Η 28η Οκτωβρίου αποτελεί για τους απανταχού της γης ‘Ελληνες δεύτερη εθνική επέτειο, ισόκυρη με την επέτειο της εθνικής παλιγγενεσίας, στις 25 Μαρτίου. Το γεγονός ότι η πλειοψηφία του κυπριακού λαού, και δη η νεολαία, δεν γνωρίζουν ή παρα-γνωρίζουν τι άκριβως έγινε εκείνη τη μέρα αποτελεί μια άλλη θλιβερή ιστορία, το έναυσμα της οποίας πρέπει να αναζητήσουμε στα εννιά χρόνια απρόσκοπτης αλλά φρούδας διδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας σε σχολεία, δημόσια και μη. Το ξημέρωμα, λοιπόν, της 28ης Οκτωβρίου, γνωστή ως ημέρα του ΟΧΙ, παρατηρείται κάτι ασυνήθιστο, όχι μόνο για τα ελληνικά αλλά για τα παγκόσμια δεδομένα: ένα φασιστικό τύπου καθεστώς, του Μουσολίνι, ετοιμάζεται να συγκρουσθεί με ένα άλλο φασιστικό καθεστώς, ελληνικότερο, αυτό του Μεταξά.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Ο Ιωάννης Μεταξάς δεν ήταν τυχαίο πολιτικό πρόσωπο, ούτε εμφανίστηκε στο προσκήνιο, όπως εσφαλμένα υποστηρίζουν κάποιοι, εν μία νυκτί. Ο Μεταξάς, όντας αξιωματικός, υπήρξε στρατιωτικός διαπραγματευτής επί πρωθυπουργίας Βενιζέλου, έλαβε μέρος στις σημαντικότερες μάχες των Βαλκανικών πολέμων, πολλές από τις οποίες σχεδίασε κιόλας ως επιτελάρχης. Είχε στενές σχέσεις με το Παλάτι και οδηγήθηκε κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου εξορία στην Κορσική από τους αγγλογάλλους συμμάχους, ως ανεπιθύμητος βασιλικός. Κατά την διάρκεια του Μεσοπολέμου διετέλεσε υπουργός, κατά την θητεία του οποίου αναπτύχθηκε άψογα το οδικό δίκτυο και με το κόμμα του, το Κόμμα των Ελευθεροφρόνων, συμμετείχε στις εκλογές του 1936, όπου υπέστη κυριολεκτικά πανωλεθρία με πενήντα χιλιάδες μόλις ψήφους και επτά έδρες. Τα βενιζελικά κόμματα αποφασίζουν να απέχουν από αυτές τις εκλογές, πιστά στην τακτική των πολιτικών εκβιασμών που δίδαξε ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Είχε προηγηθεί το αποτυχημένο βενιζελικό πραξικόπημα της 1ης Μαρτίου 1935 (για πραξικόπημα πρόκειται -διεθνής όρος coup- όσο και αν πνέουν τα μένεα οι κάργα ‘’δημοκράτες’’ ακαδημαϊκοί να μας το παρουσιάσουν και καλά ως Κίνημα),το οποίο μας απέδειξε για άλλη μία φορά ότι η Ελλάς των Ελλήνων, η γενέτειρα της δημοκρατίας, ελάχιστα κόπτεται για την δημοκρατία.
Με τα δεδομένα αυτά και την έλλειψη πλειοψηφίας από τα πολιτκά κόμματα, δημιουργείται υπηρεσιακή κυβέρνηση υπό τον Κ. Δεμερτζή (το πόσο αγαπά η προεδρευόμενη κοινοβουλευτική δημοκρατία τις υπηρεσιακές κυβερνήσεις δεν λέγεται), στην οποία ο εκκολαπτόμενος δικτάτορας Μεταξάς συμμετέχει ως αντιπρόεδρος, μετά από παρότρυνση του Βενιζέλου! Με τον αιφνίδιο θάνατο του προέδρου Δεμερτζή τον Απρίλιο, ο Μεταξάς καταλήγει ασκαρδαμυκτί πρωθυπουργός και μετά από την σύσσωμη στήριξη της απαλλαγμένης από τους βενιζελικούς Βουλής στο πρόσωπο του Μεταξά (241 ψήφοι υπέρ έναντι 16 κατά), καταφθάνει ο ελέω Θεού βασιλεύς Γεώργιος Β΄και με συνοπτικές διαδικασίες καταργεί τον εξάλλου εύθραστο κοινοβουλευτισμό και αναστέλλει επ’ αόριστο τις συλλογικές και ατομικές ελευθερίες.
Φτάνουμε έτσι στην εγκαθίδρυση της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου, μιας δικτατορίας αναμενόμενης, που αλήθεια δεν εξέπληξε κανένα, σε μια χώρα όπου ευδοκιμεί το φρούτο της αυθαιρεσίας. Οι μόνοι που ίσως εκπλήσσονται ακόμα είναι οι προοδευτικοί ηθικολόγοι που δεν λένε να καταλάβουν ότι η Ιστορια βαδίζει το δρόμο της ερήμην της ηθικής και του πολιτικού ήθους. Ο Μεσοπόλεμος, άλλωστε, αποτελεί μία ιδιαίτερη περίοδο της Ιστορίας, κατά την οποία πολλοί πίστεψαν, ανάμεσα τους και οι υποστηρικτές της μεταξικής δικτατορίας, ότι ο κοινοβουλευτισμός είχε χρεωκοπήσει και παρέλθει οριστικά.
Πάντως, αυτό που πράγματι εκπλήσσει τον κάθε νουνεχή ερευνητή είναι η ευκολία με την οποία συλλήβδην τα κόμματα της εποχής παραιτήθηκαν του ενόρκου χρέους τους να υπερασπιστούν τους δημοκρατικούς θεσμούς της χώρας. Ακόμη περισσότερο εκπλήσσει το γεγονός ότι, παρά την ολική χρεωκοπία του κοινοβουλευτισμού, εντούτοις οι αποτυχημένοι ηγέτες του διασώθηκαν από το ναυάγιο των θεσμών και επανήλθαν με άνεση στο αύτανδρο καράβι του ελληνικού κοινοβουλευτισμού το 1944, μετά την παρένθεση της δικτατορίας. Σα να λέμε, ούτε γάτα ούτε ζημιά! Κοίτα να δεις πράγματα...
Η τετραετία 1936-1940 που ακολούθησε σημαδεύτηκε από τις προσπάθειες του Μεταξά να δημιουργήσει το συντεχνιακό κράτος που οραματιζόταν (θεσμοθέτηση κοινωνικών ασφαλίσεων, λειτουργία ΙΚΑ, καθιέρωση οκτάωρης εργασίας κτλπ) και από λίγα βασανιστήρια, όχι των φιλήσυχων πολιτών μην ανησυχείτε (αλήθεια πώς μετρά κανείς τα βασανιστήρια, είχα πάντα αυτή την απορία). Και τελικά φθάνουμε στην ημέρα του ΟΧΙ και στο ηρωϊκό έπος του ’40. Γιατί ήταν όντως ηρωϊκό και όντως έπος. Ο ευφυής και λογικός Μεταξάς, με τις εξαίρετες πολιτικές του ικανότητες γνώριζε ότι η Ελλάδα δεν μπορούσε να αντέξει έναν νέο διχασμό μετά την πολιτική πόλωση βενιζελικών-αντιβενιζελικών των προηγούμενων δεκαετιών. Φοβάται επίσης ότι πιθανή συναίνεσή του θα έδινε το δικαίωμα στην Αγγλία να επέμβει και να καταλάβει την Κρήτη και περιοχές της νοτίου Ελλάδας καθώς και να ανοιξει τον δρόμο στην επεκτατική πολιτική των Βουλγάρων, συμμάχων του Μουσολίνι, στην Μακεδονία. Έτσι, προτίμησε να αρνηθεί και με τον τρόπο αυτό πέτυχε το ανέφικτο: την συμπαγή ενότητα του ελληνικού έθνους, σε πρωτόγνωρο βαθμό.
Διευκρίνιση για ηλιθίους προς πάσα κατεύθυνση, δεξιά και αριστερά: Το ΟΧΙ δεν το είπε ο Μεταξάς. Το ΟΧΙ δεν το είπε ο ελληνικός λαός. Το ΟΧΙ ειπώθηκε από κοινού από τον ελληνικό λαό κάτω από την διακυβέρνηση του μεταξικού καθεστώτος. Αν η Ελλάδα βρισκόταν κάτω από διαφορετική διακυβέρνηση δεν γνωρίζουμε ποια θα ήταν η εξέλιξη, ούτε πως θα αντιδρούσε ο ελληνικός λαός. Η Ιστορία ούτε ηθικολογεί ούτε πιθανολογεί. Αυτή είναι η ιστορική αλήθεια και αν επιτέλους δεν την ενστερνιστούμε προβλέπονται νέες πολιτικές ατασθαλίες.
Ιωάννη Σάββα
Αρχαιολόγου-Ιστορικού ερευνητού
