Πριν το χάραμαν του φου, ημέρα Παρασκευή 21η Σεπτεμβρίου 1956, οι δήμιοι του κυβερνήτη στρατάρχη σερ Τζον Χάρντινγκ, στην Colony of Cyprus τής άχρι και σήμερα Χερ Μάτζεστι των Εγγλέζων Ελισάβετ Β΄, απαγχόνισαν στις Κεντρικές Φυλακές της Λευκωσίας τους αγωνιστές της Ε.Ο.Κ.Α.

 

- Στέλιο Μαυρομμάτη 24χρ. απ’ τον Λάρνακα της Λαπήθου

- Ανδρέα Παναγίδη 22χρ. από το Παλιομέτοχο πατέρα τριών νηπίων και

- Μιχάλη Κουτσόφτα 22 χρ. επίσης από το Παλιομέτοχο.

 

Οι τελευταίες τους επιστολές απ’ τα κελιά των μελλοθανάτων και οι μαρτυρίες όλων όσοι έζησαν από κοντά εκείνες τις ύστατες στιγμές μέσα στις φυλακές, των τεσσάρων δικηγόρων τους, των συγκρατουμένων τους, δημοσιεύτηκαν στον 5ο & 6ο τόμο του έργου του Χρ. Ανδρέου «Πεθαίνοντας για την Ελευθερία» και στο βιβλίο του αείμνηστου ιερέα των φυλακών Παπάντωνη Ερωτοκρίτου «Πώς έζησα το δράμα των Απαγχονισθέντων», όπου βεβαιώνεται ότι:

 

Εκείνες οι στιγμές της υπέρτατης θυσίας - του απαγχονισμού - για της πατρίδος την ελευθερία, υπήρξαν μια ύψιστου μεγαλείου εθνική και θρησκευτική ιεροτελεστία, διά της οποίας συντελέστηκε η κατάταξη των τριών, στον θρόνο των πανευφήμων και τρισενδόξων αρχαγγέλων της λευτεριάς:

 

«Δεν θα ξεχάσω ποτέ τις τελευταίες εκείνες στιγμές που ακούγονταν τα θούρια και άλλα πατριωτικά και θρησκευτικά άσματα των πολιτικών κρατουμένων και καταδίκων στις φυλακές όταν έφτασε η ώρα που οδηγούσαν τους τρεις αγωνιστές στην Αγχόνη. Ήταν μια εθνική και ταυτόχρονα θρησκευτική μυσταγωγία», είπαν οι δικηγόροι τους, Τίτος Φάνος και Ρένος Λυσιώτης.

 

«Πήγαμε να τους δώσουμε θάρρος, αλλά πήραμε εμείς θάρρος απ’ αυτούς. Ήταν γαλήνιοι και φορούσαν τον σταυρό τους. Είπαν ότι συγχωρούν και τον Χάρντινγκ», δήλωσαν οι άλλοι δυο δικηγόροι τους, Γλαύκος Κληρίδης και Μιχαλάκης Τριανταφυλλίδης.

 

Και ο Παπάντωνης, φρουρούμενος σε πλαϊνό κελί: «Στις 12 τα μεσάνυκτα ψάλλουν το “Τη Υπερμάχω”. Στην μία παρά τέταρτον ακριβώς ακούω βιαστικά τα βήματα των δημίων. Ακούω τον Παναγίδη να φωνάζη με όλην του την δύναμιν: “Ήρτασιμ’ παιδιά”, και αρχίζουν τον Εθνικόν Ύμνον […] Επαναλαμβάνεται ο Εθνικός Ύμνος σαν από πνιγμένες φωνές, διότι μπαίνουν στο μέρος της αγχόνης, ακούω μια δυνατή φωνή, “γεια σας παιδιά, ζήτω η Ελευθερία”, και μετά δεν διακρίνω άλλο, γιατί θα τους είχαν καλύψη την κεφαλή με το μαύρο ρούχο για να τους βάλουν το σχοινί της αγχόνης στον λαιμό. Σε δυο τρία λεπτά ένας κρότος δυνατός ακούεται στο πέσιμο του πατώματος της αγχόνης και στην φαντασία μου βλέπω αιωρούμενα τα σώματα των τριών μαρτύρων στην αγχόνη»...

 

Είχε προηγηθεί ο Απαγχονισμός των Μιχαλάκη Καραολή 23 και Ανδρέα Δημητρίου 22χρ., την Πέμπτη 10 Μαΐου 1956. Και των Ανδρέα Ζάκου 25χρ, Χαρίλαου Μιχαήλ 21χρ. και Ιάκωβου Πατάτσου 22χρ., την Πέμπτη 9 Αυγούστου 1956. Τους ακολούθησε 9ος και τελευταίος της Αγχόνης ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης 19χρ., Πέμπτη 14 Μαρτίου 1957. Άπαντες στα Φυλακισμένα Μνήματα. Μαζί θαμμένοι με τους ήρωες συναγωνιστές τους, Μάρκο Δράκο 25χρ., Γρηγόρη Αυξεντίου 29χρ., Στυλιανό Λένα 25χρ. και Κυριάκο Μάτση 32χρ.

 

Και οι δυο σπουδαίες λεπτομέρειες: 

 

-1η: Την ημέρα που οι Εγγλέζοι απαγχόνισαν τους Μαυρομμάτη, Παναγίδη και Κουτσόφτα, ο 18χρονος Ευαγόρας Παλληκαρίδης, βρισκόταν για 9ο μήνα στο αντάρτικο της ΕΟΚΑ, στα κρησφύγετα - λημέρια της Πάφου, τρεις μήνες προτού συλληφθεί. Εκεί έγραψε το ποίημα με τον τίτλο «Το τελευταίο τρίο απαγχονισμού». Το οποίο μελοποίησε το 1994 ο Μιχάλης Χριστοδουλίδης, 11ο στον δίσκο «Των Αθανάτων», με την φωνή του Δώρου Δημοσθένους και τον τίτλο «Ποτέ δεν θα πεθάνουμε». Την επόμενη του απαγχονισμού, στις 22.9.1956 από το αντάρτικο ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης, σε επιστολή του προς την αγαπημένη του Λύα Χατζηαδάμου στη Νότιο Αφρική την πληροφορούσε ότι ένας από τους τρεις απαγχονισθέντες, ο Στέλιος Μαυρομμάτης, «είναι ένας εξάδελφός μου […] ελπίζω να τον συναντήσω σύντομα». Στο βιβλίο «Αν θες να μάθεις νέα μου» με την αλληλογραφία Ευαγόρα – Λύας, εκδόσεις ΕΝ ΤΥΠΟΙΣ 2013 σελ. 123 και 292.

 

- 2η: Στο εδώλιο του δικαστηρίου του Εγγλέζου δυνάστη, μαζί με τους 22χρονους Κουτσόφτα και Παναγίδη, συγκατηγορούμενός τους ήταν δικαζόμενος κι 18χρονος συναγωνιστής τους Παρασκευάς Χοιροπούλης. Ο εκ των δικηγόρων τους, 25χρονος τότε, Ρένος Λυσιώτης, πήγε να τους δώσει θάρρος. Και το περιγράφει στο βιβλίο του «Στρατάρχα μου παραδίδομαι» που εξέδωσε το 2016. Τους είπε: «Μην ανησυχείτε. Αν καταδικαστείτε θα κάνουμε έφεση. Ο Παναγίδης κι ο Κουτσόφτας αλληλοκοιτάχτηκαν κι ο ένας τους μίλησε: Εμείς ξέρουμε πως θα πεθάνουμε. Μην το σκέφτεστε. Κάμετε όμως ό,τι μπορείτε για να γλυτώσει ο μικρός, είπαν και κοίταξαν στοργικά τον Παρασκευά. Εκείνος έσκυψε το κεφάλι και είπε με σταθερή φωνή: ΓΙΑΤΙ ΡΕ; ΕΓΩ ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ ΑΞΙΟΣ ΝΑ ΠΕΘΑΝΩ ΜΑΖΙ ΣΑΣ;»…

 

Δεν είχε καν βγάλει δημοτικό σχολείο, ο Παρασκευάς. Να όμως που κουβαλούσε βιωματικά, απ’ την φύτρα του έθνους, εκείνο το «ζηλώσαντες» απ’ τον Επιτάφιο του Περικλή: «Ους νυν υμείς ζηλώσαντες και το εύδαιμον το ελεύθερον, το δ’ ελεύθερον το εύψυχον κρίναντες μη περιοράσθε τους πολεμικούς κινδύνους» (Θουκυδίδη Β-43). Όταν, δηλαδή, ο Ελληνισμός είχε και έπραττε με θυσίες, παλλαϊκή εθνικο-απελευθερωτική κατεύθυνση...