Η ΤΡΕΜΙΘΙΑ ΗΛΙΚΙΑΣ 1.500 ΧΡΟΝΩΝ ΣΥΓΚΑΤΑΛΕΓΕΤΑΙ ΜΕΣΑ ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΑ ΤΟΥ ΕΙΔΟΥΣ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ

Οι Έλληνες της Κύπρου διά μέσου του μύθου, της παράδοσης και της θρησκείας τους κατάφεραν να προστατέψουν και ακόμη προστατεύουν την κυπριακή χλωρίδα, σημειώνει λειτουργός του Τμήματος Δασών

Ετοιμάζεται σχέδιο προώθησης της ιστορίας του χωριού αλλά και του δέντρου, μέσα από μια σειρά εκδηλώσεων στο προσεχές μέλλον, τονίζει ο Κοινοτάρχης

Το γεγονός ότι η τρεμιθιά αποτελεί ιερό δέντρο ενισχύεται από τη διαπίστωση ότι στο γειτονικό χωριό Λιμνάτη, ο παλαιός τρέμιθος του χωριού βρίσκεται, επίσης, ακριβώς δίπλα στον χώρο της εκκλησίας του Αγίου Μάμαντος, όπου παλαιότερα λειτουργούσε και σαν σχολείο

Το χωριό Απαισιά έγινε πρόσφατα γνωστό λόγω της πολύκροτης υπόθεσης κλοπής του πίνακα της μπαλαρίνας, του διάσημου Γάλλου εμπρεσιονιστή ζωγράφου Εντγκάρ Ντεγκά. Εντούτοις, το ίδιο χωριό φημίζεται και για κάτι εξίσου σημαντικό, για το οποίο σπάνια γίνεται ιδιαίτερη αναφορά. Στη συγκεκριμένη κοινότητα βρίσκεται ο αρχαιότερος «κάτοικος» της Κύπρου, ηλικίας 1.500 χρόνων. Δεν πρόκειται ασφαλώς για άνθρωπο, αλλά για το γηραιότερο δέντρο και συγκεκριμένα μια αιωνόβια τρεμιθιά (Pistacia Atlantica).

Ιστορικά στοιχεία

Τοποθετημένη σε υψόμετρο 480 μέτρων, στα νότια της οροσειράς του Τροόδους, στο μέσο των ποταμών Γαρύλλη και Λιμνάτη, η όμορφη και γραφική Απαισιά βρίσκεται μόλις μερικά χιλιόμετρα από τη Λεμεσό. Όπως μαρτυρούν οι υπάρχουσες αρχαιολογικές ενδείξεις, η ζωή στο χωριό χρονολογείται ήδη από τη νεολιθική περίοδο (5700-2800 π.χ.), ενώ, σύμφωνα με την παράδοση, η ονομασία του χωριού οφείλεται σε μεταναστευτικά κύματα Ελλήνων της Ιωνίας, της σημερινής Μικράς Ασίας από την πόλη Απεσό, πλησίον της Εφέσου. Ωστόσο, κατά μιαν άλλη εκδοχή, δεν αποκλείεται και η ύπαρξη άμεσης μεταναστευτικής σχέσης με την ομηρική πόλη Παισόν, που βρισκόταν κοντά στην αρχαία πόλη της Τροίας.

Χαρακτηριστικά Τρέμιθου

Ο Τρέμιθος του Αϊ-Γιωρκού, όπως τον αποκαλούν οι κάτοικοι, συμπεριλαμβάνεται στον κατάλογο με τα διακόσια αιωνόβια δέντρα της Κύπρου και ανήκει στην οικογένεια Ανακαρδιίδων (Anacardiaceae). Με την περίμετρο του κορμού της να φτάνει τα 7 μ. περίπου, και το ύψος τα 10 μ., η «γηραιά κυρία», κατάφερε ως εκ θαύματος να επιβιώσει σε ένα τραχύ ιζηματογενές έδαφος πλούσιο σε ασβέστιο και παράλληλα να αναπτυχθεί στο πέρασμα των αιώνων, χάρη στη μέτρια βροχόπτωση που δέχεται ετησίως.

Θεωρείται επιπλέον ένα από τα αρχαιότερα εν ζωή δείγματα του συγκεκριμένου είδους σε παγκόσμια κλίματα, γεγονός που αυξάνει σημαντικά την ιστορική και βοτανολογική του αξία. Περήφανοι για το «θαύμα» αυτό της φύσης, οι κάτοικοι της κοινότητας φροντίζουν ανελλιπώς το στολίδι του χωριού τους και βρίσκονται σε διαρκή συνεργασία με το Τμήμα Δασών, που έχει αναλάβει εδώ και καιρό τη συντήρησή του.

Η τρεμιθιά βρίσκεται δίπλα από το παλιό σχολείο αλλά και την παλαιά εκκλησία του χωριού, που είναι αφιερωμένη στον Άγιο Γεώργιο. Σύμφωνα με μαρτυρίες των κατοίκων, κάτω ακριβώς από την εκκλησία βρίσκεται νεκροταφείο, ενώ εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι στον ίδιο χώρο βρέθηκαν, κατά τα παρελθόν, και αρχαιολογικά ευρήματα αφιερωμένα στη θεά Αφροδίτη και μια κολόνα που αναγράφει το όνομα του θεού Απόλλωνα.

Προσπάθειες ανάδειξης

Σε συνομιλία που είχαμε με τον Κοινοτάρχη του χωριού κ. Λευτέρη Περικλή, ο ίδιος τόνισε ότι υπάρχει σχέδιο προώθησης της ιστορίας του χωριού αλλά και του δέντρου, μέσα από μια σειρά εκδηλώσεων στο προσεχές μέλλον. «Ήδη υπάρχει σκέψη για εκπόνηση ενός βιβλίου σχετικά με την ιστορία του χωριού μας. Με το πέρας της ολοκλήρωσής του θα πραγματοποιηθεί και μια σειρά εκδηλώσεων που θα αφορούν τον τρέμιθό μας σε συνδυασμό με μια σειρά άλλων μέτρων ανάπλασης του περιβάλλοντα χώρου».

Αναφορικά με τον πιθανό κίνδυνο επηρεασμού του Τρέμιθου από το μικρό αμφιθέατρο που κτίστηκε περιμετρικά του, ο κ. Περικλής δήλωσε στην «Σημερινή» ότι έχει ήδη αφαιρεθεί ένα μέρος του ασφάλτου, ούτως ώστε να υπάρχει αρκετός χώρος για αερισμό του ριζικού συστήματος. Είναι γεγονός ότι παρά την ηλικία το, ο αρχαιότερος κάτοικος της Κύπρου δεν φαίνεται να παρουσιάζει σημάδια αποξήρανσης και κόπωσης. Πιθανή εξήγηση της καλής κατάστασης είναι η ύπαρξη υπόγειου νερού. Λαμβάνοντας ωστόσο υπ' όψιν τα ακραία κλιματολογικά φαινόμενα που παρατηρούνται στην Κύπρο, το παρατεταμένο διάστημα ανομβρίας και σταδιακής αποξήρανσης των δασών της Κύπρου, λαμβάνονται κατά καιρούς διάφορα προληπτικά μέτρα από τους αρμόδιους για συντήρησή του.

Τα ιερά δέντρα

Ο Βοηθός Δασικός Λειτουργός του Τμήματος Δασών Γλαύκος Κυριάκου πολύ ορθά έγραψε, κατά το παρελθόν, πως οι Ελληνοκύπριοι διά μέσου του μύθου, της παράδοσης και της θρησκείας τους κατάφεραν να προστατέψουν και ακόμη προστατεύουν την κυπριακή χλωρίδα. Συγκεκριμένα, αναφορικά με την Τρεμιθιά την Ατλάντικη, στην οποία ανήκει και αυτή της Απαισιάς, δήλωσε: «Είναι δέντρα που διασώθηκαν κυρίως κοντά σε εκκλησίες. Σε αρκετά χωριά της επαρχίας Πάφου χρησιμοποιούσαν τους καρπούς τους για να βγάζουν λάδι για τις καντήλες, αντί να χρησιμοποιούν ελαιόλαδο. Αρκετά από τα δέντρα αυτά είναι αφιερωμένα στην Παναγία ή σε άλλους αγίους.

Διασώθηκαν μερικά αιωνόβια δέντρα, όπως ο Τρέμιθος στην Πάφο στις κατακόμβες της Αγίας Σολομωνής». Σημειώνεται ότι πάνω από την τρεμιθιά, στα παλιά χρόνια, συνήθιζαν να κρεμάζουν διάφορα ρούχα τα οποία κάλυπταν το μέλος του σώματός τους το οποίο ήθελαν να γιατρέψει η Αγία. Δυστυχώς στις μέρες μας, αυτό το αθώο έθιμο τείνει να διαστρεβλωθεί και να εμπορευματοποιηθεί. Παρόμοια έθιμα παρατηρούνται επίσης και στον ελλαδικό χώρο. Το γεγονός ότι η τρεμιθιά αποτελεί ιερό δέντρο ενισχύεται από τη διαπίστωση, ότι στο γειτονικό χωριό Λιμνάτη ο παλαιός τρέμιθος του χωριού βρίσκεται επίσης ακριβώς δίπλα στον χώρο της εκκλησίας του Αγίου Μάμαντος, όπου παλαιότερα λειτουργούσε και σαν σχολείο.

Δενδρολατρεία

Πολλοί ερευνητές και βοτανολόγοι αναφέρουν, μέσα από διάφορες σχετικές μελέτες τους, ότι οι τρέμιθοι ανήκουν στα ιερά δέντρα, τα οποία κατά την αρχαιότητα τιμούσαν δεόντως σε τελετές που συνδέονταν με τη γονιμότητα, την εποχή του σιδήρου. Πολλές περιοχές της Ανατολικής Μεσόγειου, όπως το Ισραήλ, αλλά και στη Μινωική Κρήτη και τη Μυκηναϊκή Ελλάδα η συγκεκριμένη δενδρολατρεία αποτυπώθηκε και στη θρησκευτική τέχνη, και πιθανώς λειτουργούσε ως ένα θρησκευτικό σύμβολο για τη δύναμη της ζωής, του θανάτου, της αναγέννησης, και του τελετουργικού καθαρισμού. Στο Ισραήλ συγκεκριμένα, ένα από τα δύο ιερά δέντρα είναι και η Pistacia Atlantica.

Η ικανότητα του συγκεκριμένου δέντρου, να αναπτύσσεται σε ένα σημαντικό μέγεθος, φαίνεται ότι αποτελούσε τον βασικό λόγο για τον οποίο καθιερώθηκε ως αντικείμενο λατρείας. Επιπλέον, στην αρχαία Χαναάν οι τρέμιθοι ήταν τόσο διαδεδομένοι στις λατρείες της γονιμότητας, όπου συμβόλιζαν τη θεά Ασερά, την αντίστοιχη Αστάρτη των Φοινίκων και την Αφροδίτη των Ελλήνων. Αυτές οι λατρείες ήταν γνωστές π.χ. από την Αγία Γραφή, αν και υπήρχαν σίγουρα πριν οι Ισραηλίτες φτάσουν στην περιοχή.

Ιατρικές χρήσεις

Οι Αιγύπτιοι συνήθιζαν να εισάγουν τρέμιθο-ρητίνη ως τελετουργικό θυμίαμα, ως συστατικό να παρασκευάσουν μούμιες για την «αιώνια ζωή» και ως φάρμακο, ως επί το πλείστον για την απολύμανση. Στην αρχαία Αίγυπτο επίσης η τρέμιθο-ρητίνη χρησιμοποιήθηκε για διάφορα μέρη του σώματος (πληγές, μάτια, αιδοίο) για την εκκένωση, δηλαδή απολύμανση ή τον καθαρισμό. Παρόμοιες θεραπευτικές λειτουργίες που δίδονται από τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς των ιατρικών κειμένων. Ο Θεόφραστος αναφέρει συγκεκριμένα: «Οι ρητίνες από δέντρα σε δέντρα διαφέρουν. Η καλύτερη ρητίνη είναι της Τρεμιθιάς, είναι η πιο αρωματική και έχει την πιο λεπτή μυρωδιά, αλλά η απόδοσή της δεν είναι άφθονη».