20ό Συνέδριο ΚΕΝΘΕΑ: Οι εξαρτήσεις στην εφηβική και νεανική ηλικία

Έφηβοι, ανώριμοι να αντιμετωπίσουν τις δύσκολες και απαιτητικές συνθήκες της στρατιωτικής ζωής, κατατάσσονται απροετοίμαστοι στην Εθνική Φρουρά

Η ΧΡΗΣΗ ουσιών και ιδιαίτερα κάνναβης αρχίζει από τα 15 και επιδεινώνει το πρόβλημα προσαρμογής στον στρατό, σύμφωνα με τον κλινικό ψυχολόγο Ταγματάρχη Γιάννη Πέτρου

Μεγάλο πρόβλημα προσαρμογής στον στρατό αντιμετωπίζουν πολλοί νέοι μας, που είναι έφηβοι 17 ή 18 χρονών όταν κατατάσσονται στην Εθνική Φρουρά και δεν έχουν την ωριμότητα που θα τους βοηθούσε να προσαρμοστούν στις δύσκολες και απαιτητικές συνθήκες της στρατιωτικής ζωής, ενώ δεν προετοιμάζονται καθόλου γι’ αυτό από την οικογένεια, το σχολείο ή την πολιτεία, ανέφερε σε αποκαλυπτική του παρέμβαση στο 20ό ετήσιο Συνέδριο του ΚΕΝΘΕΑ το Σάββατο 7 Φεβρουαρίου 2015 ο κλινικός ψυχολόγος στην Εθνική Φρουρά, Ταγματάρχης Γιάννης Πέτρου.

«Δεν λέω ότι πρέπει να στρατιωτικοποιήσουμε τη νεολαία μας, όμως δεν προετοιμάζονται καθόλου για τη θητεία τους στον στρατό», είπε χαρακτηριστικά. «Η θητεία από μόνη της έχει πολύ υψηλό βαθμό δυσκολίας και για να μπορέσει κάποιος νέος να προσαρμοστεί, προϋποθέτει μια κατάλληλη προετοιμασία».

Νεοσύλλεκτοι χρήστες κάνναβης

Το θέμα του Συνεδρίου ήταν «Οι εξαρτήσεις στην εφηβική και νεανική ηλικία. Μεταβατικοί σταθμοί - σχολείο, στρατός, κοινωνία». Μιλώντας για τα συχνότερα προβλήματα των εθνοφρουρών κατά τη μετάβασή τους από το σχολείο στον στρατό, ο κ. Πέτρου αναφέρθηκε στα ευρήματα του Τμήματος Ψυχικής Υγείας της Εθνικής Φρουράς στα κέντρα εκπαιδεύσεως των νεοσυλλέκτων, που αφορούν μεταξύ άλλων και τη χρήση νόμιμων ή παράνομων ουσιών.

«Η ηλικία έναρξης χρήσης ουσιών θεωρείται ότι είναι 18-20 χρονών, αν και εγώ θεωρώ ότι η ηλικία έναρξης της χρήσης, κυρίως κάνναβης, που αναφέρεται από τους νεοσύλλεκτους, είναι 15 χρονών, δυστυχώς», είπε. «Έρχονται για κατάταξη νέοι που έχουν ήδη κάνει χρήση και κατάχρηση, κυρίως κάνναβης, έχουν περάσει από διάφορες δομές, έχουν κάνει θεραπεία και ένας από τους χειρότερους φόβους τους, που μας αναφέρουν οι ίδιοι, είναι μήπως ξαναρχίσουν τη χρήση, λόγω του στρες και της πίεσης που βιώνουν στονστρατό.

Τους χρήστες δεν τους διώχνουμε από τονστρατό. Και το ότι είμαι σήμερα εδώ και απευθύνομαι σ' εσάς, είναι μια απόδειξη ότι ευτυχώς,μετά από δεκαετίες, καταφέραμε σαν στρατός να συνεργαστούμε με το ΚΕΝΘΕΑ. Εκτός από τη δική μας στήριξη, τους παραπέμπουμε για βοήθεια σε διάφορες δομές, εκτός αν πρόκειται για περιπτώσεις κατάχρησης σκληρών ουσιών, οπότε ακολουθείται άλλη διαδικασία».

Η σειρά Α’ ΕΣΟ του χειμώνα

Ο ταγματάρχης Πέτρου αναφέρθηκε σε προβλήματα των νέων κατά σειρά κατάταξής τους στην Εθνική Φρουρά. Όπως διευκρίνισε, «η προσωπικότητα των νέων που κατατάσσονται τον Ιανουάριο είναι διαφορετική από εκείνων που κατατάσσονται τον Ιούλιο».

Παρατήρησε ότι «εφόσον η προσωπικότητα είναι διαφορετική, και η αντίδραση είναι διαφορετική. Θα προσπαθήσουμε να σκιαγραφήσουμε την προσωπικότητα αυτών των ανθρώπων, στην προσπάθειά τους να προσαρμοστούν σε ένα καινούργιο γι’ αυτούς περιβάλλον. Η σειρά κατάταξης του Ιανουαρίου, η Α΄ ΕΣΟ, αποτελείται από άτομα που έχουν διακόψει ή εγκαταλείψει το σχολείο, είτε λόγω ακαδημαϊκών αδυναμιών (έχουν μείνει στάσιμοι, οπότε αναγκάζονται να καταταγούν), είτε λόγω άλλων κοινωνικο-οικονομικών προβλημάτων.

Αναφέρομαι τώρα στους ανθρώπους που παρουσιάζουν προβλήματα και δεν σημαίνει ότι όλοι οι νέοι έχουν αυτά που αναφέρονται. Κάποιοι έχουν ήδη ιστορικό παραπτωματικής ή και εγκληματικής συμπεριφοράς. Δηλαδή έχουν ήδη φάκελο στην Αστυνομία ή στην ΥΚΑΝ για προβλήματα κλοπών, καβγάδων, για κατάχρηση ή διακίνηση ουσιών. Παρατηρούμε έλλειψη εσωτερικών κινήτρων στους νέους αυτούς, όσον αφορά την εκπλήρωση της θητείας τους. Όταν ερωτηθούν γιατί δεν θέλουν να υπηρετήσουν στον στρατό, απαντούν ότι «εγώ το σχολείο δεν το τέλειωσα, τι να την κάνω τη θητεία;».

Τη θεωρούν χάσιμο χρόνου γι’ αυτούς. Άλλο πρόβλημα που επικαλούνται για την επιθυμία τους να μην υπηρετήσουν είναι τα πολλά οικονομικά, κοινωνικά και οικογενειακά προβλήματα. Η οικονομική κρίση φαίνεται ότι έχει επιβαρύνει πολύ τον ψυχισμό των νέων. Αυτά τα προβλήματα εκφράζονται με ανυπακοή στους κανονισμούς και στους ανωτέρους τους. Από την πρώτη μέρα της κατάταξής τους, μπορεί να επιδείξουν παραπτωματική συμπεριφορά - τσακώνονται μεταξύ τους και πολλά άλλα. Το πρόβλημα της δυσκολίας συμβίωσης με άλλα άτομα το έχουν όλοι οι στρατιώτες.

Εκεί που έχουν όλες τις ανέσεις τους -το δωμάτιό τους, το κομπιούτερ τους, το μπάνιο τους- ξαφνικά, μέσα σε μια μικρή περίοδο δέκα ημερών, πρέπει να προσαρμοστούν και να συμβιώσουν με άλλους 15 ή 20 της δικής τους ηλικίας. Τότε αρχίζουν να παραπονιούνται ότι δεν μπορούν να συμβιώσουν με τους υπόλοιπους, ότι τους ενοχλεί το φως, τους ενοχλούν οι φωνές και δεν μπορούν να μείνουν μέσα στον θάλαμο. Είχα πρόσφατα μια περίπτωση με κάποιον που κοιμήθηκε όλη τη νύχτα στις σκάλες, γιατί, όπως μου είπε, δεν τον άφηναν οι άλλοι με τις φωνές τους να κοιμηθεί…

Ένα άλλο θέμα είναι το φαγητό του στρατού, που σήμερα ίσως είναι καλύτερο και από αυτό του σπιτιού τους, αλλά αρνούνται να το φάνε. Όχι γιατί δεν είναι καλό, αλλά γιατί είναι του στρατού… Αυτά τα άτομα έχουν υπερβολικό άγχος κατά την κατάταξή τους, το οποίο σωματοποιούν, παρουσιάζοντας οργανικά προβλήματα - πονοκεφάλους, κεφαλαλγίες, εμετούς, μυϊκούς πόνους.

Οι εξάρσεις θυμού στην ομάδα αυτή είναι πολύ χαρακτηριστικοί - γιατί νιώθουν ότι δεν μπορεί να γίνει το δικό τους, ότι είναι περιορισμένοι. Μας λένε ότι «για μένα είναι αδιανόητο να μπαίνω στο στρατόπεδο και να νιώθω ότι υπάρχει μια νοητή γραμμή που μου απαγορεύει να φύγω. Ποιος είναι αυτός που θα μου πει εμένα τι θα κάνω;». Χαρακτηριστική είναι η επιθετική συμπεριφορά προς τους συναδέλφους τους και προς τους αξιωματικούς. Παρουσιάζουν συχνά καταθλιπτικές εκδηλώσεις, μέχρι του σημείου να αναφέρουν ότι θα κάνουν κακό στον εαυτό τους.

Επειδή συχνά αυτοί στηρίζουν οικονομικά την οικογένειά τους αφού εργάζονται από μικρή ηλικία (και η οικονομική κρίση επιβάρυνε περισσότερο την οικονομική τους κατάσταση), θεωρούν ότι ο στρατός τούς στερεί την ελευθερία να στηρίξουν την οικογένειά τους και παρουσιάζουν και το λεγόμενο άγχος αποχωρισμού».

Η σειρά Β’ ΕΣΟ του καλοκαιριού

Όπως επεσήμανε το ταγματάρχης Πέτρου, οι περισσότεροι νεοσύλλεκτοι της κατάταξης του καλοκαιριού έχουν αποφοιτήσει από τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, έχουν διαφορετικό τρόπο ζωής και αυτοί δυσκολεύονται ακόμα περισσότερο να συμβιώσουν με άλλα άτομα στον ίδιο χώρο.

Επίσης, έχουν το άγχος του αποχωρισμού και συνήθως συμπεριφέρονται με νευρωσικό τρόπο. Δηλαδή δεν αντιδρούν και δεν φωνάζουν, αλλά είναι αγχωμένοι και πολύ συχνά με καταθλιπτικά συμπτώματα. Δεν ανέχονται διαταγές των εκπαιδευτών, αλλά όχι με την έννοια αυτών που κατατάσσονται τον Γενάρη.

Δεν ανέχονται βασικά τις φωνές. Βλέπουμε να μην έχουν αντοχή στις απαιτήσεις της εκπαίδευσης και γενικά της διαβίωσης στον στρατό. Νιώθουν έντονα το συναίσθημα της απώλειας των προσωπικών τους ανέσεων. (Σκέφτηκα να περιλάβω στην παρουσίασή μου μια φωτογραφία ενός νεαρού που να είναι αραχτός και λάιτ στο δωμάτιό του, με το κομπιούτερ του κλπ, και από την άλλη στρατιωτικές ασκήσεις - και αυτό θα αποτύπωνε ξεκάθαρα τι συμβαίνει).

Περιπτώσεις χρήσης ουσιών, κυρίως κάνναβης, παρουσιάζονται και μεταξύ νεοσυλλέκτων της κατάταξης του Ιουλίου και όχι μόνο του Ιανουαρίου, και αυτό επιβεβαιώνει ότι η χρήση ουσιών δεν έχει οικονομική ή κοινωνική τάξη ή επίπεδο μόρφωσης».

Ένα άλλο ζήτημα είναι ότι το βαθμοθηρικό σύστημα της εκπαίδευσής μας και ο τρόπος εισδοχής στα πανεπιστήμια δεν επιτρέπει, δυστυχώς, στον νέο να ασχοληθεί με οτιδήποτε άλλο. Τον στρατό τον θυμάται ο νέος δέκα μέρες μετά που τελειώνει το σχολείο, όταν πρέπει να παρουσιαστεί για κατάταξη.

Τόσο είναι το περιθώριο που του δίνεται. Κατά την εφηβεία, οι νέοι δεν ασχολούνται με δραστηριότητες παρόμοιες με αυτές του στρατού. Στην ηλικία που μπαίνουν στον στρατό είναι, στην ουσία, ακόμα έφηβοι, έχουν τις ίδιες ανησυχίες, είναι σαν να συνεχίζει η εφηβεία και δεν έχουν την ωριμότητα που θα τους βοηθήσει να προσαρμοστούν. Θεωρούν ότι η θητεία είναι χάσιμο χρόνου γι’ αυτούς - και ιδιαίτερα όταν περάσουν στα πανεπιστήμια, θεωρούν ότι είναι ένα εμπόδιο στην επαγγελματική τους σταδιοδρομία».

Τελειώνοντας ο ταγματάρχης Πέτρου είπε ότι «για όλους τους νέους, ο στρατός είναι μια ψυχοτραυματική εμπειρία, οπότε αναγκάζονται να επιστρατεύσουν όλες τις δυνάμεις τους για να μπορέσουν ν’ αντεπεξέλθουν σωματικά και ψυχικά. Όπως φαίνεται, δεν υπάρχει εσωτερικό κίνητρο εκτέλεσης υποχρέωσης προς την πατρίδα και δεν μπορείς καν να τους μιλήσεις γι’ αυτό. Σου απαντούν αναφέροντας την καταρράκωση των αρχών και των αξιών της κοινωνίας μας, που αναπόφευκτα επηρεάζει και τους νέους μας. Και για την κατάσταση αυτή φέρουμε όλοι μεγάλη ευθύνη - οικογένεια, πολιτεία, σχολείο και ο στρατός. Θα πρέπει να γίνει προσπάθεια από όλους μας για προστασία των νέων, από κοινού».

Έκτακτο ναρκοτέστ στον στρατό

Απαντώντας σε ερώτηση του βουλευτή του ΔΗΣΥ Ρίκκου Μαππουρίδη, για την πρόταση νόμου της κοινοβουλευτικής ομάδας του κόμματος για χρήση ναρκοτέστ στην Εθνική Φρουρά, «το οποίο κόλλησε στο Υπουργείο Άμυνας», ο Ταγματάρχης Δρ Γιώργος Στυλιανίδης, είπε τα εξής:

«Το ΓΕΕΦ μελέτησε το νομοσχέδιό σας με πολλή επιμέλεια, αλλά υπήρχαν κάποια αδύνατα σημεία, για τα οποία υπέβαλε σχόλια. Ουσιαστικά το νομοσχέδιο είναι παρόμοιο με αυτό που ισχύει για τους κρατούμενους στις Κεντρικές Φυλακές. Όπως π.χ. η λήψη περιοριστικών και τιμωρητικών μέτρων σε περίπτωση που ο νέος δεν δώσει δείγμα ούρων, εντός καθορισθέντος χρονικού πλαισίου. Αυτό, με βάση τους όρους λειτουργίας της ανθρώπινης φύσης, είναι άδικο, γιατί η ούρηση δεν είναι εκούσια πράξη - ελέγχεται από πολλούς μηχανισμούς και σίγουρα σε μια φάση ψυχολογικού στρες, το άτομο μπορεί να μη δώσει το δείγμα ούρων στον καθορισθέντα χρόνο.

Όντως, ένα νομοσχέδιο που θα έδινε στην Εθνική Φρουρά τη δυνατότητα να ελέγχει εκτάκτως και περιστασιακά τους στρατιώτες για χρήση ουσιών, θα λειτουργούσε αποτρεπτικά και θα ήταν χρήσιμο, γι’ αυτό και αποτελεί πρόταση του ΓΕΕΦ προς το Υπουργείο Άμυνας και πρόθεση του Υπουργείου, να το προωθήσει. Χρειάζεται όμως προσοχή στην προετοιμασία του, ώστε να είναι δίκαιο προς τους στρατιώτες, να σέβεται την προσωπικότητά τους, να τηρούνται οι αρχές προστασίας των προσωπικών δεδομένων και να μην τιμωρούνται αδίκως οι στρατιώτες ή όποιοι υπόκεινται σε έλεγχο».

Απαντώντας, εξάλλου, σε ερώτηση του Μητροπολίτη Ταμασσού και Ορεινής Ησαΐα, Προέδρου του ΚΕΝΘΕΑ, κατά πόσο υπάρχει κανάλι επικοινωνίας και πληροφόρησης για παιδιά χρήστες, μεταξύ των αρμοδίων στα σχολεία και της Εθνικής Φρουράς, ο Ταγματάρχης Στυλιανίδης ανέφερε ότι «υπάρχει θεσμοθετημένη συνεργασία του ΓΕΕΦ με το Υπουργείο Παιδείας, μέσω του μνημονίου συνεργασίας με το Αντιναρκωτικό Συμβούλιο για την αντιμετώπιση του προβλήματος των ναρκωτικών.

Υπάρχουν κάποιες δυσκολίες, για να ξεπεράσουμε κάποια ισχύοντα για χρόνια. Πιστεύω ότι αυτό το κανάλι επικοινωνίας ΓΕΕΦ και Υπηρεσίας Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας του Υπουργείου Παιδείας πρέπει ν’ ανοίξει για να υπάρχει αμφίδρομη συνεργασία και πληροφόρηση, και για να μπορούν να τυγχάνουν κατάλληλης αντιμετώπισης τέτοια περιστατικά από το ΓΕΕΦ. Όπως σε όλες τις στρατιωτικές επιχειρήσεις, βασική προϋπόθεση για την επιτυχία τους είναι η ύπαρξη πληροφοριών. Έτσι, σε αυτήν τη συγκεκριμένη επιχείρηση, γι' αντιμετώπιση αυτής της ασύμμετρης απειλής των ναρκωτικών, σίγουρα είναι αναγκαίες οι πληροφορίες από την οικογένεια και από το Υπουργείο Παιδείας».

Η ομαδοποίηση της προσωπικότητας

Δρ Κυριάκος Βερεσιές, νευρολόγος-ψυχίατρος, επιστημονικός διευθυντής ΚΕΝΘΕΑ: «Η μετάβαση των νέων στον στρατό είναι πολύ δύσκολη περίοδος, γιατί βιώνεται σε ένα ξεχωριστό σύστημα με πολλές ιδιαιτερότητες. Μια από αυτές είναι η ομαδοποίηση της προσωπικότητας του νέου, αφού ο στρατός τους θέλει όλους ίσους, σε ένα ενιαίο, πειθαρχημένο σώμα - γι’ αυτό έχουν όλοι την ίδια στολή και είναι όλοι κουρεμένοι με τον ίδιο τρόπο.

Εδώ είναι το μυστικό της δυσκολίας της προσαρμογής, αφού ο νέος απαιτεί να έχει στον στρατό αυτά που του πρόσφερε η κοινωνία προηγουμένως. Χρειάζεται λοιπόν πολλή δουλειά πριν καταταγεί ο νέος στον στρατό, να βοηθηθεί ώστε να κατανοήσει την αλλαγή που θα φέρει στη ζωή του ο στρατός. Χρειάζεται προετοιμασία και αφού δεν υπάρχει, ο νέος εκδηλώνει αύξηση του άγχους και της κατάθλιψης, και δυστυχώς η εύκολη λύση για πολλούς είναι η χρήση ουσιών και άλλες εξαρτητικές συμπεριφορές.

Να πούμε ότι μέσω του Αντιναρκωτικού Συμβουλίου έχουν διοριστεί στην Εθνική Φρουρά ψυχολόγοι που ανήκουν στο ΚΕΝΘΕΑ, ενώ υπάρχουν σχέδια για σχετική επιμόρφωση στελεχών της Εθνικής Φρουράς.