Νέα αποδέσμευση βρετανικών εγγράφων για το 1983
Ο Στρατηγός Εβρέν θεωρούσε ικανοποιητικό συμβιβασμό για τους Τουρκοκυπρίους τη διζωνική, δικοινοτική λύση, την ίδια ώρα που οι Ε/κ την απέρριπταν

Μέρος Α’

Το Βρετανικό Κρατικό Αρχείο αποδέσμευσε -με καθυστέρηση- σωρεία φακέλων του Υπ. Εξωτερικών και Κοινοπολιτείας για το έτος 1983. Επισημαίνω ότι την 1η Αυγούστου 2013 είχε αποδεσμεύσει ελάχιστα από πρωθυπουργικούς φακέλους. Γι' αυτό τα σημερινά έγγραφα για το 1983 πρέπει να μελετηθούν σε συνδυασμό με όσα αποδεσμεύθηκαν την 1η Αυγούστου 2013 και δημοσιεύσαμε στη Σημερινή 1/8/2013 «Το Φόρεϊν Όφις συμβούλευε τη Θάτσερ να μην απαντά σε επιστολές Ντενκτάς», 2/8/2013 «Έπρεπε να εισβάλουμε και εμείς», 3/8/1983 «Μην τους καταδικάσετε πολύ», 5/8/2013 Έκρυβαν την αλήθεια οι Βρετανοί» και 6/8/2013

«Στόχος του Ντενκτάς η Διζωνική».
Ένας σημαντικός αριθμός φακέλων στη σημερινή αποδέσμευση καλύπτει τη μονομερή ανακήρυξη του ψευδοκράτους, τη θέση του Στρατηγού Εβρέν για τη Διζωνική Δικοινοτική Ομοσπονδία, τη θέση Προέδρου Κυπριανού για τη Διζωνική, την εκ περιτροπής προεδρία, το Σχέδιο Γκόμπι, τους «δείκτες Κουεγιάρ», την παραίτηση του υπ. Εξωτερικών Νίκου Ρολάνδη, τις θέσεις των πολιτικών κομμάτων στην Κύπρο, την πιθανότητα εποικισμού στην περίκλειστη πόλη των Βαρωσίων, τις βρετανικές βάσεις, τις χορηγίες που χρωστούν, τη στάση του Φόρεϊν Όφις έναντι της καταστροφής και σύλησης των εκκλησιών στα κατεχόμενα, την άρνησή τους να πωλούν οπλισμό στην Κυπριακή Δημοκρατία, κ.ά.

Να αναγνωριστεί η πολιτική ισότητα - να γίνει δεκτή η διζωνική
Στην 9η επέτειο της τουρκικής εισβολής (20.7.1983), ο Τούρκος Στρατηγός Εβρέν έστειλε το ακόλουθο μήνυμα στον Ραούφ Ντενκτάς: «Το μέλλον των Τουρκοκυπρίων πάντοτε θα είναι μεταξύ των προτεραιοτήτων του τουρκικού έθνους. Οι Τουρκοκύπριοι δούλεψαν και έκαναν το παν εντός των δυνατοτήτων τους για συμβιβασμό και ειρήνη, για διζωνική δικοινοτική λύση. Εκείνοι που προσπαθούν να αποπροσανατολίσουν το θέμα πρέπει να εκτιμήσουν σωστά τις καλές προθέσεις του Τουρκικού Ομόσπονδου Κράτους της Κύπρου. Το ισότιμο στάτους των Τουρκοκυπρίων πρέπει να αναγνωριστεί, αν η λύση θα είναι τελική για το πρόβλημα».

Φόρεϊν Όφις: Οι Ελληνοκύπριοι δεν δέχθηκαν τη διζωνική!
Με ένα ξεκάθαρο ΟΧΙ απάντησε το Τμήμα Έρευνας του Φόρεϊν Όφις με υπογραφή της κυρίας Α. Gillon, την 1η Νοεμβρίου 1983, στο ερώτημα αν οι Ελληνοκύπριοι δέχθηκαν την έννοια της διζωνικότητας, σε σχέση με την αναφορά του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ στην πρώτη συνάντηση του νέου γύρου των συνομιλιών στις 9 Αυγούστου 1980. Γράφει το σχετικό έγγραφο:

«Η απάντηση είναι όχι. Αυτή η αναφορά στη διζωνικότητα είχε εμποδίσει την επανέναρξη των ενδοκοινοτικών συνομιλιών για περισσότερο από ένα χρόνο. H ελληνοκυπριακή πλευρά ήθελε να εκφράσει τις επιφυλάξεις της για την τουρκική ερμηνεία του όρου, θεωρώντας ότι η τουρκική πλευρά εννοούσε τη διζωνικότητα σε ένα ομόσπονδο σύνταγμα ως ισοδύναμη με διχοτόμηση. Και η τουρκική πλευρά δεν ήταν διατεθειμένη να δεχθεί ελληνικές επιφυλάξεις στην εναρκτήρια δήλωση.

»Ο Ειδικός Αντιπρόσωπος του ΟΗΕ Δρ Γκόμπι τελικά κατάφερε να ξεπεράσει το αδιέξοδο αυτό, εκμεταλλευόμενος τον συναγερμό που δημιουργήθηκε και στις δύο πλευρές το καλοκαίρι του 1980, με την προοπτική επέμβασης στο κυπριακό πρόβλημα από τη Λιβύη. Κατάφερε να πείσει τους Ελληνοκυπρίους να δεχθούν την εναρκτήρια δήλωση, με την προϋπόθεση ότι όλα τα σημεία θα τύγχαναν εξαντλητικής συζήτησης...».
Και η κυρία Gillon παρέθεσε: Α) τη δήλωση Προέδρου Σπύρου Κυπριανού της 9ης Αυγούστου 1980, όταν μίλησε εκτεταμένα για τη διζωνική και τόνισε ότι ο όρος «διζωνική» δεν υπάρχει στο σύνταγμα καμιάς ομοσπονδίας και ότι η πλευρά του επιδιώκει μια δι-περιφερειακή λύση. Απαντώντας σε ερώτηση, επανέλαβε ότι η πλευρά του δεν δεσμεύθηκε με ουδεμία υποχρέωση και δεν δέχθηκε διζωνική λύση στο κυπριακό πρόβλημα. Κατά την άποψή του, ο όρος «διζωνική» δεν ήταν σωστός, ούτε σε σχέση με το εδαφικό.

Και Β) στην ενημέρωση από τη Βρετ. Υπ. Αρμοστεία προς Φόρεϊν Όφις 7 Αυγούστου 1982. Η οποία, αφού ρώτησε τον εκπρόσωπο του ΟΗΕ στην Κύπρο ως προς το πώς η ελληνοκυπριακή πλευρά είχε δεχθεί την αναφορά στη διζωνικότητα στην εναρκτήρια δήλωση του ΓΓ, μήπως δεν πίστευαν πλέον ότι τους δέσμευε η τουρκική ερμηνεία της διζωνικότητας, η απάντηση ήταν πως ο Κυπριανού αντιμετώπισε τεράστιες δυσκολίες γι' αυτό. Ως δικηγόρος και από ένστικτο πίστευε ότι υποχωρούσε σε κάτι πολύ σημαντικό. Όμως τον κατηγορούσε το ΑΚΕΛ και ο Δημοκρατικός Συναγερμός και κάποια στοιχεία στο δικό του κόμμα για ακαμψία, επομένως ελάχιστη πολιτική υποστήριξη τού είχε μείνει για μια σταθερή πολιτική...

Η μονομερής ανακήρυξη
Τα έγγραφα μάς ενημερώνουν ότι για μήνες στο Φόρεϊν Όφις μελετούσαν την πιθανότητα μονομερούς ανακήρυξης, με ορισμένους αξιωματούχους να αμφιβάλλουν ότι ο Ντενκτάς θα προχωρούσε στην υλοποίησή της και με άλλους να διαφωνούν. Σε συζήτηση του Υπουργικού στις 20 Οκτωβρίου 1983, εύρισκαν ότι αυτό ήταν απίθανο να λάβει χώραν πριν από τις 6 Νοεμβρίου.

Στις 31 Οκτωβρίου, η Βαρώνη Γιανγκ συμφώνησε ότι «σε περίπτωση μονομερούς ανακήρυξης η πρώτιστη έγνοια τους έπρεπε να ήταν η διατήρηση της συνέχισης της χρήσης των Βρετανικών Βάσεων. Γνώριζε ότι μια μονομερής ανακήρυξη θα είχε μεγάλες πολιτικές και κοινοβουλευτικές συνέπειες στο Ηνωμένο Βασίλειο, και ότι θα δεχόταν επικρίσεις η χώρα, αν και άδικα, για το ότι επέτρεψε την εξέλιξη αυτή, αλλά έπρεπε να αποφευχθεί απευθείας ανάμιξη στον ενδο-κοινοτικό διάλογο σ' αυτήν τη φάση».

Το ΗΒ ο μεγαλύτερος εταίρος του ψευδοκράτους
Σε άλλο έγγραφο, βρίσκουμε και έναν από τους «λόγους» που το Φόρεϊν Όφις αδυνατούσε να ενεργήσει πιο δυναμικά. «Οι βρετανικές εξαγωγές προς τη βόρεια Κύπρο είναι του ύψους των £10 εκ., και οι εισαγωγές £14 εκ. Το Ηνωμένο Βασίλειο εύκολα χαρακτηρίζεται ως ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος της βόρειας Κύπρου».

Απαξιωμένος και αποτυχημένος ο Γκόμπι
Από τηλεγράφημα προς το Φόρεϊν Όφις από τη βρετανική αντιπροσωπία στη Νέα Υόρκη, 18 Μαρτίου 1983, ο νέος Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Πέρες Ντε Κουεγιάρ (ο οποίος είχε αναλάβει ως ΓΓ την 1ην Ιανουαρίου 1982), είχε πει στους Βρετανούς ότι ο ίδιος δεν ακολουθούσε τις ιδέες Γκόμπι, ότι κανένας δεν πίστευε ότι η πρόταση του Γκόμπι για λύση δύο φάσεων είχε προοπτικές επιτυχίας και ότι ο ίδιος ήταν απογοητευμένος από τον Γκόμπι.

Στα Ηνωμένα Έθνη εύρισκαν ότι ο Γκόμπι δεν μπορούσε να κρατήσει το στόμα του κλειστό.
Οι Βρετανοί δεν μπορούσαν να εξηγήσουν τις αντιδράσεις τόσο του Γ.Γ. του ΟΗΕ Πέρες Ντε Κουεγιάρ όσο και του Ειδικού στον ΟΗΕ για Πολιτικές Υποθέσεις Sir Brian Urquhart (που ήταν και Βρετανός) τόσο για τον ρόλο του Γκόμπι όσο και για τις ιδέες του για λύση, τις οποίες οι Βρετανοί εύρισκαν αρκετά καλές.

Εν πάση περιπτώσει, όμως, έγραφαν ότι «είναι αναγκαίο για τα συμφέροντά μας να φαίνεται ότι γίνονται προσπάθειες για επίλυση του προβλήματος, τέτοιες προσπάθειες συνεισφέρουν σημαντικά στο να διατηρείται το στάτους κβο. Θα πρέπει να δούμε πώς και τι να κάνουμε... Ίσως να χρειαστεί να προσεγγίσουμε τον ΓΓ (μαζί με άλλους μάλλον) σε μια προσπάθεια να τον πείσουμε είτε να υποστηρίξει τον Γκόμπι είτε να βρει εναλλακτικές ιδέες…» (Τηλεγράφημα από την Ουάσιγκτον στην Υπ. Αρμοστεία στη Λευκωσία 22 Μαρτίου 1983).

Σχέδια λύσης από τον ΄Υπ. Αρμοστή και τον Α’ Γραμματέα
Όμως, τα νέα έγγραφα μάς παρουσιάζουν και ομοσπονδιακά σχέδια λύσης που είχαν ετοιμάσει και στείλει στο Φόρεϊν Όφις τόσο ο τότε ΄Υπ. Αρμοστής της Βρετανίας στη Λευκωσία William Wilberforce όσο και ο Α’ Γραμματέας, που δεν ήταν άλλος από τον μετέπειτα και μέχρι πρότινος ΄Υπ. Αρμοστή Matthew Kidd. Τα σχέδια εκείνα είχαν ανεπίσημα δοθεί και στον Γκόμπι, «έχουν ορισμένες λογικές ιδέες, αν οι δύο πλευρές θέλουν συμφωνία», έγραψαν στο Φόρεϊν Όφις.

Επισήμανση: Οι φάκελοι αυτοί για το 1983 περιέχουν αμέτρητες εκθέσεις του κ. Matthew Kidd, τόσο για τη λύση όσο και για την εσωτερική κατάσταση, που δημιουργούν το εύλογο ερώτημα κατά πόσο η συγκεκριμένη καθυστέρηση δεν σχετίζεται με το γεγονός ότι, αν αποδεσμεύονταν κανονικά το 2013, θα τον έφερναν σε δύσκολη θέση, ενόσω υπηρετούσε και πάλι στην Κύπρο, αυτήν τη φορά ως Ύπ. Αρμοστής.
Σημ.: Τα επόμενα μέρη των εγγράφων θα δημοσιευθούν στις προσεχείς εκδόσεις της «Σημερινής».

ΦΑΝΟΥΛΑ ΑΡΓΥΡΟΥ*
Ερευνήτρια/δημοσιογράφος