Τέσσερις αποτοιχισμένες τοιχογραφίες οι οποίες είχαν κλαπεί από κατεχόμενες εκκλησίες της Κύπρου, παραδόθηκαν σήμερα στην Υπουργό Μεταφορών, Επικοινωνιών και Έργων κα. Βασιλική Αναστασιάδου, στο πλαίσιο τελετής που πραγματοποιήθηκε στην Πρεσβεία της Κυπριακής Δημοκρατίας, στη Χάγη. Οι δύο τοιχογραφίες είχαν κλαπεί από τη Μονή της Παναγίας Αψινθιώτισσας στο Συγχαρί, μία από την Εκκλησία της Παναγίας στην Άσσια, 3νώ η τέταρτη δεν έχει ακόμη ταυτιστεί.
Οι εν λόγω τοιχογραφίες αποσπάστηκαν βίαια από τα μνημεία μας μετά την Τουρκική εισβολή του 1974 και βρίσκονταν στην κατοχή του ιδιωτικού μη Κυβερνητικού Οργανισμού Walk of Truth που εδρεύει στη Χάγη. Η παράδοση έγινε από την Πρόεδρο του Διοικητικού Συμβουλίου του Οργανισμού κα Τασούλα Χατζητοφή στην Υπουργό Μεταφορών, Επικοινωνιών και Έργων κα Βασιλική Αναστασιάδου στην παρουσία της Διευθύντριας του Τμήματος Αρχαιοτήτων Δρ. Μαρίνας Σολομίδου-Ιερωνυμίδου ως το καθ’ ύλην αρμόδιο Τμήμα και του Πρέσβη κου Ελπιδοφόρου Οικονόμου.
Κατά την παραλαβή η Υπουργός δήλωσε ότι «Αναγνωρίζεται πλέον παγκοσμίως ότι, η πολιτιστική κληρονομιά αποτελεί ένα ανεκτίμητο και αναντικατάστατο κομμάτι της ταυτότητας όχι μόνο ενός κράτους αλλά και της παγκόσμιας κοινότητας. Η σύληση, η κλοπή και η παράνομη διακίνηση της κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς πλήττει ανεπανόρθωτα την ταυτότητα και την ιστορία των ανθρώπων και αποτελεί παραβίαση των βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων για πρόσβαση στον πολιτισμό και επίτευξη της ατομικής και συλλογικής πνευματικής καλλιέργειας».
Παρόντες στην παράδοση ήταν ο Υπαστυνόμος κος Μιχάλης Γαβριηλίδης, η Ανώτερη Συντηρήτρια κα Στέλλα Πισσαρίδου και ο Συντηρητής του Τμήματος Αρχαιοτήτων Δρ. Ελευθέριος Χαραλάμπους. Στην παράδοση ήταν επίσης παρόντες ο Επίσκοπος Νεαπόλεως κ. Πορφύριος, ο κος Martin Finkelnberg της Ολλανδικής Αστυνομίας και μέλη του Walk of Truth. Ο επαναπατρισμός κατέστη δυνατός μετά από συντονισμένες ενέργειες όλων των εμπλεκομένων αρχών του Kράτους όπως αναφέρεται πιο πάνω, περιλαμβανομένης της Νομικής Υπηρεσίας της Δημοκρατίας, του Τμήματος Τελωνείων και της Ε κκλησίας της Κύπρου.
Ο επαναπατρισμός των τοιχογραφιών θα πραγματοποιηθεί την Πέμπτη 24 Ιανουαρίου 2019 με απευθείας πτήση από την Χάγη. Η επιστροφή των συγκεκριμένων τεσσάρων τοιχογραφιών στην πατρίδα τους μετά από την οδύσσεια που πέρασαν είναι σημαντικότατη, ούτως ώστε να καταστεί δυνατή η συντήρησή τους με την ίδια πρακτική, η οποία ακολουθήθηκε και στις υπόλοιπες επαναπατρισθείσες τοιχογραφίες, μέχρι την επιστροφή και επανατοποθέτησή τους στα Μνημεία στα οποία αυτές ανήκουν.
Το Τμήμα Αρχαιοτήτων ενθαρρύνει την αρωγή των πολιτών σε όλες τις προσπάθειες διάσωσης, διατήρησης και προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς, όχι μόνο της Κύπρου αλλά και της παγκόσμιας. Υπογραμμίζεται ότι το Τμήμα Αρχαιοτήτων, ως το αρμόδιο Τμήμα για την προστασία και τη διαχείριση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, συμμετέχει σε όλες τις προσπάθειες που γίνονται από οργανισμούς όπως η UNESCO, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Συμβούλιο της Ευρώπης για την προώθηση των διαδικασιών που θα αποτρέπουν την παράνομη διακίνηση και θα διευκολύν ουν τον επαναπατρισμό των πολιτιστικών αντικειμένων που εξήχθησαν παράνομα. Το Τμήμα Αρχαιοτήτων σε συνεργασία με όλους τους αρμόδιους φορείς και υπηρεσίες, συνεχίζει τις προσπάθειες του για τον επαναπατρισμό όλων των συλημένων πολιτιστικών θησαυρών μας.
Η ανακοίνωση του Walk of Truth
Το ίδρυμα Walk of Truth βρίσκεται στην ευχάριστη θέση να ανακοινώσει τον επαναπατρισμό τεσσάρων σπαραγμάτων τοιχογραφιών που είχαν συληθεί μετά την τουρκική εισβολή του 1974 και στη συνέχεια διακινήθηκαν παράνομα στην παγκόσμια αγορά τέχνης, μέχρις ότου πέρασαν στην ιδιοκτησία Καναδού συλλέκτη αρχαιοτήτων, αρκετές δεκαετίες αργότερα.
Το Walk of Truth εκφράζει ευγνωμοσύνη στον Προέδρο Νίκο Αναστασιάδη, ο οποίος συμφώνησε να παραλάβει τις τοιχογραφίες εκ μέρους του κυπριακού λαού. Η τελετή έγινε σήμερα σε ειδική τελετή στην πρεσβεία της Κύπρου στη Χάγη στην παρουσία της υπουργού Συγκοινωνιών και Έργων κ. Βασιλικής Αναστασιάδου,η οποία παρέλαβε τις τέσσερις τοιχογραφίες και διευθέτησε όλες τις διαδικασίες για τον επαναπατρισμό τους.
«Είμαστε πανευτυχείς που σπαράγματα των τοιχογραφιών επιστρέφουν στο σπίτι τους, περισσότερα από 40 χρόνια μετά την παράνομη αποτοίχισή τους», δηλώνει η κ. Τασούλα Χατζητοφή, ιδρύτρια του Walk of Truth. «Η ιστορία τους χαρακτηρίζεται από βία, απώλεια και εκτοπισμό – ένα αφήγημα το οποίο μοιράζονται με κάθε άνθρωπο που έχει προσφυγοποιηθεί εξαιτίας πολέμου. Η έναρξη του μακρινού ταξιδιού τους προς την πατρίδα αποτελεί αιτία εορτασμού. Κάθε αντικείμενο που επαναπατρίζεται αποτελεί κομμάτι της κυπριακής κληρονομιάς και ταυτότητας, που έχει ανακτηθεί για τις επόμενες γενιές».
Δύο από τις τέσσερις τοιχογραφίες έχουν ταυτοποιηθεί ότι ανήκουν στην εκκλησία της Παναγίας Αψινθιώτισσας, ελληνορθόδοξου μοναστηριού που βρίσκεται στο βόρειο, κατεχόμενο μέρος του νησιού. Το μοναστήρι, που μάλλον ιδρύθηκε τον 11ο ή τον 12ο αιώνα ως βυζαντινό αυτοκρατορικό ίδρυμα, οφείλει το όνομά του στην αψινθιά που φύτρωνε εκεί. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, το μοναστήρι πέρασε στην ιδιοκτησία του Ελληνορθόδοξου Πατριαρχείου της Ιερουσαλήμ και έκτοτε παραμένει εντός της πνευματικής του δικαιοδοσίας.
Μέρος της εκκλησίας καταστράφηκε τον 18ο αιώνα, αλλά μερικές από τις τοιχογραφίες της σώθηκαν. Δύο από αυτές επαναπατρίζονται σήμερα: πρόκειται για απεικόνιση της Παρθένου από τη σκηνή της Αποκαθήλωσης, και για την εικόνα ενός Μάρτυρα.
Δεν έχει εξακριβωθεί η ακριβής προέλευση των άλλων δύο τοιχογραφιών, ωστόσο έχουν ταυτοποιηθεί ως κυπριακές. Συγκαταλέγονται ανάμεσα σε χιλιάδες τοιχογραφίες, εικόνες και ψηφιδωτά που αφαιρέθηκαν από κυπριακές εκκλησίες μετά την τουρκική εισβολή. Αποτοιχίστηκαν βίαια από τις εκκλησίες, και στη συνέχεια κόπηκαν σε μικρότερα κομμάτια με στόχο να πωληθούν στις διεθνείς αγορές αρχαιοτήτων. Σπαράγματα τοιχογραφιών έχουν εντοπιστεί στην ευρωπαϊκή αγορά, όπου ο Καναδός συλλέκτης απέκτησε αυτά τα τέσσερα σημαντικά έργα τέχνης.
Αξιοποιώντας πληροφορία που προήλθε από το εμπόριο αρχαιοτήτων, η Τασούλα Χατζητοφή, ιδρύτρια του Walk of Truth, προσέγγισε τον συλλέκτη ενημερώνοντάς τον ότι οι τοιχογρααφίες του ήταν αντικείμενα λεηλασίας. Η Χατζητοφή δεν γνώριζε τι ακριβώς είχε στην κατοχή του ο συλλέκτης, γι’ αυτό και εξεπλάγη όταν, το 2014, η Fedex τής παρέδωσε τέσσερις τοιχογραφίες σε δωμάτιο ξενοδοχείου στο Λονδίνο. Ο μοναδικός όρος του συλλέκτη ήταν να παραμείνει ανώνυμος και να επιστραφούν οι τοιχογραφίες στον νόμιμο ιδιοκτήτη τους. Σε καμία περίπτωση δεν έγινε ανταλλαγή χρημάτων. Έκτοτε, οι τοιχογραφίες έχουν συντηρηθεί και σταθεροποιηθεί για σκοπούς μεταφοράς.
«Οι κάτοχοι συλημένων αρχαιοτήτων δεν συνηθίζουν να τις παραδίδουν οικειοθελώς», δηλώνει η Χατζητοφή. «Οφείλουμε ευγνωμοσύνη στον συγκεκριμένο συλλέκτη για τη γενναιοδωρία του». Δυστυχώς, οι τοιχογραφίες της Αψινθιώτισσας δεν μπορούν να επιστραφούν στην εκκλησία από την οποία είχαν κλαπεί. Στο μεταξύ, λειτούργησαν ως «πρέσβεις» του πολιτισμού της Κύπρου, καθώς παρουσιάστηκαν σε έκθεση στη Βουλή των Λόρδων του Η.Β. στα πλαίσια συζήτησης για την καταστροφή της πολιτιστικής κληρονομιάς σε εμπόλεμες ζώνες. Ευελπιστούμε ότι στο εξής θα εκτίθενται σε ένα πλαίσιο που θα αποκαθιστά τον αρχικό τους ρόλο, όπου δηλαδή θα αποτελούν μέρος της λατρευτικού τους ρόλου καθώς οι ορθόδοξοι χριστιανοί θεωρούν τις εικόνες, τα ψηφιδωτά και τις τοιχογραφίες ως παράθυρα που οδηγούν στη Βασιλεία των Ουρανών.
