Το ρούβλι σε ελεύθερη πτώση και η σημασία της ισχύος

Ποιες οι επιπτώσεις για την Κύπρο από τη διολίσθηση του ρωσικού νομίσματος, πώς κινδυνεύουν να ζημιωθούν οι ΗΠΑ και ποιο παιγνίδι παίζουν οι Σαουδάραβες κατά του Ιράν

ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ της ρωσικής οικονομίας και το όφελος των Γερμανών

Το διεθνές σύστημα δεν πάσχει μόνο από καταστροφικές συγκρούσεις με τη χρήση όπλων, αλλά και από έναν πολύπλοκο οικονομικό πόλεμο. Και ενώ συμβαίνουν όλα αυτά γύρω μας, στη μεν Αθήνα ερίζουν για την εξουσία, στη δε Κύπρο η μακαριότητα συνεχίζεται…

Η χρήση όπλων στην Ουκρανία πυροδότησε μια οικονομική και εμπορική σύγκρουση μεταξύ της Μόσχας από τη μια και της Ουάσιγκτον και των Βρυξελλών από την άλλη. Στον οικονομικό αυτόν πόλεμο έχουν εμπλακεί εκ των πραγμάτων και άλλα κράτη, με αποτέλεσμα οι επιπτώσεις από την Ουκρανία και την πτώση της τιμής του πετρελαίου και του ρουβλίου να επηρεάζουν το διεθνές σύστημα. Προτού προχωρήσουμε στην ανάλυσή μας για τον οικονομικό πόλεμο και τις επιπτώσεις του, θα πρέπει να επισημάνουμε τα εξής:

1. Εάν η Ρωσία δεν είχε όπλα, δεν θα μπορούσε να προσαρτήσει ποτέ την Κριμαία.

2. Εάν οι ΗΠΑ δεν είχαν τη στρατιωτική ισχύ της πρώτης υπερδύναμης, η Μόσχα θα προχωρούσε και παρακάτω. Από την άλλη, εάν η Ρωσία δεν ήταν τόσο ισχυρή στρατιωτικά, τότε οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ θα την τιμωρούσαν παραδειγματικά.

Οι αιτίες της πτώσης του… πετρελαίου

Τώρα, γινόμαστε μάρτυρες ενός οικονομικού πολέμου, με επίκεντρο την ενέργεια. Η πτώση της τιμής του πετρελαίου και το εμπάργκο της Δύσης επί της Ρωσίας προκαλούν τριγμούς στο ρούβλι. Αυτό λέγεται και φαίνεται. Έτσι είναι τα πράγματα; Επηρεάζεται η Κύπρος; Τι συμπεράσματα και διδάγματα μπορούν να εξαχθούν; Γιατί και πώς το ρούβλι βρίσκεται σε ελεύθερη πτώση;

Η πρώτη απάντηση, στα πιο πάνω ερωτήματα, γιατί το ρούβλι ακολουθεί ελεύθερη πτώση, το οποίο έχασε 50% περίπου της αξίας του, είναι αυτονόητη: Οφείλεται στην πτώση της τιμής του πετρελαίου κατά 50% περίπου.

Από 115 δολάρια το βαρέλι έχει πέσει ακόμη και στα 54 δολάρια. Και συμβαίνει αυτό διότι αφενός έχει αυξηθεί η παραγωγή περισσότερο απ' ό,τι έχει αυξηθεί η ζήτηση. Και όταν αφετέρου διαπιστώθηκε η αναντιστοιχία, δεν μειώθηκε η παραγωγή. Το 2014 η παγκόσμια παραγωγή ήταν 200 εκ. βαρέλια την ημέρα έναντι 94,2 εκ. βαρέλια το 2013. Η προσφορά αργού πετρελαίου ξεπερνούσε τη ζήτηση για τους εξής κυρίως λόγους:

1. Η στροφή των ΗΠΑ, του Καναδά και της Κίνας προς τον σχιστόλιθο. Ειδικώς σε ό,τι αφορά τους Αμερικανούς, το 2001 κάλυπταν μόνο το 1% των αναγκών τους από σχιστόλιθο. Σήμερα καλύπτουν περί το 39% και ώς το 2035 αναμένεται ότι ο σχιστόλιθος θα καλύπτει το 49% των ενεργειακών αναγκών των ΗΠΑ.

2. Η παγκόσμια οικονομική κρίση, η οποία δεν αύξησε τη ζήτηση περισσότερο από την αύξηση της παραγωγής.

3. Η σταθερή παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου από χώρες όπως η Λιβύη και το Ιράκ. Και αυτό παρά τα προβλήματα πολιτικής αστάθειας και συγκρούσεων στο έδαφός τους.

4. Η αποτυχία των χωρών του ΟΠΕΚ (Οργανισμός Πετρελαιοπαραγωγών Κρατών) κατά τη σύνοδο της 27ης Νοεμβρίου στη Βιένη για τη μείωση της παραγωγής, ώστε να κρατηθούν οι τιμές περί τα 100 δολάρια το βαρέλι.

Κυρίως οι Σαουδάραβες προτίμησαν να έχουν κόστος από τη μείωση των εσόδων παρά να χάσουν μεγάλη μερίδα της αγοράς, αλλά και για άλλους λόγους που καταγράφονται στη συνέχεια και αφορούν, εκτός των άλλων, πολιτικά παιχνίδια σε βάρος της Ρωσίας αλλά και του Ιράν, καθώς και σε βάρος των ίδιων των ΗΠΑ, με τις οποίες όμως διαπιστώνεται σύγκλιση συμφερόντων, ως προς τα ζητήματα του Ιράν.

Φυγή κεφαλαίων

Η δεύτερη απάντηση για την πτώση του ρουβλίου σχετίζεται με το εμπάργκο της Δύσης επί της Μόσχας, σε συνδυασμό με τη μείωση της τιμής του πετρελαίου. Ένας από τους βασικούς λόγους υποτίμησης του ρουβλίου είναι η ανατροπή των προβλέψεων για τη ρωσική οικονομία, η οποία εκτιμούσε την τιμή του πετρελαίου στα 100 δολάρια, γεγονός που δημιουργεί προβλήματα στον προϋπολογισμό του 2015 και ανατρέπει τις αναλύσεις περί μικρής ανάπτυξης. Υπό αυτές τις συνθήκες άρχισε η μείωση της ζήτησης του ρωσικού νομίσματος από τη διεθνή αγορά, ενώ στην ίδια τη χώρα υπάρχει πρόβλημα ρευστότητας.

Συνεπώς, αρχίζει να μειώνεται η συναλλαγματική ισοτιμία του ρουβλίου και ταυτόχρονα αυξάνεται αυτή του δολαρίου. Η μείωση της ζήτησης και της συναλλαγματικής ισοτιμίας του ρουβλίου συνοδεύεται από φυγή κεφαλαίων. Για να διατηρήσει η Ρωσική Κεντρική Τράπεζα την αξιοπιστία του νομίσματος και να βάλει φρένο στον κατήφορο και στη φυγή κεφαλαίων, στις 16 Δεκεμβρίου αύξησε το επιτόκιο από 11,5% σε 17%.

Ταυτοχρόνως, η Ρωσία διαθέτει συναλλαγματικά αποθέματα της τάξης των 220 δις ευρώ και, ως εκ τούτου, με βάση τη λογική θέλει να στείλει το μήνυμα ότι και η οικονομία μπορεί να στηριχθεί και το νόμισμα. Συν το ότι δεν έχει δημοσιονομικά προβλήματα και μεγάλα χρέη. Όμως, η μείωση του ρωσικού νομίσματος κατά 50% καθιστά και το κράτος και τους πολίτες φτωχότερους.

Ο επαναπατρισμός και το στοίχημα του Πούτιν

Οι επιπτώσεις αγγίζουν και την Κύπρο, λόγω του τουριστικού προϊόντος προς το νησί. Η Κύπρος γίνεται πολύ πιο ακριβός προορισμός απ' ό,τι τον προηγούμενο χρόνο, αφού στοιχίζει περίπου τα διπλάσια. Ταυτοχρόνως, από τη μια όσοι Ρώσοι μεγιστάνες και εταιρείες έχουν χρήματα στην Κύπρο είναι δύσκολο να τα επαναπατρίσουν, ενώ από την άλλη ο Πρόεδρος Πούτιν θα εξαπολύσει νέα επίθεση σε όσους βγάζουν χρήματα προς τα έξω ή/και σε όσους δεν τα επιστρέφουν.

Το ρωσικό κράτος δεν έχει σοβαρούς -υπό αυτές τις συνθήκες- λόγους να στηρίξει τράπεζες, ακόμη και οικονομίες κρατών, όπως η Κύπρος, όπου οι Ρώσοι μεγιστάνες έχουν τα χρήματά τους. Αφενός η κυπριακή οικονομία -όπως κάθε οικονομία- είναι δυνατό να επωφεληθεί από τη μείωση της τιμής του πετρελαίου και του φυσικού αερίου, αφετέρου, όμως, είναι δυνατό να προκύψει μεγάλο κόστος από τον τουρισμό, εάν δεν ληφθούν μέτρα και αν η Κύπρος δεν στραφεί και προς άλλες αγορές ή προς την αναβάθμιση του τουριστικού προϊόντος και της μείωσης των τιμών, ή της παροχής διευκολύνσεων προς την τουριστική βιομηχανία, που παραμένει ζωντανή και πηγή εσόδων εν μέσω κρίσης.

Ο Ρώσος Πρόεδρος, σε μια κίνηση επαναπατρισμού κεφαλαίων πριν από μερικές βδομάδες, είχε προσφέρει άσυλο στους «παρανομούντες» και τώρα ισχυρίζεται ότι στα επόμενα δύο χρόνια οι τιμές του πετρελαίου θα επανέλθουν σε υψηλά επίπεδα, καθότι οι χαμηλές τιμές θα φέρουν ανάπτυξη και θα αυξηθεί η ζήτηση.

Υπάρχει, όμως, και η άλλη άποψη. Ότι, δηλαδή, η στροφή προς τον σχιστόλιθο και σε άλλες εναλλακτικές μορφές ενέργειας δεν θα οδηγήσει τις τιμές του πετρελαίου πάνω από τα 100 δολάρια το βαρέλι, ακόμη και αν η Σαουδική Αραβία μειώσει την παραγωγή της.

Τα προβλήματα στη ρωσική οικονομία και στο ρούβλι οφείλονται, μεταξύ άλλων, στο ότι: α. Τα έσοδα από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο καλύπτουν περί το 50% του ρωσικού ΑΕΠ. Συνεπώς, ανατρέπεται ο προϋπολογισμός και η οικονομική σταθερότητα στη χώρα. β. Είναι πρόδηλα τα δομικά προβλήματα της ρωσικής οικονομίας.

Προτιμούσε και προτιμά τις εισαγωγές ευρωπαϊκών και αμερικανικών προϊόντων αντί της δικής της παραγωγής, ώστε να μπει στο παιχνίδι του διεθνούς ανταγωνισμού. Με το δυτικό εμπάργκο παρουσιάστηκαν προβλήματα σε καταναλωτικά είδη και αύξηση τιμών, δηλαδή πληθωρισμός, που επιδεινώθηκαν με τη μείωση της τιμής του πετρελαίου και της ελεύθερης πτώσης του ρουβλίου.

Το στοίχημα για τον Πούτιν είναι κατά πόσο θα δημιουργήσει ένα νέο ρωσικό μοντέλο με εσωτερική αυτάρκεια και εξαγωγικές δυνατότητες, για να αποφύγει μελλοντικές επιπτώσεις από δυτικά εμπάργκο και να γίνει ανταγωνιστική δύναμη στην καπιταλιστική αγορά.

Η Μόσχα διαθέτει την τεχνολογία, απλώς δεν έχει επενδύσει σε υποδομές, οι οποίες είναι παλαιές και δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις σημερινές ανάγκες. Η Ρωσία είναι από τις πλουσιότερες χώρες στον κόσμο σε πρώτη ύλη και τεχνολογική γνώση. Εκ των πραγμάτων, είναι θέμα στρατηγικών επιλογών και οικονομικού μοντέλου, με στόχο τη μείωση των εξαγωγών από τη Δύση και την όσο το δυνατό μεγαλύτερη αυτάρκεια.

Το κέρδος των Ευρωπαίων και ο σχιστόλιθος των ΗΠΑ

Όπως εξελίσσεται το σκηνικό, το διπλωματικό και οικονομικό όπλο που διαθέτει η Μόσχα, λόγω της εξάρτησης των Ευρωπαίων από το ρωσικό φυσικό αέριο, αποδυναμώνεται. Διότι, εάν η Ρωσία κλείσει τις κάνουλες στην Ευρώπη, δεν θα έχει έσοδα και θα καταρρεύσει προφανώς, όπως και μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες, λόγου χάρη η Γερμανία.

Τα αποτελέσματα θα είναι καταστροφικά. Δεν αποκλείεται υπό αυτές τις συνθήκες ακόμη και η πολεμική επιλογή. Από την άλλη, από τη μείωση της τιμής του πετρελαίου ωφελούνται τα ευρωπαϊκά κράτη και δη εκείνα που χρειάζονται μεγάλες ποσότητες φυσικού αερίου για σκοπούς βιομηχανίας αλλά και θέρμανσης.

Οι μεν πολίτες ξελαφρώνουν τις τσέπες τους, οι δε βιομηχανίες μειώνουν το κόστος τους και αυξάνουν την ανταγωνιστικότητά τους. Ειδικότερα οι Ευρωπαίοι -και δη τα κράτη της Γερμανίας, της Γαλλίας και της Ιταλίας, ως βιομηχανικές χώρες- επωφελούνται από τη μείωση του κόστους παραγωγής και από την υποχώρηση του ευρώ έναντι του δολαρίου, του οποίου η συναλλαγματική ισοτιμία ενισχύεται. Από τη μείωση της τιμής του πετρελαίου επωφελείται η αμερικανική κοινωνία, υπό την έννοια ότι εδώ και χρόνια οι πολίτες των ΗΠΑ δεν έχουν τόσο φτηνό πετρέλαιο, βενζίνη και φυσικό αέριο.

Το ερώτημα, βεβαίως, είναι κατά πόσο οι επενδύσεις που έγιναν στον σχιστόλιθο θα πληγούν, ως αποτέλεσμα της χαμηλής τιμής του πετρελαίου. Δηλαδή, κατά πόσο συμφέρει να αγοράζεις πετρέλαιο σε τιμή των 50 και 60 δολαρίων το βαρέλι ή να το παράγεις από τον σχιστόλιθο. Το τελευταίο διάστημα εφαρμόζονται νέες μέθοδοι που μειώνουν την τιμή του πετρελαίου μέσω σχιστόλιθου από 70 σε 57 δολάρια το βαρέλι.

Παρόλ' αυτά, ειδικοί αναφέρουν ότι η «παραγωγή από οριζόντια πηγάδια σχιστολίθου εξαντλείται τρεις φορές ταχύτερα από την παραδοσιακή κάθετη διύλιση. Δηλαδή, θα πρέπει να διυλίζονται, περίπου, 1,8 εκατομμύρια βαρέλια σε ημερήσια βάση για να διατηρηθεί η σταθερή παραγωγή» και να είναι συμφέρουσα.

Αλλιώς οι επενδύσεις στον τομέα αυτό θα περιοριστούν κατά 20% και η αύξηση της παραγωγής κατά 10%. Εάν η τιμή του πετρελαίου είναι στα 70 δολάρια το βαρέλι, η αύξηση παραγωγής μέσω σχιστολίθου θα μειωθεί στο 50% και θα μηδενιστεί η αύξηση παραγωγής. Αμερικανοί οικονομολόγοι υποστηρίζουν ότι θα είναι συμφέρουσα η συνέχιση της εκμετάλλευσης του σχιστολίθου, χωρίς μεγάλα προβλήματα, με την τιμή του πετρελαίου περί τα 80 δολάρια το βαρέλι και πάνω.

Εκτός και αν βρεθεί τρόπος για τη μείωση κόστους της παραγωγής πετρελαίου από τον σχιστόλιθο, μια εξέλιξη η οποία έχει δρομολογηθεί από τους Αμερικανούς. Μάλλον οι ΗΠΑ κινούνται προς αυτήν την κατεύθυνση και την απεξάρτησή τους από τη Σαουδική Αραβία.

Συνεπώς, ένας επιπρόσθετος λόγος για τον οποίο η Σαουδική Αραβία δεν συναινεί στη μείωση της παραγωγής πετρελαίου, είναι η πρόθεσή της να περιορίσει την παραγωγή πετρελαιοειδών μέσω σχιστολίθου από τις ΗΠΑ.

Εκτιμάται ότι θα βρεθεί μια φόρμουλα μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας και των ΗΠΑ για μια τιμή αμοιβαίου οφέλους. Στην παρούσα φάση, στρατηγικά ομιλούντες, ο κύριος στόχος για την Αμερική είναι να πλήξει τα συμφέροντα της Μόσχας, ενώ τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Σαουδική Αραβία θα ήθελαν να δώσουν ένα μάθημα στο Ιράν, που έχει εξίσου κόστος από την πτώση των τιμών του πετρελαίου και του οποίου η οικονομία και δη η ανάπτυξη θα εμφάνιζε θετικό πρόσημο το 2015.

Το Ιράν είναι άσπονδος εχθρός της Σαουδικής Αραβίας στον μουσουλμανικό κόσμο, ενώ οι ΗΠΑ θέλουν να ασκήσουν πιέσεις επί της Τεχεράνης, στο πλαίσιο των διαβουλεύσεων για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, με σκοπό την επίτευξη συμφωνίας.

Συνεπώς, η Σαουδική Αραβία, καθώς και οι ΗΠΑ είναι δυνατό να αφήσουν την κατάσταση ως έχει για τους υπόλοιπους έξι μήνες. Άλλωστε, η Σαουδική Αραβία έχει και η ίδια κόστος, το οποίο καλύπτει από τα μεγάλα αποθεματικά της.

Παρότι δεν έχει χρέη και χαμηλό κόστος παραγωγής, δεν θα ήθελε να συνεχιστεί μια ζημιογόνος διαδικασία για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Για τη Σαουδική Αραβία μια καλή τιμή θα ήταν τα 90 δολάρια το βαρέλι, στην οποία δεν θα έλεγαν όχι οι ΗΠΑ, ενώ, ταυτοχρόνως, θα περιόριζε τις ζημιές της Μόσχας.

Η δραχμή και η λίρα

Ο υπόγειος πόλεμος των ενεργειακών συμφερόντων και των παιγνίων ισχύος αποτυπώνεται σήμερα στην ελεύθερη πτώση του ρουβλίου. Του νομίσματος της ρωσικής πληγωμένης Αρκούδας, η οποία συνιστά μια υπερδύναμη που γνωρίζει -ως φαίνεται- να πληρώνει το κόστος της εξυπηρέτησης των στρατηγικών της συμφερόντων και της ανάκτησης εδαφών, όπως η Κριμαία. Ταυτοχρόνως, όμως, μπορεί να γίνει κατανοητό ποιες επιπτώσεις θα ήταν δυνατό να υποστούμε, εάν η Κύπρος ή η Ελλάδα επιστρέψουν στη λίρα και στη δραχμή, όταν το νόμισμα μιας πανίσχυρης Ρωσίας, με τεράστια αποθεματικά, δεν μπορεί να αντέξει τις πιέσεις.

Ειδικώς, στην παρούσα φάση, η Ελλάδα θα αντιμετωπίσει τον κίνδυνο συντριβής, με ό,τι αυτό σημαίνει, όχι μόνο εσωτερικά, αλλά και σε θέματα εξωτερικής πολιτικής και δη στα ελληνοτουρκικά στο σύνολό τους, περιλαμβανομένου και του Κυπριακού. Όπως, επίσης, μπορεί να γίνει κατανοητό ότι το φυσικό αέριο που διαθέτει η Κύπρος δεν μπορεί από μόνο του να επιλύσει τα οικονομικά και άλλα προβλήματά της, όπως η κατοχή και οι σχέσεις της με την Τουρκία.

Όταν δεν διαθέτεις επαρκή ισχύ μέσω συμμαχιών -και ειδικότερα στρατιωτική-, ώστε να αισθάνεσαι ασφαλής, παραμένεις εκ των πραγμάτων και οικονομικά ευάλωτος. Φανταστείτε τι θα πάθαινε η Ρωσία από τη Δύση, εάν δεν είχε ισχύ και τι θα πάθουν ακόμη και αυτές οι ΗΠΑ από τους λοιπούς μνηστήρες της πρωτοκαθεδρίας του διεθνούς συστήματος, εάν δεν έχουν ένοπλες δυνάμεις…