής. Η τελευταία πρακτική στροφή της Τουρκίας έχει οδηγήσει επίσης στην ομαλοποίηση των σχέσεών της με τη Ρωσία και σε μιαν αναδυόμενη νέα πολιτική για τη Συρία.

Η ενεργειακή διπλωματία παρείχε, κατά τη διάρκεια των τελευταίων πέντε ετών, ένα θετικό - ουδέτερο θέμα για τους Ισραηλινούς και Τούρκους αξιωματούχους, προκειμένου να συνεχίσουν τον δημόσιο διάλογό τους. Μπορεί το ενδιαφέρον στον τομέα του ενεργειακού εμπορίου να μην υπήρξε το βασικό έναυσμα για την εξομάλυνση, εντούτοις η ανανέωση της συνεργασίας τους θα αυξήσει πράγματι τις προοπτικές εξαγωγής φυσικού αερίου από το Ισραήλ προς την Τουρκία. Στο άμεσο μέλλον περιμένω να γίνουν περισσότερες συναντήσεις και συζητήσεις, για την προώθηση του ενεργειακού εμπορίου των δυο χωρών.

Σε ποιο βαθμό η επαναπροσέγγιση μεταξύ Άγκυρας-Τελ Αβίβ μπορεί να επηρεαστεί, μετά την απόπειρα πραξικοπήματος στην Τουρκία;

Δεν βλέπω καμία επίπτωση της απόπειρας πραξικοπήματος στη διαδικασία ομαλοποίησης των σχέσεων μεταξύ των δυο.

Διαμετακόμιση, όχι ενεργειακός κόμβος

Είναι ένας τουρκο-ισραηλινός αγωγός βιώσιμος στο άμεσο μέλλον, λαμβάνοντας υπ' όψιν τις περιφερειακές συγκρούσεις στη Συρία και το κουρδικό ζήτημα;

Το εμπόριο φυσικού αερίου μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ έχει πράγματι δυνατότητα υλοποίησης. Πιστεύω ότι οι διαπραγματεύσεις για τη δημιουργία τουρκο-ισραηλινού αγωγού θα ενταθούν τους επόμενους μήνες. Και οι δύο πλευρές είναι πρόθυμες για να συμβεί κάτι τέτοιο, αλλά και η κοινοπραξία TANAP έχει εκφράσει έντονο ενδιαφέρον για τη διέλευση του φυσικού αερίου από το Ισραήλ ή/και την Κύπρο μέσω του συγκεκριμένου αγωγού.

Πληροί, δηλαδή, η Τουρκία όλα τα προαπαιτούμενα σε επίπεδο ασφάλειας και σταθερότητας, προκειμένου να καταστεί περιφερειακός κόμβος φυσικού αερίου, πάνω στον οποίο θα μπορούσε να βασιστεί η ΕΕ;

Νομίζω ότι είναι πιο σωστό να σκεφτούμε την Τουρκία ως κράτος διαμετακόμισης και όχι ως έναν ενεργειακό κόμβο. Ένας ενεργειακός κόμβος συνεπάγεται ένα εμπορικό κέντρο μη συμβεβλημένου αερίου (of non-contracted gas). Αντίθετα, όλο το φυσικό αέριο που εισάγεται και εξάγεται μέσω Τουρκίας αποτελεί αντικείμενο διαπραγμάτευσης, στο πλαίσιο των συμβάσεων μεταξύ προμηθευτών και καταναλωτών. Η Τουρκία είναι πράγματι ένας αξιόπιστος διαμετακομιστής ενέργειας και ο ρόλος της γι' αυτήν την ικανότητα, όσον αφορά την Ευρώπη, θα αυξηθεί τα επόμενα χρόνια. Θα πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι ακόμη και σε περιόδους συγκρούσεων, η Τουρκία δεν διατάραξε, για παράδειγμα, τις πετρελαϊκές προμήθειες από το Αζερμπαϊτζάν στο Ισραήλ μέσω του τουρκικού λιμανιού του Τσεϊχάν.

Επικέντρωση στην εύρεση σχεδίου

Μετά την ανακάλυψη του υπεργιγαντιαίου κοιτάσματος φυσικού αερίου Ζορ στην Αίγυπτο, η Κύπρος εμφανίζεται ιδιαίτερα αισιόδοξη για εξεύρεση νέων σημαντικών ανακαλύψεων στη δική της ΑΟΖ. Σε περίπτωση που αυτό συμβεί, ποια θα ήταν η καλύτερη επιλογή αξιοποίησης του αερίου για το νησί;

Πιστεύω ότι η Κύπρος θα πρέπει να επικεντρωθεί στην εύρεση του καλύτερου σχεδίου για το αέριο που έχει, αντί να σκέφτεται το φυσικό αέριο που θα μπορούσε να βρει. Κατά τη γνώμη μου, η Κύπρος χρειάζεται μια στρατηγική για να φέρει ανάπτυξη, προμηθεύοντας την εγχώρια αγορά με τους υφιστάμενους πόρους φυσικού αερίου. Αν ανακαλυφθεί περισσότερο, τότε μπορεί να προσθέσει κομμάτια στο πολιτικό της παζλ .

Σε μια προηγούμενη συνέντευξή σας σχετικά με την πιθανή ενεργειακή συνεργασία Ισραήλ-Τουρκίας, δηλώσατε ότι «η μεταφορά φυσικού αερίου σπάνια, αν όχι ποτέ, δημιουργεί εξάρτηση [του εισαγωγέα]... Πράγματι, η μεταφορά μπορεί να παραγάγει εξάρτηση του εξαγωγέα [σε σχέση με τον εισαγωγέα]». Πιστεύετε ότι η Κύπρος ενδεχομένως να αντιμετώπιζε τις ίδιες προκλήσεις, αν αποφασίσει να εξαγάγει το φυσικό της αέριο προς την Τουρκία μέσω ενός ισραηλινού αγωγού;

Ασφαλώς, αυτό θα πρέπει να λαμβάνεται υπ' όψιν για κάθε νέο προμηθευτή που εισέρχεται στην τουρκική αγορά, συμπεριλαμβανομένης της Κύπρου και του Ισραήλ. Η Τουρκία έχει ήδη τέσσερα έργα εφοδιασμού με αέριο, με τον αγωγό TANAP να ακολουθεί για να γίνει το πέμπτο. Έτσι, κάθε νέος προμηθευτής θα είναι ο έκτος στην τουρκική αγορά. Η εξαγωγή του φυσικού αερίου μπορεί να καταστεί ένα σημαντικό μέρος των εξαγωγών του Ισραήλ ή της Κύπρου και ως εκ τούτου μπορούν να εξαρτώνται από τα έσοδα. Την ίδια ώρα, η Τουρκία θα ενισχύσει την ασφάλεια ανεφοδιασμού της, αλλά δεν θα της δημιουργήσει εξάρτηση εξαιτίας των καλά διαφοροποιημένων πηγών που διαθέτει.

Μικροί οι όγκοι για να επιφέρουν μεταβολή

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή χρηματοδότησε τη μελέτη βιωσιμότητας του αγωγού Ισραήλ-Κύπρου-Ελλάδας (East Med), που θα μπορεί να μεταφέρει φυσικό αέριο από τη Λεκάνη της Λεβαντίνης στην Ε.Ε. Μπορεί το έργο αυτό να εξυπηρετήσει τους ευρωπαϊκούς στόχους που αφορούν τη διαφοροποίηση των ενεργειακών πηγών της Ένωσης, τη μείωση της ρωσικής εξάρτησης και την ενεργειακή ασφάλεια;

Το αέριο της Ανατολικής Μεσογείου μπορεί να έχει επιπτώσεις στον τομέα της ασφάλειας εφοδιασμού ορισμένων κρατών που θα λάβουν το φυσικό αέριο. Ωστόσο, οι όγκοι είναι πολύ μικροί για να επιφέρουν μια σοβαρή μεταβολή σε επίπεδο ασφάλειας του εφοδιασμού της Ευρώπης, εκτός και αν υπάρξουν πρόσθετες σημαντικές ανακαλύψεις.

Πόσο πιθανό είναι για τις ρωσικές εταιρείες να εμπλακούν στα ενεργειακά της Ανατολικής Μεσόγειου και πώς αυτό θα μπορούσε να επηρεάσει τα συμφέροντα των ΗΠΑ και της ΕΕ;

Η Ρωσία διαθέτει μια εξαιρετικά μεγάλη επιρροή στις χώρες της Ανατολικής Μεσογείου, όπως την Ιταλία, την Τουρκία, την Ελλάδα, την Κύπρο, τη Συρία και το Ισραήλ. Ο ρωσικός στόλος δίνει πιο συχνά το «παρών» του στην περιοχή απ’ ό,τι άλλες ξένες ναυτικές δυνάμεις. Η Ρωσία έχει επίσης σημαντική οικονομική δραστηριότητα στην περιοχή αυτή. Μόνο στο Ισραήλ υπάρχουν ένα εκατομμύριο ρωσόφωνοι, και πολλοί που παρακολουθούν περισσότερο τη ρωσική παρά την ισραηλινή τηλεόραση και επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από τις εξελίξεις στη Μόσχα.

Είναι σαφές ότι οι ρωσικές εταιρείες, κυρίως οι κρατικές επιχειρήσεις, θα θέλουν να συμμετέχουν στις ενεργειακές εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο, ως μέρος της ευρύτερης στρατηγικής τους στην περιοχή. Από την άλλη, οι ΗΠΑ δεν εκδηλώνουν δημόσια μια σαφή πολιτική σχετικά με τη συμμετοχή ρωσικών εταιρειών για ανάπτυξη των ενεργειακών πόρων της περιοχής.