Η ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΗΣ ΚΟΚΚΙΝΟΣΚΟΥΦΙΤΣΑΣ ΚΑΙ ΤΙ ΛΕΝΕ ΟΙ ΕΙΔΙΚΟΙ

Με ποιο τρόπο οι ιστορίες για δράκους, λύκους και πρίγκιπες μπορούν να λειτουργήσουν ως θεραπευτικό μέσο στα παιδιά…

· Αποτελεί μια τεχνητά καμωμένη διήγηση, που στόχο έχει τη μετάδοση κάποιων μηνυμάτων, την καλλιέργεια στάσεων, την ανάπτυξη τρόπων σκέψης, τη χαλιναγώγηση ορμών και την οριοθέτηση συμπεριφορών

· Τα παιδιά προδιατίθεντο να επιστρατεύσουν βοηθητικές και οργανωτικές εμπειρίες, προκειμένου να περιορίσουν την καταστροφικότητα. Η έρευνα αναφέρει ότι σε ομαδικό επίπεδο τα παιδιά ταυτίζονταν με τον επιτιθέμενο

· Όπως εξήγησε η εικαστική ψυχοθεραπεύτρια, τα παραμύθια μπορούν να βοηθήσουν στο να γίνουν κατανοητές συγκεκριμένες συγκρούσεις που βιώνει το παιδί, αλλά μπορούν παράλληλα να το κάνουν να νιώθει μια αισιοδοξία

Το ψυχολογικό και θεραπευτικό παραμύθι:

· Πραγματεύεται ένα ψυχολογικό πρόβλημα ή θέμα

· Απευθύνεται στο επίπεδο σκέψης που έχει το παιδί ανάλογα με την ηλικία του

· Του παραθέτει το πρόβλημα που αντιμετωπίζει με μιαν άλλη οπτική

· Του δείχνει τους τρόπους αντιμετώπισης του προβλήματος

· Λαμβάνει υπόψη τη γνώμη του παιδιού μέσω των βιωματικών ασκήσεων που περιέχει

· Το θέμα αναπαρίσταται μέσα από την εικαστική γραφή του παιδιού

· Λόγω του ότι το ζωγραφίζουν παιδιά της ηλικίας του, που βιώνουν το ίδιο πρόβλημα με το ίδιο, κάτι τέτοιο διευκολύνει το παιδί να ταυτιστεί, αλλά και να νιώσει πως δεν είναι το μόνο που αντιμετωπίζει αυτό το πρόβλημα

Το παραμύθι όπως το ακούσαμε όλοι από μαμά, γιαγιά, θεία, δασκάλα δεν είναι μόνο μια φτιαχτή ιστορία που δημιουργήθηκε για σκοπούς διασκέδασής μας. Αποτελεί μια τεχνητά καμωμένη διήγηση, που στόχο έχει τη μετάδοση κάποιων μηνυμάτων, την καλλιέργεια στάσεων, την ανάπτυξη τρόπων σκέψης, τη χαλιναγώγηση ορμών και την οριοθέτηση συμπεριφορών. Χρησιμοποιεί την υπερβολή και την επανάληψη ως μέσα έκφρασης και στοχεύει στη συνείδηση των παιδιών, γιατί πραγματεύεται καθημερινά προβλήματα, με λογοτεχνική μορφή. Τι γίνεται, όμως, σε περιπτώσεις παιδιών που αντιμετωπίζουν ήδη κάποια προβλήματα ψυχολογικής κυρίως φύσεως;

Το παραμύθι, όπως υποστηρίζουν οι ειδικοί, μπορεί να αποτελέσει θεραπευτικό μέσο για διάφορα προβλήματα και πολλοί ψυχολόγοι, ψυχίατροι, ψυχοθεραπευτές, ειδικοί θεραπευτές, ακόμη και εκπαιδευτικοί το εφαρμόζουν ως μια μέθοδο θεραπείας. Η εικαστική ψυχοθεραπεύτρια, Ψυχολόγος Εξελικτικής-Σχολικής κατεύθυνσης, Δρ Αριστονίκη Θεοδοσίου-Τρυφωνίδου μίλησε στη «Σ» εξηγώντας μας με ποιο τρόπο μια πλαστή ιστορία με πολύ χρώμα μπορεί να βοηθήσει ένα παιδί.

Μια φορά και έναν καιρό…

Τα παραμύθια είναι ένα προσφιλές μέσο, όπου οι μύθοι, οι μυθιστορίες, τα έπη και οι ιστορίες μεταλαμπαδεύονται από γενιά σε γενιά. Η Δρ Τρυφωνίδου τόνισε ότι κάτω από αυτό το πρίσμα το παραμύθι είναι ένα ευέλικτο υλικό, που μπορεί να προσαρμόζεται σε καινούργια σχήματα και να εξυπηρετεί ανάγκες.

«Ο ενθουσιασμός των παιδιών προσχολικής και σχολικής ηλικίας για τα παραμύθια αποτελεί θέμα πολλών μελετών. Τα παραμύθια έχουν χρησιμοποιηθεί και στην ψυχοθεραπεία για παιδιά ως θεραπευτικό μέσο. Τα παιδιά προδιατίθεντο να επιστρατεύσουν βοηθητικές και οργανωτικές εμπειρίες, προκειμένου να περιορίσουν την καταστροφικότητα. Η έρευνα αναφέρει ότι σε ομαδικό επίπεδο τα παιδιά ταυτίζονταν με τον επιτιθέμενο. Το παραμύθι, ως θεραπευτικό μέσο, βοήθησε αρκετά παιδιά να συμβολοποιήσουν την εμπειρία τους και να σκεφτούν την ιστορία με περισσότερη συνοχή. Τα παιδιά αναγνώστες αναγνωρίζουν στις περιπέτειες των χαρακτήρων των παραμυθιών τις ίδιες συγκρούσεις και άγχη που βιώνουν τα ίδια».

Όπως εξήγησε η εικαστική ψυχοθεραπεύτρια, τα παραμύθια μπορούν να βοηθήσουν στο να γίνουν κατανοητές συγκεκριμένες συγκρούσεις που βιώνει το παιδί, αλλά μπορούν παράλληλα να το κάνουν να νιώθει μια αισιοδοξία.

Το στερεότυπο του κακού λύκου

Τα παιδιά, μέσω των ιστοριών με όμορφο τέλος, αναπτύσσουν τη φαντασία τους και την ικανότητά τους να σκέφτονται νοερά, να γίνονται επινοητικά και εφευρετικά. Η ψυχολόγος συμπλήρωσε ότι «με το παραμύθι τα παιδιά ασκούνται στο να ακούν προσεκτικά. Το παραμύθι είναι μια γλώσσα που έχει τους δικούς της κανόνες και τρόπους αφήγησης. Τους κανόνες που μπορούν να κατανοήσουν τα παιδιά και τον τρόπο αφήγησης που αγαπούν, τον τρόπο που τα ταξιδεύει σε όμορφους κόσμους».

Μιλώντας για τη νέα παιδαγωγική, η Δρ Τρυφωνίδου εξήγησε ότι το παραμύθι ετοιμάζει τα παιδιά για τη ζωή. «Για τον σκοπό αυτό, μεταχειρίζεται τη γλώσσα του παιδιού, ακολουθεί τον δρόμο της ψυχής του. Όλα τα προτερήματα και ελαττώματα του ανθρώπου παρουσιάζονται στο παιδί μέσα στον κόσμο του παραμυθιού. Διαβάζοντας ένα παραμύθι με το παιδί μας και κοιτώντας τις ζωγραφιές δεν διαισθανόμαστε πόσες εικόνες και μηνύματα -συμβολικά, μεταφορικά- μεταφέρονται στο παιδί. Η εικόνα του καλού και του κακού, του αθώου και του ένοχου, η ταύτιση συγκεκριμένων ζώων με το καλό ή το κακό, το καλό τέλος. Όλα αυτά συνθέτουν αντιλήψεις, στερεότυπα, εικόνες για πράγματα και καταστάσεις. Το παιδί, σε αυτή την περίοδο της ζωής του, έχει ανάγκη να διευθετήσει το χάος των ερεθισμάτων του περιβάλλοντος».

Ψυχολογικό παραμύθι

Το θεραπευτικό παραμύθι δίνει στο παιδί την ευκαιρία να εκφράσει μέσα από αυτό τα συναισθήματα και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει. «Είναι μια θεραπευτική προσέγγιση, που αποσκοπεί στην αντιμετώπιση ψυχικών και σωματικών διαταραχών, αλλά και στη συνειδητοποίηση, έκφραση και ανάπτυξη της δημιουργικής πλευράς του παιδιού. Το θεραπευτικό παραμύθι χρησιμοποιείται εξελικτικά, διαγνωστικά, προληπτικά και θεραπευτικά από ψυχολόγους, ψυχιάτρους ψυχοθεραπευτές, ειδικούς θεραπευτές και εφαρμόζεται σε ιατροπαιδαγωγικά κέντρα, νοσοκομεία και ιδιωτικά κέντρα».

Το θεραπευτικό παραμύθι είναι ιδανικό από την προσχολική ηλικία μέχρι και την εφηβεία.

«Η ανάγνωση του παραμυθιού καθοδηγεί την ψυχική εξέλιξη των παιδιών, όχι τόσο ως στείρα ανάγνωση μιας ιστορίας που το παιδί ενδέχεται να κάνει και μόνο του, αλλά κυρίως ως μια δυναμική διαδικασία. Ειδικά στην περίοδο που η ικανότητα του παιδιού να διαβάσει μόνο του είναι ανύπαρκτη. Η όλη θεωρητική προϋπόθεση είναι ότι το παιδί ακούει μια ιστορία που περιγράφει ένα πρόβλημα, το οποίο αντιμετωπίζει και το ίδιο το παιδί. Η ιστορία έχει αρχή, μέση και τέλος. Ξεκινάει δηλαδή αναφέροντας το πρόβλημα που αντιμετωπίζει το παιδί, απαριθμώντας τις συνέπειες του προβλήματος αυτού στη ζωή του, ωστόσο προσφέρει και μια λύση. Κατόπιν, το παιδί μπορεί να απαντήσει ερωτήσεις κατανόησης, αλλά και να ζωγραφίσει το ίδιο τις εικόνες του παραμυθιού, βοηθώντας το έτσι να μετέχει δημιουργικά αλλά και ουσιαστικά».

«Μιλώ στον φόβο μου και αυτός φεύγει»

Η ψυχολόγος Εξελικτικής-Σχολικής κατεύθυνσης Δρ Τρυφωνίδου δουλεύει με το παραμύθι ως θεραπευτικό μέσο εδώ και πέντε χρόνια. Είναι η ίδια συγγραφέας θεραπευτικών παραμυθιών και αυτό τη βοήθησε να πλάθει ιστορίες με την ταυτότητα του παιδιού. Έχει δημιουργήσει μια σειρά παραμυθιών που πραγματεύονται θέματα όπως φοβίες, κακοποίηση, σχολικός εκφοβισμός κ.ά., για θεραπευτικούς αλλά και ερευνητικούς σκοπούς. «Τα παιδιά του δείγματος είχαν την ευκαιρία να επιλέξουν ανάλογα με τη θεματική κατηγορία ένα παραμύθι, από τα τρία που υπήρχαν ανά θεματική. Κατόπιν κλήθηκαν να ζωγραφίσουν τα ίδια τις εικόνες και να απαντήσουν ερωτήσεις κατανόησης, αλλά και προσωπικές ερωτήσεις. Τα περισσότερα παραμύθια εμπεριείχαν και χειροτεχνίες.

Το εντυπωσιακό είναι ότι τα παιδιά προσχολικής ηλικίας μετά την ανάγνωση του παραμυθιού και αφού το ζωγράφισαν διαφοροποιήθηκαν ως προς τον τρόπο που αντιμετώπιζαν το πρόβλημα. Ο διάλογος στα παραμύθια ακολουθεί τον τρόπο σκέψης των παιδιών ανάλογα με την ηλικία που βρίσκονται, και αυτό διευκόλυνε κατά πολύ την κατανόηση του προβλήματος, αλλά και της λύσης. Συγκεκριμένα, η αφήγηση ξεκινά από μια αφορμή, καταλήγει στο πρόβλημα και δίδεται η λύση στο τέλος.

Την ίδια αφηγηματική έχουν και οι ζωγραφιές, μέσα από τις οποίες το παιδί καλείται να απεικονίσει το θέμα που το ανησυχεί από τη γένεση μέχρι τη λύση, μέσω των αρχών της εικαστικής θεραπείας. Μάλιστα, ένα παιδάκι προσχολικής ηλικίας ανέφερε όταν του αναγνώστηκε το παραμύθι για τις φοβίες "μιλάω στον φόβο μου, σημαίνει ότι ο φόβος μου φοβάται και φεύγει"…

Ένα άλλο παιδάκι σχολικής ηλικίας ανέφερε για το παραμύθι με την κακοποίηση "δεν πρέπει να κτυπάμε ούτε να ενοχλούμε τους άλλους, γιατί όλοι ξέρουμε πως αυτό είναι ενοχλητικό. Αγγίζουμε με ευγένεια τους άλλους". Το εντυπωσιακότερο όλων ήταν ένα παιδάκι σχολικής ηλικίας, που ζωγράφισε στο παραμύθι για τον σχολικό εκφοβισμό μια σκήνη σχολικού εκφοβισμού, λέγοντας: "Όταν με κοροϊδεύουν τα άλλα παιδιά είμαι κάπως έτσι, αλλά νιώθω πολύ χειρότερα". Στόχος μου είναι να σταθμιστούν τα παραμύθια ως διαγνωστικό και θεραπευτικό εργαλείο».

Παραμύθι και για μεγάλους;

Σε ερώτησή μας αν το παραμύθι θα μπορούσε να λειτουργήσει ως θεραπευτικό μέσο και για τους ενήλικες η Δρ Τρυφωνίδου απάντησε πως «όλοι ζούμε το δικό μας παραμύθι… Πολλές φορές μια αλληγορία μάς προσφέρει τη δυνατότητα να δούμε ένα πρόβλημα από άλλη σκοπιά». Ίσως οι μεγαλύτεροι να έχουν μεγάλη ανάγκη από ένα παραμύθι για να ζήσουν ευτυχισμένοι. «Το παραμύθι μάς βοηθά να αντικρίσουμε αυτό που μας ανησυχεί ολιστικά, να το φιλοσοφήσουμε ή να γελάσουμε μαζί του. Οι μεγαλύτερες αλήθειες της ζωής ειπώθηκαν με παραβολές, μύθους και έπη. Τι χρειάζεται ένα πρόβλημα για να λυθεί; Νοηματοδότηση, αλλαγή πλαισίου ή συνθήκης, ή να ειπωθεί πιο γλυκά και φιλοσοφημένα για να γίνει αποδεκτό».