Αλλάζουν όλα σε θέματα γάμου, διαζυγίου, σχέσεων γονέων και τέκνων, κληρονομικών

ΜΕΣΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΓΑΜΟΥ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΤΑ 9 ΧΡΟΝΙΑ - 78,5% ΧΩΡΙΖΟΥΝ ΣΤΙΣ ΠΟΛΕΙΣ ΕΝΑΝΤΙ ΤΟΥ 19,1% ΠΟΥ ΧΩΡΙΖΟΥΝ ΣΤΑ ΧΩΡΙΑ

Η αναθεώρηση και ο εκσυγχρονισμός του Οικογενειακού Δικαίου, έπειτα από περίπου 20 χρόνια, είναι επιβεβλημένα τόσο σε σχέση με την εφαρμογή των σχετικών νόμων, όσο και σε σχέση με την ανάγκη η νομοθεσία να μπορεί ν' ανταποκριθεί στις σημερινές απαιτήσεις, αντικαθιστώντας τις ρυθμίσεις του παρελθόντος

Ο προεκλογικός συρφετός και η αναταραχή που παρατηρείται, λόγω της προσπάθειας των υποψήφιων Προέδρων της Δημοκρατίας και των επιτελείων τους να προσελκύσουν ψηφοφόρους, «καταπίνει» οποιεσδήποτε άλλες καταστάσεις συντελούνται στην κοινωνία. Και μπορεί οι εκλογές να περάσουν και προφανώς ένας θα αναδειχθεί στον ανώτατο θώκο του κράτους, αλλά τα προβλήματα των ανθρώπων θα αιωρούνται.

Συνήθως δε οι άνθρωποι -πέραν των θεμάτων υγείας που εμφανώς και προδήλως είναι τα πρώτιστα- απασχολούνται και με θέματα που άπτονται του οικογενειακού δικαίου και ταλαιπωρούν, βασανίζουν και ενίοτε πληγώνουν ανεπανόρθωτα όλους τους εμπλεκομένους, ιδιαίτερα τα παιδιά…

Εξάλλου τα νούμερα για τις αλλαγές που επήλθαν στον κοινωνικό ιστό είναι καθ' όλα ενδεικτικά, αφού σύμφωνα με την στατιστική υπηρεσία του κράτους, το 2015 έγιναν 13.600 γάμοι, εκ των οποίων οι 8.831 είναι πολιτικοί και οι 4.175 είναι εκκλησιαστικοί. Παράλληλα, την ίδια χρονιά εκδόθηκαν 1807 διαζύγια.

Με βάση τα στοιχεία φαίνεται πως η μέση διάρκεια ενός γάμου που οδηγείται σε διαζύγιο είναι 9 χρόνια, με τα πλείστα ζευγάρια να χωρίζουν στις πόλεις (78,5% χωρίζουν στις πόλεις, έναντι του 19,1% που χωρίζουν στα χωριά).

Στο πλαίσιο αυτό και προς θεσμοθέτηση ενός οικογενειακού δικαίου που θα θέσει σε πιο ορθολογική βάση όλα εκείνα που σχετίζονται με το οικογενειακό δίκαιο, το Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημόσιας Τάξης ετοίμασε μια σειρά νομοσχεδίων, που τα παρουσίασε σε δημόσια διαβούλευση, ώστε να επιτευχθεί η απαραίτητη κοινωνική συναίνεση με όλους τους κοινωνικούς φορείς…

Οι παράμετροι των προβλημάτων και οι αλλαγές

Οι αλλαγές στο οικογενειακό δίκαιο αναμένεται να επιφέρουν σημαντικές βελτιώσεις, μεταξύ άλλων στα θέματα γάμου, διαζυγίου, σχέσεων γονέων και τέκνων, κληρονομικής διαδοχής και διασφάλισης των δικαιωμάτων του παιδιού σε περιπτώσεις εκδίκασης υποθέσεων οικογενειακού δικαίου.

Κατά τη συζήτηση σε πρόσφατη δημόσια διαβούλευση των νομοθετημάτων στην παρουσία εκπροσώπων οργανώσεων διαζευγμένων, δικηγόροι, δικαστές, εκπρόσωποι της Εκκλησίας, του Γραφείου του Γενικού Εισαγγελέα, άτομα από τις Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας, και Λειτουργοί του Τμήματος Εργασίας, εκπρόσωποι του ΣΠΑΒΟ και άλλων ΜΚΟ για την ισότητα των φύλων, τόνισαν την επιτακτική ανάγκη να προχωρήσει η αναθεώρηση, καθώς τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν ένα μεγάλο μέρος των πολιτών σε αυτές τις διαδικασίες είναι πολλά και σοβαρά.

Συγκεκριμένα, αναφέρθηκαν σε περιπτώσεις γονικής αποξένωσης, στη χρήση των παιδιών από τον ένα γονέα για να στερήσει την επαφή με το παιδί από τον άλλο γονέα. Ακούστηκαν τραγικές ιστορίες, όπως πατέρας να μην έχει δει το παιδί του για 18 μήνες και συμφωνήθηκε απ' όλους ότι υπάρχει μεγάλη ανάγκη για ψυχολογική στήριξη τόσο των παιδιών, όσο και των γονέων σε αυτήν τη διαδικασία.

Από το έτος 2010 μέχρι το 2016 εκδικάσθηκαν από τα Δικαστήριά μας συνολικά 15.736 αιτήσεις για λύση του γάμου. Σύμφωνα με στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας Κύπρου, το 2015 έγιναν 13.600 γάμοι, εκ των οποίων οι 8.831 είναι πολιτικοί και οι 4.175 είναι εκκλησιαστικοί. Παράλληλα, την ίδια χρονιά εκδόθηκαν 1807 διαζύγια.

Με βάση τα στοιχεία φαίνεται πως η μέση διάρκεια ενός γάμου που οδηγείται σε διαζύγιο είναι 9 χρόνια, με τα πλείστα ζευγάρια να χωρίζουν στις πόλεις (78.5% χωρίζουν στις πόλεις έναντι του 19.1% που χωρίζουν στα χωριά).

Επιβεβλημένη αναθεώρηση

Η αναθεώρηση και ο εκσυγχρονισμός του Οικογενειακού Δικαίου, έπειτα από περίπου 20 χρόνια, είναι επιβεβλημένα τόσο σε σχέση με την εφαρμογή των σχετικών νόμων, όσο και σε σχέση με την ανάγκη η νομοθεσία να μπορεί ν' ανταποκριθεί στις σημερινές απαιτήσεις, αντικαθιστώντας τις ρυθμίσεις του παρελθόντος. Η οικογένεια αποτελεί βασική αξία στην κοινωνία και πρέπει να προστατεύεται από τα θεσμικά όργανα μέσω ειδικών μέτρων, ακόμα και όταν βιώνει κάποια κρίση. Ειδικότερα, τα θεσμικά όργανα οφείλουν να ασχολούνται πρωτίστως με την προστασία του υπέρτατου συμφέροντος των ανήλικων τέκνων.

Τι προνοούν τα νομοσχέδια

Το ΥΔΔΤ, σε συνεργασία με το Γραφείο Επιτρόπου Νομοθεσίας και Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού, ετοίμασε το νομοσχέδιο για τη Διαμεσολάβηση σε Οικογενειακές Υποθέσεις. Σκοπός του νομοσχεδίου είναι να καθορίσει την έννοια της διαμεσολάβησης σε οικογενειακές υποθέσεις, ως διαδικασίας κατά την οποία τα μέρη, με τη βοήθεια τρίτου ανεξάρτητου και αντικειμενικού προσώπου, του διαμεσολαβητή, θα ρυθμίσουν από κοινού τις οικογενειακές τους υποθέσεις τόσο για το παρόν, όσο και για το μέλλον, βοηθούμενοι από διαμεσολαβητή, ώστε να λάβουν υπόψη τους και να διερευνήσουν τις διαθέσιμες επιλογές και να επικοινωνήσουν καλύτερα μεταξύ τους.

Περαιτέρω, η διαμεσολάβηση συμβάλλει στη μείωση του χρόνου που απαιτείται για την επίλυση τέτοιων διαφορών μέσω δικαστικών διαδικασιών, καθώς και στον περιορισμό των εξόδων.

Όσον αφορά την τροποποίηση του Περί Σχέσεων Γονέων - Τέκνων Νόμου, επιδιώκεται η διασφάλιση πρωτίστως των συμφερόντων του παιδιού και η αναγνώριση του δικαιώματος του παιδιού να εκφράσει ελεύθερα τη γνώμη του σχετικά με οποιοδήποτε θέμα το ενδιαφέρει, σε οποιαδήποτε δικαστική ή άλλη διοικητική διαδικασία.

Το νομοσχέδιο ρυθμίζει ειδικότερα τα πιο κάτω θέματα:

- Δικαίωμα επικοινωνίας
Διασφαλίζεται το δικαίωμα του παιδιού να μην αποχωρίζεται τους γονείς του, παρά μόνον όταν ο χωρισμός αυτός είναι αναγκαίος για το υπέρτατο συμφέρον του παιδιού. Επιδεικνύεται ο απαιτούμενος σεβασμός στο δικαίωμα του παιδιού που ζει χωριστά από τους γονείς του ή από τον έναν από αυτούς να διατηρεί κανονικά προσωπικές σχέσεις και να έχει επικοινωνία με τους δύο γονείς.

- Γονική μέριμνα
Στις περιπτώσεις διαζυγίου ή ακύρωσης γάμου, η γονική μέριμνα παραμένει να ασκείται από κοινού και από τους δύο γονείς και μόνο στις περιπτώσεις που το δικαστήριο κρίνει διαφορετικά ανατίθεται μόνο στον ένα γονέα και καθορίζουν τον τόπο διαμονής του.

Πώς ρυθμίζονται οι σχέσεις διαζευγμένων γονέων - παιδιών

Κατά την παρουσίασή του, ο Υπουργός Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως, Ιωνάς Νικολάου, ανέφερε ότι το Υπουργείο προχώρησε στον διορισμό δύο Επιτροπών -μια στην οποία μετείχαν εμπειρογνώμονες και μια στην οποία μετείχαν ακαδημαϊκοί- με σκοπό την αναθεώρηση του Οικογενειακού Δικαίου και στη συνέχεια λήφθηκαν προτάσεις και από τις δύο ομάδες μελετητών, εξηγώντας ότι η ομάδα εμπειρογνωμόνων ασχολήθηκε περισσότερο με προβλήματα και παρατηρήσεις επί του πλαισίου νομοθεσίας, ενώ οι ακαδημαϊκοί υπέβαλαν κυρίως εισηγήσεις για περαιτέρω εκσυγχρονισμό και προώθηση καινοτόμων αλλαγών.

Έπειτα από επεξεργασία και κωδικοποίηση των προτάσεων που λήφθηκαν από τις δύο επιτροπές, κρίθηκε αναγκαία η αναθεώρηση και ο εκσυγχρονισμός του Οικογενειακού Δικαίου, είπε, και οι εν λόγω προτάσεις υποβλήθηκαν σε δημόσιο διάλογο, όπου αρμόδιες Αρχές, διάφοροι φορείς, οργανώσεις και άτομα εξέφρασαν τις θέσεις και απόψεις τους, οι οποίες λήφθηκαν σοβαρά υπόψη κατά την ετοιμασία οκτώ σχετικών νομοσχεδίων.

Αναφερόμενος στις σημαντικότερες αλλαγές και καινοτομίες που προνοούνται, ο κ. Νικολάου επεσήμανε ότι:

- Παραχωρείται αρμοδιότητα στο Δικαστήριο να επιλαμβάνεται υποθέσεων όπου εμπλέκονται νεαροί παραβάτες του νόμου και για πρώτη φορά καθορίζεται ο ορισμός «παιδί σε σύγκρουση με τον νόμο», που αναφέρεται σε ανήλικο πρόσωπο που έχει διαπράξει αξιόποινη πράξη ή θεωρείται ύποπτο διάπραξης αξιόποινης πράξης.

- Αναθεωρείται η διαδικασία που ακολουθείται ενώπιον του Οικογενειακού Δικαστηρίου, ώστε, από τη μια, με την εξοικονόμηση χρόνου, να προωθηθεί η εκδίκαση υποθέσεων κατά ταχύτερο τρόπο και, από την άλλη, το Δικαστήριο να προστατεύσει περαιτέρω τα δικαιώματα του παιδιού, όπως αυτά αναγνωρίζονται σε διεθνείς συμβάσεις.

- Ρυθμίζονται θέματα που σχετίζονται με τους λόγους διαζυγίου, εισάγεται το συναινετικό διαζύγιο και αναθεωρείται ο χρόνος που οι σύζυγοι βρίσκονται σε διάσταση.

- Ενδυναμώνεται η προστασία της οικογενειακής στέγης, όπου κανένας εκ των συζύγων δεν θα μπορεί να διαθέσει καθ' οιονδήποτε τρόπο την οικογενειακή στέγη, χωρίς τη συγκατάθεση του άλλου.

- Ρυθμίζεται η δυνατότητα, ανάλογα με την ωριμότητα του τέκνου, αυτό να εκφράζει ελεύθερα τη γνώμη του σε οποιαδήποτε δικαστική ή άλλη διοικητική διαδικασία ή παράλληλη διαδικασία που ακολουθείται από αρμόδιες υπηρεσίες.

- Καθορίζονται αποτελεσματικότερες διαδικασίες συγκέντρωσης πληροφοριών για την περιουσιακή κατάσταση του συζύγου για σκοπούς υπολογισμού της διατροφής και αναθεωρείται η συνεισφορά του ενός συζύγου στην αύξηση περιουσίας στο ένα δεύτερο της αύξησης.

- Στις περιπτώσεις τέκνου θύματος βίας στην οικογένεια ο άλλος γονέας θα δύναται από μόνος του να ζητήσει την παρακολούθηση του τέκνου θύματος από ειδικούς εμπειρογνώμονες και την παροχή υπηρεσιών στήριξης και αποκατάστασής του.

- Το πρόγραμμα φύλαξης του τέκνου θα καταρτίζεται αναλυτικά και θα περιλαμβάνεται στο διάταγμα του Δικαστηρίου. Η φύλαξη του τέκνου θα γίνεται εξ ημισείας και από τους δύο γονείς, εκτός αν το Δικαστήριο αποφανθεί διαφορετικά.

- Το Δικαστήριο θα δύναται αυτεπαγγέλτως να διατάξει την υποχρεωτική συμμετοχή των γονέων σε εκπαιδευτικά ή και θεραπευτικά προγράμματα ή και προγράμματα ψυχοθεραπείας ή ψυχολογικής στήριξης ή την παροχή συμβουλευτικής ή ψυχολογικής στήριξης στο παιδί χωρίς να απαιτείται η συγκατάθεση των γονέων.

- Ρυθμίζεται η δυνατότητα υποβολής αίτησης για συνέχιση της καταβολής διατροφής τόσο από τον δικαιούχο όσο και από τον γονέα ή τον Διευθυντή ΤΥΚΕ, μετά την ενηλικίωση του τέκνου, στις περιπτώσεις όπου ειδικές περιστάσεις το επιβάλλουν.

Η διαμεσολάβηση

Επιπρόσθετα, με τις προτεινόμενες αλλαγές, σημαντικές είναι οι ρυθμίσεις που περιλαμβάνονται στο νομοσχέδιο για τη διαμεσολάβηση, το οποίο εκκρεμεί στη Βουλή, και το προτεινόμενο νομοσχέδιο που αφορά την αντιμετώπιση νεαρών παραβατών. Ειδικότερα, προωθούνται οι πιο κάτω αλλαγές στον υπό αναφορά Νόμο:

- Τα προσόντα που απαιτούνται για τον διορισμό δικαστών Οικογενειακών Δικαστηρίων συμπεριλαμβάνουν ευρεία γνώση σε θέματα οικογενειακού δικαίου ή αποδεδειγμένη εμπειρία στον χειρισμό δικαστικών υποθέσεων που εμπίπτουν στη δικαιοδοσία του Οικογενειακού Δικαστηρίου.

- Επίσης, οι δικαστές του Οικογενειακού Δικαστηρίου υποχρεούνται να λαμβάνουν συνεχή επιμόρφωση γύρω από τα θέματα που εντάσσονται στη δικαιοδοσία του Οικογενειακού Δικαστηρίου.

- Οι δικαστές, σε περίπτωση που κρίνουν ότι είναι προς το συμφέρον του παιδιού, δύνανται να διορίσουν ψυχολόγο, παιδοψυχολόγο ή άλλον εξειδικευμένο επιστήμονα προερχόμενο από τη δημόσια υπηρεσία ή ιδιώτη ή την παροχή συμβουλευτικής ή ψυχολογικής στήριξης στο παιδί χωρίς να απαιτείται η συγκατάθεση των γονέων.

Ο Υπουργός επεσήμανε ότι, στο πλαίσιο της κυβερνητικής πολιτικής για ταχύτερη διεκπεραίωση των υποθέσεων με την εξοικονόμηση δικαστικού χρόνου, έγινε τροποποίηση του Άρθρου 111 του Συντάγματος, όπου η σύνθεση του Οικογενειακού Δικαστηρίου σε αιτήσεις διαζυγίων θα αποτελείται από ένα δικαστή, αντί τριών, ως είχε μέχρι σήμερα. Ανάλογη τροποποίηση προωθήθηκε και στον Περί Οικογενειακών Δικαστηρίων Νόμο (Ν. 23/1990).