ΠΩΣ ΝΑ ΠΕΙΘΑΡΧΗΣΟΥΜΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΜΑΣ ΧΩΡΙΣ ΦΟΒΟ ΚΑΙ ΒΙΑ

Αυτήν και χιλιάδες άλλες απειλές ξεστομίζουν οι γονείς προκειμένου να τιθασεύσουν τα «άτακτα» παιδιά τους. Ποια είναι η σημασία της τιμωρίας και πόσο καλό μπορεί να κάνει τελικά η τιμωρία;

· Δημιουργούμε φόβο στα παιδιά, εξαντλούμε κάθε ίχνος δικής μας υπομονής και υπάρχει κίνδυνος ανάπτυξης ανθρώπων με θλίψη, επιθετική συμπεριφορά… ανθρώπων μοναχικών, ανθρώπων μη επικοινωνιακών

· Τα δίχρονα είναι μια πραγματική πρόκληση για τους γονείς. Έχουν συχνές εκρήξεις, νευριάζουν με το παραμικρό, εκτονώνουν κάθε τους σκέψη φέρνοντας τους γονείς αντιμέτωπους με τα όριά τους!

· Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας μπορούν να μάθουν τις κοινωνικά αποδεκτές συμπεριφορές και τους κανόνες. Τα παιδιά κάτω των 5 ετών ακολουθούν τους κανόνες τη μια στις δύο φορές.

· Η ψυχολόγος σχολικής και εξελικτικής κατεύθυνσης, Δρ Αριστονίκη Θεοδοσίου Τρυφωνίδου, διορθώνει τη λέξη «τιμωρία» και στη θέση της τοποθετεί τον όρο «φυσική συνέπεια».

Αν και πέρασαν αρκετά χρόνια, ακόμη «ακούω» τις φωνές της μητέρας μου όταν σκανδαλιάρικα έκανα κάποια ζημιά στο σπίτι ή απλώς έκανα τα δικά μου χωρίς να υπολογίζω το «όχι» και «μη» των μεγαλυτέρων. Το μεγαλύτερο σοκ το παθαίνω όταν οι φωνές που κάποτε άκουγα από τη μητέρα μου και οι ίδιες ατάκες, τώρα βγαίνουν από το δικό μου στόμα προς το δικό μου «τερατάκι». Υπάρχει όμως αποτέλεσμα από τις φωνές, τις απειλές και τις βαριές τιμωρίες;

Φυσικά και υπάρχει. Δημιουργούμε φόβο στα παιδιά, εξαντλούμε κάθε ίχνος δικής μας υπομονής και υπάρχει κίνδυνος ανάπτυξης ανθρώπων με θλίψη, επιθετική συμπεριφορά… ανθρώπων μοναχικών, ανθρώπων μη επικοινωνιακών. Η ψυχολόγος σχολικής και εξελικτικής κατεύθυνσης, Δρ Αριστονίκη Θεοδοσίου Τρυφωνίδου, μας μίλησε για το θέμα της τιμωρίας και μας εξήγησε με ποιους τρόπους μπορούμε να πειθαρχήσουμε τα παιδιά μας χωρίς να δημιουργούμε την κατάσταση του πανικού, του φόβου και της βίας.

Καταγραφή συναισθημάτων στη βρεφική ηλικία

Τα παιδιά ανάλογα με την ηλικία τους έτσι θα συμπεριφερθούν. Ποια όμως ηλικία είναι η κατάλληλη για να κατανοήσουν συνέπειες, το κακό, την απρεπή συμπεριφορά, ώστε να μπορούν οι ενήλικες να επιβάλουν τα όριά τους. Η Δρ Τρυφωνίδου επεσήμανε τη σημαντικότητα του αναπτυξιακού σταδίου του παιδιού. «Θα πρέπει να γνωρίζουμε τι μπορεί να αντιληφθεί το παιδί μας στην ηλικία που βρίσκεται και κατόπιν να δράσουμε ανάλογα. Στη βρεφική ηλικία ενδείκνυται να πειθαρχούμε τα μωρά μας καλύπτοντας τις ανάγκες τους, με την απόσπαση της προσοχής και τη συνεχή επίβλεψη. Στη βρεφική ηλικία τα μωρά δεν αντιλαμβάνονται τη ζημιά και το κακό.

Οι γονείς δεν πρέπει να αφήνουν το βρέφος σε κατάσταση αναστάτωσης για παρατεταμένο χρονικό διάστημα. Γιατί πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει ότι οι πρώιμες εμπειρίες αναστάτωσης στο προ-λεκτικό στάδιο διατηρούνται και αποθηκεύονται στην αμυγδαλή του εγκεφάλου. Η αμυγδαλή του εγκεφάλου είναι η έδρα των συναισθημάτων. Αυτό το γεγονός μπορεί να συμβάλει αργότερα σε ενδεχόμενα συναισθηματικά προβλήματα, ανησυχία, ανασφάλεια, χαμηλή αυτοεκτίμηση. Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας μπορούν να μάθουν τις κοινωνικά αποδεκτές συμπεριφορές και τους κανόνες. Τα παιδιά κάτω των 5 ετών ακολουθούν τους κανόνες τη μια στις δύο φορές».

Τρομερά δίχρονα

Τα δίχρονα είναι μια πραγματική πρόκληση για τους γονείς. Έχουν συχνές εκρήξεις, νευριάζουν με το παραμικρό, εκτονώνουν κάθε τους σκέψη φέρνοντας τους γονείς αντιμέτωπους με τα όριά τους! «Τα ψυχολογικά ορόσημα του δίχρονου παιδιού είναι τα εξής: ένα δίχρονο μπορεί να εκφράζει πια τα συναισθήματά του μέσα από τον θυμό και τις εκρήξεις του, καθώς είναι στη φάση που ακόμη ψάχνει να βρει τις λέξεις, προστατεύει τα δικά του παιχνίδια και δείχνει επιθετικές τάσεις. Μπορεί όμως να καταλάβει απλές οδηγίες γιατί κατανοεί περισσότερα απ' όσα μπορεί να μας πει. Μπορεί να κάνει απλές επιλογές, να συγκεντρώνεται για μερικά λεπτά.

Οι γονείς, καλό είναι να προσπαθούν να δίνουν απλές και κατανοητές οδηγίες με αιτιολόγηση. Να είναι παρόντες στη διαπαιδαγώγηση του παιδιού τους. Να ελέγχουν και να προσπαθούν να προλαμβάνουν τυχόν ατυχήματα ενεργώντας προληπτικά και να εννοούν αυτό που λένε. Π.χ. αν πουν όχι για κάτι, να το διατηρήσουν μέχρι τέλους. Να έχουν καλό προγραμματισμό και να καλύπτουν τις ανάγκες των παιδιών. Μπορούν να πειθαρχήσουν το παιδί τους δίνοντας οδηγίες με καταφατικές προτάσεις, όχι αρνητικές. Μπορούν να αποσπάσουν με διάφορους τρόπους την προσοχή του παιδιού, να του δώσουν προσωπικό χώρο, να του μάθουν προσωπικά όρια. Μπορούν επίσης να προσποιηθούν ότι χρειάζονται τη δική του βοήθεια και να αγνοήσουν επιλεκτικά τις μη αποδεκτές συμπεριφορές, ενθαρρύνοντας από την άλλη, όταν κάνει κάτι καλό. Έτσι κάνουμε το αίτημά μας για συμμόρφωση, παιχνίδι».

Επιβολή τιμωρίας

Τι γίνεται με την τιμωρία; Πρέπει να επιβάλλεται στα παιδιά ή όχι; Η ψυχολόγος διορθώνει τη λέξη «τιμωρία» και στη θέση της τοποθετεί τον όρο «φυσική συνέπεια». «Αν σπάσει κάτι, μπορεί να το κολλήσει… αν το πάρει από τη θέση του να το ξαναβάλει πίσω… αν χρειάζεται κάτι ας το ζητήσει… αν το λερώσει να το καθαρίσει… αν κτυπήσει κάποιον να ζητήσει συγγνώμη… Ακόμη και στα βρέφη μπορούμε να επαναλαμβάνουμε κάτι που θέλουμε να κάνουν ξανά και ξανά.

Η πειθαρχία εξαρτάται από το αναπτυξιακό ορόσημο που βρίσκεται το παιδί, την ιδιοσυγκρασία του, το πόσο ώριμο είναι, τη σειρά γέννησης, το πώς μαθαίνει καλύτερα, το είδος ευφυΐας που έχει, το φύλο του, τον τύπο της προσωπικότητας που έχει. Άρα το κάθε παιδί μπορεί να πειθαρχήσει αν ξέρουμε πώς να το πειθαρχήσουμε. Τα παιδιά σχολικής ηλικίας μπορούμε να τα πειθαρχήσουμε χρησιμοποιώντας στοχασμούς. Αν είμαστε εμείς καλό πρότυπο συμπεριφοράς, αυτό θα βοηθήσει πολύ.

Με το να υπενθυμίζουμε στα παιδιά τις υποχρεώσεις τους, ανάλογα με τον μαθησιακό τους τύπο, με το να χρησιμοποιούμε το χιούμορ όπου ενδείκνυται, με το να υπενθυμίζουμε τα οφέλη από την αλλαγή της συμπεριφοράς τους… Τα συμβόλαια μεταξύ παιδιού και γονιών μπορούν να λειτουργήσουν βοηθητικά. Μπορούμε να δώσουμε τη δυνατότητα στο παιδί να έχει μια μέρα όλη δική του, όπου να μπορεί να κάνει ελεύθερα τις δραστηριότητές του, να συμμετέχει το παιδί στη θέσπιση των κανόνων αλλά να είμαστε σίγουροι πως μπορεί να κατανοεί τον κανόνα, να τον θεωρεί δίκαιο και να μπορεί να τον εφαρμόζει».

Το ξύλο σίγουρα δεν βγήκε απ' τον παράδεισο

Η πειθαρχία, σύμφωνα και με την δρα Τρυφωνίδου, επικεντρώνεται στο μέλλον, ενώ εμπεριέχει τον αμοιβαίο σεβασμό. «Βοηθά το παιδί στον αυτοέλεγχο, συσφίγγει τις σχέσεις παιδιών-γονιών, περιορίζει την αυταρχικότητα, διευκολύνει τη συνύπαρξη, διδάσκει τις συνέπειες μιας συμπεριφοράς προετοιμάζοντας παράλληλα το παιδί για την ενηλικίωση. Συνδέεται με τη λογική, αναζητά τα συναισθήματα, τις ανάγκες που κρύβονται πίσω από μιαν ανεπιθύμητη συμπεριφορά και κινητοποιεί το παιδί προς την ορθή συμπεριφορά.

Οι σύγχρονες έρευνες θεωρούν την απομόνωση ως μορφή τιμωρίας, λανθασμένη τακτική. Και αυτό γιατί μεγαλώνουμε τα παιδιά μας με την πεποίθηση ότι η μοναχικότητα είναι συνώνυμη με την τιμωρία. Επίσης το ξύλο ως μέθοδος τιμωρίας δεν προσφέρει τίποτα. Οι έρευνες δείχνουν πως τα παιδιά που ξυλοκοπούνται εμφανίζουν πιο επιθετική συμπεριφορά έναντι τρίτων. Παιδιά που ξυλοκοπούνταν μικρά, φάνηκε ότι δυστυχούν στον γάμο τους γιατί συνέδεσαν την τιμωρία με την αποφυγή επικοινωνίας.

Επίσης έχουν χειρότερες σχολικές επιδόσεις. Οι φωνές είναι ακόμη μια κακή μέθοδος τιμωρίας. Με τις φωνές καταφέρνουμε να κάνουμε τα παιδιά να νιώθουν απειλή. Αποδυναμώνουμε τη σχέση μας με το παιδί μας και ενθαρρύνουμε το παιδί μας να κάνει το ίδιο σε άλλους. Τα παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας μπορεί να συμπεριφέρονται άσχημα λόγω κούρασης, πλήξης, υπερκινητικότητας, κακής διατροφής, ασθένειας, έλλειψης χρόνου για ξεκούραση, λόγω μη ρεαλιστικών προσδοκιών, λόγω μη κατανόησης των κανόνων, λόγω του αναπτυξιακού τους σταδίου, γιατί έχουν ανάγκη από κοινωνικοποίηση, γιατί παρακολουθούν πολλές βίαιες παραστάσεις (ηλεκτρονικά παιχνίδια)».

Ανυπακοή και αντιμετώπιση

Καλή η θεωρία, αλλά στην πράξη πώς εφαρμόζονται όλα αυτά; «Ας δώσουμε κάποιο παράδειγμα ανυπακοής καθώς και τον τρόπο αντιμετώπισης. "Δεν πρέπει να σκορπίζεις τα παιχνίδια σου στο πάτωμα", αυτό γιατί μπορεί κάποιος να τα πατήσει και να γλιστρίσει, συγυρίζουμε μαζί το δωμάτιο και εξηγούμε πού μπορεί να βάλει το κάθε παιχνίδι και γιατί. Ας προσπαθήσουμε να αποκωδικοποιήσουμε τη συμπεριφορά ενός δίχρονου που δεν θέλει να καθίσει στο καθισματάκι του αυτοκινήτου.

Μπορεί να βιώνει περιορισμό και αυτό να του προκαλεί ανησυχία. Του μιλάμε στο πρώτο πρόσωπο, του δείχνουμε την αγάπη μας και προγραμματιζόμαστε έγκαιρα. Αναγνωρίζουμε τα συναισθήματά του και του επιτρέπουμε να κρατά οποιοδήποτε παιχνίδι της αρεσκείας του όταν κάθεται στο καθισματάκι του. Ένα παράδειγμα από ένα τρίχρονο παιδάκι. Το παιδάκι μας κλαίει και τσιρίζει. Ενδεχομένως να βιώνει θλίψη, θυμό ή δυσφορία. Να το αγκαλιάσουμε δίνοντάς του προσοχή. Όταν ηρεμήσει, μπορούμε να του πούμε πως ένιωθε θυμό και πως αυτό είναι κατανοητό.

Παράδειγμα από ένα εξάχρονο παιδί. Δεν τακτοποιεί το δωμάτιό του γιατί βιώνει αδιαφορία. Μπορούμε να τροποποιήσουμε το δωμάτιο αγοράζοντας κουτιά αποθήκευσης. Μπορείτε να οργανώσετε μικρούς διαγωνισμούς καθαριότητας, να φωτογραφίσετε το ακάθαρτο δωμάτιο και το καθαρό δωμάτιο και να το κολλάτε σαν ένδειξη στην πόρτα του δωματίου του, να το κινητοποιήσετε να το πράξει: "μόλις το καθαρίσεις, θα παίξουμε το τάδε παιχνίδι". Σε κάθε οικογένεια το κάθε παιδί είναι μοναδικό και διαφορετικό.

Από αυτό και μόνο μπορεί να συμπεράνει κανείς πως είναι δύσκολο να ειπωθούν κανόνες που να κάνουν για όλα τα παιδιά. Όμως είναι σημαντικό οι γονείς να συμφωνούν μεταξύ τους για τους κανόνες και την πειθαρχία που θα επιβάλουν στα παιδιά τους. Η πειθαρχία είναι η οδός για την ευ-προσαρμοστικότητα. Στο διάβα της ζωής μας θα χρειαστεί να πειθαρχήσουμε σε πολλά πλαίσια, ωστόσο δεν θα είναι όλα τα είδη πειθαρχίας δίκαια, γι' αυτό χρειάζεται να μάθουμε την αυτοπειθαρχία γιατί αυτή θα μας βοηθήσει να πειθαρχούμε τον εαυτό μας όταν θεωρεί ότι κάποια πλαίσια τον εξαναγκάζουν να πειθαρχήσει».