Ο Μακάριος εναντίον της συνέχισης του Αγώνος από τον Φεβρουάριο του 1958
Ο Αρχιεπίσκοπος ανέφερε ότι ήταν λάθος του που δεν δέχθηκε τις προτάσεις Χάρτινγκ και πως δεν είχε εμπιστοσύνη στις υποσχέσεις της αντιπολίτευσης στη Βρετανία
Μέρος α’
Αποδεσμεύθηκαν στο Βρετανικό Κρατικό Αρχείο έγγραφα των Μυστικών Υπηρεσιών (ΜΙ5 και ΜΙ6), μεταξύ των οποίων και έξι φάκελοι που αναφέρονται στο Κυπριακό και, πιο συγκεκριμένα, στον Στρατηγό Γεώργιο Γρίβα Διγενή, καλύπτοντας τα έτη μεταξύ 1942 - 1962. Τα έγγραφα, όμως, μας δίνουν πολύ περισσότερες πληροφορίες απ' ό,τι ο τίτλος τους. Συνοπτικά τα έγγραφα περιλαμβάνουν μια πολυσέλιδη έκθεση για τον Γρίβα, που ετοίμασε ο Επικεφαλής της ΜΙ5, Ταξίαρχος W. M. T. Magan, η οποία περιέχει αποσπάσματα από το ημερολόγιο του Γρίβα, τη συμμετοχή του στην οργάνωση Χ στην Αθήνα, τις απόψεις του για τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, τις μεθόδους του, αλλά παράλληλα τα έγγραφα γενικά αποκαλύπτουν και θέσεις του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου έναντι του αγώνος της ΕΟΚΑ 1955-59.
Τα έγγραφα καλύπτουν, επίσης, διαβουλεύσεις Ελληνοκυπρίων με τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο στην Αθήνα, το παρασκήνιο της ετοιμασίας των Απομνημονευμάτων του Γρίβα και τις επεμβάσεις για αφαιρέσεις κειμένων που θα ενοχλούσαν και θα προκαλούσαν παραιτήσεις, τις θέσεις του για τις βρετανικές Βάσεις, την ένταξη της Κύπρου στην Κοινοπολιτεία, σκέψη για επανέναρξη του Αγώνος μετά την Ανεξαρτησία, τις προβλέψεις του για τις δραστηριότητες των Τουρκοκυπρίων και τους εξοπλισμούς τους και άλλα και ένα φάκελο με χειρόγραφες επιστολές του Γρίβα προς τον αδελφό του κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, που περιγράφουν και εξιστορούν διάφορα συμβάντα και όχι μόνο.
Προτού να είναι αργά
Μιλώντας στις 26 Φεβρουαρίου 1958 σε ορισμένους της συνοδείας του και άλλα άτομα με επιρροή στην Ελλάδα, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, σύμφωνα με έκθεση των Υπηρεσιών, τους είπε ότι έπρεπε να βρεθεί μια λύση για την κυπριακή κατάσταση, εφόσον οι Κύπριοι και ειδικά ο ίδιος είχαν κουραστεί με τον Αγώνα. Αυτός έπρεπε να σταματήσει προτού να είναι αργά. Μίλησε για τις δυσκολίες της δικής του θέσης, για την οποία δεν μπορούσε να διαφοροποιηθεί δίχως να χάσει από την αξιοπιστία του, ενώ οι Βρετανοί, αν ήσαν ειλικρινείς στο να βρουν λύση για το κυπριακό πρόβλημα, είχαν πολύ περισσότερη ελευθερία δράσης...
Είχε στείλει μήνυμα στον Γρίβα, μέσω του Επισκόπου Κιτίου, ότι δεν έπρεπε να τα χαλάσουν με την Αριστερά ούτε να συγκρουστούν με τους Τουρκοκυπρίους και ότι η παθητική αντίσταση δεν ήταν αποτελεσματική, θα αποτύγχανε. Ο Μακάριος είπε ότι ήταν λάθος του που δεν δέχθηκε τις προτάσεις Χάρτινγκ και πως δεν είχε εμπιστοσύνη στις υποσχέσεις της αντιπολίτευσης στη Βρετανία, του Βρετανικού Εργατικού Κόμματος.
Με μια χούφτα ανθρώπων
Μια μακροσκελής έκθεση για τον Στρατηγό Γεώργιο Γρίβα Διγενή γράφτηκε από τον τότε Επικεφαλής της ΜΙ5, Ιρλανδό Brigadier W. M. T. Magan. Στην έκθεσή του, ημερομηνίας 26 Μαρτίου 1959, ο Magan συνοψίζει τον Γρίβα ως πολιτικά αποτυχημένο και απαξιωμένο, όμως τίμιο με αρχές. «Είναι με έκπληξη που ένας διαβάζει στο ημερολόγιό του ότι έβαλε πλώρη προς την Κύπρο με μια χούφτα ανθρώπων δίχως την κατάλληλη κατάρτιση σε εκπαίδευση, δίχως όπλα, να τα βάλουν με την Κυβέρνηση της Αυτού Μεγαλειότητος... Στα οικονομικά είναι τίμιος. Άνθρωπος αρχών...».
Ο συγγραφέας της έκθεσης αναφέρει, επίσης, ότι ο Γρίβας γνώριζε τα πάντα για τους κάτω από αυτόν στην οργάνωση. Εκείνοι δεν γνώριζαν τίποτα, το μόνο που ζητούσε από αυτούς ήταν υπακοή. Ένα άλλο απόσπασμα αναφέρει πως ο Γρίβας έγραψε στο ημερολόγιό του ότι ως αποκορύφωμα, ο Μακάριος τού έστειλε επιστολή συστήνοντάς του όπως η εκστρατεία βίας σταματήσει στις πόλεις για να ανα-διοργανώνονταν. «Θα πρέπει τώρα να πάρω μαθήματα από τους διάφορους ελαφρόμυαλους πέριξ του Αρχιεπισκόπου...», έγραφε ο Γρίβας.
Ειλικρινής στρατιώτης
O Ιρλανδός στην καταγωγή Ταξίαρχος και Επικεφαλής της Μυστικής Υπηρεσίας Πληροφοριών ΜΙ5 (Ιντέλιντζενς), W. M. T. Magan, πέθανε σε ηλικία 101 ετών το 2010. Πριν αναλάβει την υπηρεσία αυτή, είχε υπηρετήσει στον στρατό στις Ινδίες επί αποικιοκρατίας και η σύζυγός του είχε θείο Κυβερνήτη στην Κένια. Σε άλλη έκθεση της ΜΙ6, ημερομηνίας 17 Ιουνίου 1959, ο Γρίβας χαρακτηριζόταν ως ένας τίμιος (ειλικρινής) στρατιώτης, που ενδιαφερόταν πολύ περισσότερο για την Κύπρο παρά για την πολιτική στην Ελλάδα. Και σ' αυτό το συμπέρασμα κατέληγε ο συγγραφέας της αναφοράς, μετά από πληροφορίες που αποκόμισε η υπηρεσία από συζήτηση με τον Κωνσταντίνο Τσάτσο.
