Στις επιπτώσεις στις τουρκικές αγορές από τους κλυδωνισμούς  της τουρκικής λίρας μετά την επιδείνωση των σχέσεων Άγκυρας-Ουάσιγκτον αναφέρθηκε ο Επίκουρος Καθηγητής στη Διεθνή Επιχειρηματικότητα Παναγιώτης Κοντάκος στο Πανεπιστήμιο UCLan Cyprus στην Πρώτη Εκπομπή του Ράδιο Πρώτο. Ο Δρ Κοντάκος ανέλυσε τις επιλογές που έχει πλέον ενώπιών του ο Ερτογάν και ο Υπουργός Οικονομικών της χώρας Μπεράτ Αλμπαϊράκ συμπεριλαμβανομένης της προσφυγής στο ΔΝΤ.  Παράλληλα τόνισε τις επιπτώσεις  που έχει η δυσμενής οικονομική κατάσταση στην Τουρκία στα κατεχόμενα και η αναβίωση του εφιάλτη του πληθωρισμού.

Ακολουθεί ολόκληρη η συνέντευξη:

 Η Tουρκική λίρα βυθίσθηκε σε νέα χαμηλά επίπεδα έναντι του δολαρίου την εβδομάδα που πέρασε. Οι ανησυχίες για την επιδείνωση των σχέσεων με τις ΗΠΑ εξακολουθούν να επηρεάζουν τις Τουρκικές αγορές. Τί συνέβη;

Μετά τις πρόσφατες εκλογές της 24ης Ιουνίου, η μεγαλύτερη πρόκληση για την Τουρκική κυβέρνηση ήταν η σταθεροποίηση της παραπαίουσας ήδη οικονομίας. Ωστόσο, οι κακές σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας και η αβεβαιότητα των επενδυτών σχετικά με την ικανότητα της Τουρκίας να σταθεροποιήσει την ευμετάβλητη οικονομία της, έχουν ωθήσει το νόμισμά της σε χαμηλό όλων των εποχών. Η συντριβή της λίρας ασκεί έντονες πιέσεις στο κόστος εξυπηρέτησης του ήδη υψηλού και διογκούμενου εξωτερικού χρέους $458 δισ., εκ του οποίου μάλιστα μεγάλο τμήμα αποτελεί βραχυπρόθεσμο χρέος που πρέπει άμεσα να χρηματοδοτηθεί τους επόμενους 12 μήνες. Κυρίως, προκαλεί  ερωτήματα σχετικά με το εάν ο Πρόεδρος Ερντογάν θα μετριάσει την σκληρή πολιτική του στάση ώστε να δοθεί περιθώριο οικονομικής σταθεροποίησης.

Ενδεικτικά, η τιμή του δολαρίου, που μετρά τον παλμό της Τουρκικής οικονομίας, ήταν περίπου 4 Τουρκικές λίρες στα μέσα Απριλίου, όταν προκηρύχθηκαν οι πρόωρες εκλογές. Την περασμένη Παρασκευή η ισοτιμία έκλεισε στο νέο ιστορικό χαμηλό των 6,4 λιρών ανά δολάριο, ενώ έφθασε ενδοσυνεδριακά να σημειώνει ημερήσια πτώση μέχρι 24% (στις 6,87 λίρες ανα δολάριο). Η Τουρκική λίρα εμφανίζει σήμερα την υψηλότερη συγκριτικά μεταβλητότητα παγκοσμίως και έχει υποτιμηθεί από την αρχή του έτους κατά 69%.

Ο Τούρκος Πρόεδρος απηύθυνε διπλό διάγγελμα στο λαό την Παρασκευή, από μία επαρχία της Τραπεζούντας, όπου βρίσκεται και η γενέτειρά του και διαθέτει ισχυρή εκλογική περιφέρεια που τον υποστηρίζει. Ωστόσο, αντί να καθησυχάσει τις αγορές, των οποίων η κατάρρευση της εμπιστοσύνης είναι από τους κύριους παράγοντες που οδήγησαν στην άνευ προηγουμένου υποτίμηση της λίρας – επιτέθηκε λεκτικά στις δυτικές χώρες και τις κατηγόρησε ότι διεξάγουν οικονομικό πόλεμο στην Τουρκία. Απευθυνόμενος στα εθνικά και θρησκευτικά αισθήματα των Τούρκων πολιτών, επανέλαβε τη γνωστή του παρότρυνση να ανταλλάξουν τα αποθέματά τους σε δολάρια, ευρώ και χρυσό για να αγοράσουν λίρες. Οι αγορές αντέδρασαν γρήγορα και η λίρα καταρρακώθηκε ακόμη περισσότερο.

Δεδομένης της έκρυθμης κατάστασης που σκιαγραφήσατε, ποιές είναι οι επιλογές της Τουρκικής κυβέρνησης για την οικονομία αυτή την περίοδο;

Ο Πρόεδρος Ερντογάν με την πρόσφατη επανεκλογή τον Ιούνιο εξασφάλισε μία προεδρία με ενισχυμένες εξουσίες, που του παρέχουν τη δυνατότητα να αντιμετωπίσει τις οικονομικές προκλήσεις της χώρας. Αλλά το κύριο ερώτημα που ανακύπτει είναι εάν διαθέτει την πολιτική βούληση και την ιδεολογική προδιάθεση να αλλάξει πορεία.

Η κυβέρνηση έχει στη διάθεσή της πολιτικές και οικονομικές επιλογές για να προσπαθήσει να μετριάσει τη μεταβλητότητα του νομίσματος, και κυρίως να συγκρατήσει το επανεμφανισθέν φάντασμα του πληθωρισμού – που ανήλθε στο 16% περίπου τον Ιούλιο, και εκτιμάται ότι θα φτάσει το 20% μέχρι το τέλος του έτους.

Καταρχήν, από πολιτική άποψη, ο νέος υπουργός Οικονομικών της Τουρκίας Μπεράτ Αλ Μπαϊράκ κάνει προσπάθειες να θέσει τα πράγματα σε ορθή βάση, αναφέροντας ότι η χώρα θα υιοθετήσει αυστηρότερη δημοσιονομική πολιτική κατά τους επόμενους μήνες για να επιτύχει τον στρατηγικό στόχο της «οικονομικής ισορροπίας». Έχει επίσης υποσχεθεί να περιορίσει το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών της Τουρκίας. Όμως, ο Ερντογάν έσπευσε να αποκαθηλώσει κάθε μετριοπαθή δήλωση του γαμπρού του με εθνικιστική και λαϊκιστική ρητορική που μόνο υπονομεύει την εμπιστοσύνη των επενδυτών. Επιβεβαιώνοντας τον πρόσφατο τίτλο του ως “one-man regime” ανακοίνωσε ένα «Σχέδιο Oικονομικής Δράσης 100 ημερών”. Σύμφωνα με αυτό, πάνω από 1.000 έργα θα ολοκληρωθούν εντός 100 ημερών με κόστος δεκάδων δισεκατομμυρίων λιρών. Οι προοπτικές επομένως για τη δυνατότητα του Άλμπαϊράκ να ακολουθήσει μια ανεξάρτητη οικονομική πολιτική για τη διαφύλαξη της αυτονομίας της Κεντρικής Τράπεζας δεν φαίνονται ευοίωνες.

Οι οικονομικές επιλογές περιλαμβάνουν παρέμβαση στα πλαίσια των εργαλείων νομισματικής πολιτικής που διαθέτει η Κεντρική Τράπεζα με αύξηση των επιτοκίων. Μία γενναία αύξηση των επιτοκίων θα ήταν για την τρέχουσα συγκυρία ίσως η περισσότερο αποτελεσματική, έστω και προσωρινά. Ωστόσο αυτό αντίκειται σε προηγούμενες δηλώσεις του προέδρου Ερντογάν για το κερδοσκοπικό διεθνές “λόμπι των επιτοκίων” που προσπαθεί να εκμεταλλευθεί τον πλούτο της χώρας.

Μία άλλη επιλογή θα ήταν να θέσει ελέγχους στην κίνηση κεφαλαίων – τα γνωστά capital controls, που επιβλήθηκαν στην Ελλάδα και την Κύπρο. Κάτι τέτοιο θα περιόριζε τη δυνατότητα των επιχειρήσεων και ιδιωτών να ανταλλάσσουν ελεύθερα την Τουρκική λίρα με ξένο συνάλλαγμα, αλλά ταυτόχρονα συνεπάγεται παράπλευρες απώλειες στην οικονομική δραστηριότητα και ανάπτυξη. Επίσης, η αποτελεσματικότητά τους είναι αμφίβολη, εάν ληφθεί υπόψη η σχετική αδυναμία της κυβέρνησης να ελέγξει πλήρως τη διακίνηση του ιδιωτικού κεφαλαίου.

Επομένως, στα πλαίσια των αγκυλώσεων που περιγράψατε για τις οικονομικές επιλογές, υπάρχει πιθανότητα να προσφύγει η χώρα σε ένα πρόγραμμα διάσωσης μέσω του ΔΝΤ;

 Πολλοί ξένοι επενδυτές εκτιμούν ότι η συσσώρευση επιπλέον πίεσης στην Τουρκική λίρα θα ωθήσει  τελικά την Τουρκία προς το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ). Ωστόσο θα αποτελούσε προσωπική ήττα για τον Πρόεδρο Ερντογάν, ο οποίος πάντοτε διακύρρησε με υπερηφάνεια την αποπληρωμή στο παρελθόν αντίστοιχου χρέους της Τουρκίας και ότι η χώρα έχει επιτύχει τελικά οικονομική ανεξαρτησία.

Υπάρχει επίσης ένα κρίσιμο ερώτημα που τίθεται για το κυβερνών κόμμα του ΑΚΡ. Εάν επιλέξει να επιδιώξει βοήθεια από το ΔΝΤ, το σχέδιο διάσωσης θα συνοδεύεται με απαιτητικούς όρους. Θα συμφωνούσε ο Πρόεδρος Ερντογάν με τα αιτήματα για διαφάνεια και λιτότητα ή θα επέλεγε να διατηρήσει το νέο του πολιτικό ένδυμα ανέπαφο σε βάρος της μοίρας της οικονομίας και να αναγκάσει τους πολίτες να την αποδεχθούν; Θα ανεχθούν οι Τούρκοι ψηφοφόροι, συμπεριλαμβανομένων των υποστηρικτών του κυβερνώντος κόμματος, μια οικονομική επιλογή που συνεπάγεται υψηλή ανεργία και φτώχεια; Kαι αν το κάνουν, για πόσο καιρό;

Στον αντίποδα, αυτό που ονομάζουν οι Τούρκοι ειδικοί ως "μεταρρυθμίσεις" είναι ουσιαστικά μέτρα για τη μείωση του χάσματος στα δημόσια οικονομικά. Θα αποτελούσε ουσιαστικά ένα πρόγραμμα του ΔΝΤ χωρίς το ΔΝΤ, αλλά η προοπτική αυτών των μέτρων λιτότητας παραμένει ασαφής.

Η βαθιά υποτίμηση της Τουρκικής λίρας έχει διεγείρει πολλές ανησυχίες και για την οικονομία του κατεχόμενου τμήματος της Κύπρου. Ποιές είναι οι εκτιμήσεις σας για τις επιπτώσεις σε αυτή την περίπτωση;

Όπως στην περίπτωση της Τουρκίας, στην κατεχόμενη Βόρεια Κύπρο έχει επίσης αναβιώσει το φάντασμα του υψηλού πληθωρισμού. Με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία ο ετήσιος πληθωρισμός με βάση τον Δείκτη Τιμών Καταναλωτή ανήλθε τον Ιούλιο 2018 σε 20,3%, κάτι που αποτελεί την μεγαλύτερη μεταβολή από το 2003. 

Οι επιπτώσεις της υποτίμησης της Τουρκικής λίρας στην περίπτωση αυτή είναι μάλιστα περισσότερο οξείες, δεδομένου ότι πρόκειται για μία οικονομία που χαρακτηρίζεται από μικρό μέγεθος, χαμηλή ανταγωνιστικότητα, η οποία δεν έχει βελτιωθει τα τελευταία 10 χρόνια, και ταυτόχρονα  έντονα εξαρτώμενη από τις εισαγωγές.

Ενδεικτικά να αναφέρω τα ακόλουθα τρία στοιχεία:

- Tο κατά κεφαλήν ΑΕΠ έχει παγιωθεί μεταξύ 13000-15000 δολάρια την τελευταία 10-ετία, ενώ για το 2018 αναμένεται σημαντική κάμψη. Ως αποτέλεσμα, η σύγκριση με το αντίστοιχο κατά κεφαλήν ΑΕΠ στην Κυπριακή Δημοκρατία καθίσταται διαχρονικά επώδυνη.

- Το εμπορικό έλλειμα το 2017 αυξήθηκε σε $1,7 δισ. το 2017, με τις εισαγωγές να αυξάνονται ραγδαία και τις εισαγωγές να παραμένουν στάσιμες. Ο δείκτης κάλυψης των εισαγωγών των εξαγωγών ήταν μόλις 5,9%.

- Το υψηλό δημόσιο χρέος που τροφοδοτείται σταθερά από τα δημόσια ελλείμματα, τα οποία χρηματοδοτούνται ετησίως από την Τουρκία προκειμένου να συντηρείται το καθεστώς, έχει ανέλθει σε επίπεδα άνω του 165% του ΑΕΠ.

Επίσης, ο βαθμός άσκησης οποιασδήποτε ανεξάρτητης οικονομικής πολιτικής είναι περιορισμένος – πλήρης αδυναμία άσκησης νομισματικής πολιτικής, και σε μικρότερο βαθμό δημοσιονομικής, λόγω του περιορισμένου διαθέσιμου προϋπολογισμού που διαθέτει.

Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι η Βόρεια Κύπρος διένυσε το 2017 και το 2018 σε μία κατάσταση παθητικής εσωστρέφειας, η οποία εν αναμονή των πρόσφατων εκλογών στην Τουρκία, παρέλυσε ή αποτέλεσε άλλωθι για οποιαδήποτε ουσιαστική δράση και επίλυση των χρόνιων αλλά και των άμεσων προβλημάτων που είναι αντιμέτωπη η περιοχή.

Ως αποτέλεσμα, διεξάγονται συζητήσεις για το πώς θα μπορούσε να αντικατασταθεί η Τουρκική λίρα με κάποιο άλλο σκληρό νόμισμα, κάτι το οποίο πρακτικά θεωρώ αδύνατο με το υπάρχον αρνητικό εμπορικό ισοζύγιο. Επίσης, πρόσφατα η Κεντρική Τράπεζα της του ψευδοκράτους απαγόρευσε τα δάνεια σε ξένο νόμισμα σε πολίτες με εισόδημα σε Τουρκική λίρα, δεδομένου ότι ήδη πολλοί ιδιώτες και επιχειρήσεις έχουν δανεισθεί σε ξένο νόμισμα  και αδυνατούν να καλύψουν τις υποχρεώσεις τους.

H κατοχική κυβέρνηση και ο Τουφάν Ερχουρμάν, λόγω των παραπάνω, στο ταξίδι που σχεδιάζει τις επόμενες μέρες στην Άγκυρα σκοπεύει να ζητήσει συμπληρωματική οικονομική βοήθεια, το οποίο είναι ενδεικτικό της επείγουσας κατάστασης που διαμορφώνεται στην περιοχή.