Το πρόβλημα του Ηνωμένου Βασιλείου

 

Γεγονός πρώτο: Η απόφαση των Βρετανών για έξοδο από την ΕΕ. Προκάλεσε σοκ στις αγορές, απώλειες στη στερλίνα και διπλό πρόβλημα συνοχής. Το ένα αφορά στο ίδιο το Ην. Βασίλειο και το άλλο στην ΕΕ. Σκοτία, Ιρλανδία, ακόμη και αυτό το City δεν ήθελαν έξοδο από την ΕΕ, ειδικώς μετά τα προνόμια τα οποία εισέπραξε ο Πρωθυπουργός Ντέιβιτ Κάμερον στις 18 με 19 Φεβρουαρίου στις Βρυξέλλες, για τη δημιουργία ενός ειδικού καθεστώτος, που ξεκινούσε από τις σχέσεις της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και της αντίστοιχης Βρετανικής, ώς τα θέματα της άμυνας και της παροχής επιδομάτων σε πολίτες της ΕΕ που ζουν στη Βρετανία.

 

Η ΕΕ θέλει να τελειώνει το συντομότερο δυνατό η έναρξη των διαπραγματεύσεων για το διαζύγιο, δηλαδή η ενεργοποίηση του άρθρου 50. Όμως, ο Πρωθυπουργός Κάμερον δεν είναι διατεθειμένος να το ενεργοποιήσει και, ως εκ τούτου, η ΕΕ θα αναμένει τον διάδοχό του στις 3 Σεπτεμβρίου για να αρχίσει, εάν αρχίσει, η διαδικασία του διαζυγίου στη Σύνοδο της Μπρατισλάβας στις 16 Σεπτεμβρίου.

 

Σύμφωνα με τους 27, μέχρι τότε καμιά προκαταρκτική διαδικασία δεν θα γίνει με τη Βρετανία, η οποία θα εκπληρώνει τις υποχρεώσεις της κανονικά, χωρίς, όμως, να συμμετάσχει στα Συμβούλια, παρά μόνο όταν θα είναι έτοιμη να παρουσιάσει την πρόταση εξόδου.

 

Χωρίς, όμως, όπως προβλέπει το άρθρο 50, να λαμβάνει μέρος στα Συμβούλια και σε αποφάσεις που την αφορούν. Επί του παρόντος είναι πρόδηλο ότι η Βρετανία δεν έχει πλάνο εξόδου, ενώ ο Ντέιβιτ Κάμερον θέλει να κερδίσει χρόνο για να επιλύσει τα δικά του εσωτερικά κομματικά προβλήματα. Την ίδια στιγμή, οι Σκοτσέζοι επιμένουν ότι θέλουν να μείνουν εντός της ΕΕ.

 

Μάλιστα η Πρωθυπουργός της Σκοτίας Νίκολα Στέρτζον ήταν την περασμένη Τρίτη και Τετάρτη στις Βρυξέλλες, όπου είχε επαφές με αξιωματούχους της ΕΕ, όπως ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζαν Κλοντ Γιούνκερ. Το πρόβλημα με τη Σκοτία είναι περίπλοκο. Οι Βρετανοί εντάχθηκαν στην ΕΕ ως Ην. Βασίλειο. Ως εκ τούτου, η Σκοτία θα πρέπει να αποσχιστεί από το Ην. Βασίλειο και να υποβάλει εκ νέου αίτηση ένταξης, η οποία θα πάρει πολύ λιγότερο χρόνο απ' ό,τι σε άλλες περιπτώσεις, διότι η εναρμόνιση ήδη υφίσταται.

 

Συνοχή και γερμανική διαχείριση

 

Όμως, ο κ. Κάμερον έχει ήδη απαντήσει προς την Πρωθυπουργό Στέρτζον ότι δεν τίθεται ζήτημα νέου δημοψηφίσματος, διότι μόλις πρόσφατα, δηλαδή το 2014 έχει διενεργηθεί δημοψήφισμα. Βεβαίως, τα δεδομένα τότε ήταν διαφορετικά. Και ως εκ τούτου είναι ενδιαφέρον να δούμε τι θα συμβεί στη συνέχεια, όχι μόνο με τους Σκοτσέζους, αλλά και με τους Ιρλανδούς, διότι και αυτοί είναι αντίθετοι με την αποχώρηση.

 

Όσο δε, για την ίδια την ΕΕ, επιχειρεί από το περασμένο Σάββατο και ειδικότερα την περασμένη Τρίτη, όταν ήταν η έκτακτη Σύνοδος της Ολομέλειας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και αργότερα του Συμβουλίου, να δείξει συνοχή και ενιαία γραμμή, χωρίς, όπως τονίζεται, να δεχτεί εκπτώσεις στις διαπραγματεύσεις με τη Βρετανία για να μη δημιουργηθεί προηγούμενο και νέες αποσχιστικές τάσεις.

 

Εξού και το ότι ανακοινώθηκε η έναρξη μιας διαδικασίας σχεδίου δράσης για τη βελτίωση της ΕΕ και την καταπολέμηση του ευρωσκεπτικισμού, ο οποίος αυξάνεται λόγω των άλυτων κοινωνικών και οικονομικών προβλημάτων, των ζητημάτων της μετανάστευσης και της ασφάλειας. Αυτό το ελκυστικό, όπως ονομάστηκε, πλαίσιο δράσης αναμένεται να είναι έτοιμο ώς τον Μάρτιο του 2017, όταν θα εορτασθούν τα 60 χρόνια από την υπογραφή της Συνθήκης της Ρώμης. Πάντως, η απόφαση για την έξοδο της Βρετανίας από την ΕΕ αφήνει πεδίον δόξης λαμπρόν προς τη Γερμανία.

 

Και το ζητούμενο είναι πώς θα διαχειριστεί την κρίση ως ηγέτιδα χώρα. Πάντως, δεν πρόκειται να εγκαταλείψει τη λογική της γερμανικής Ευρώπης, αλλά το ερώτημα είναι εάν θα το πράξει με μεγαλύτερη σύνεση ή αλαζονεία. Το θέμα αυτό είναι συναφές και με τις εκλογές του Απριλίου στη Γαλλία. Εάν επικρατήσει η δεξιά, θα έχουμε μια πιο ισχυρή Γαλλία και ο άξονας με τη Γερμανία θα ήταν δυνατό να βρει στις ισορροπίες του.

 

Εάν υπερισχύσει η Λεπέν, τότε είναι που η ΕΕ θα μπει σε περιπέτειες, διότι βέβαιη είναι η διεξαγωγή δημοψηφίσματος για έξοδο από την ΕΕ, οπότε αρχίζει το ξήλωμα του συστήματος, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι η Γερμανία θα βγει χαμένη. Εξίσου ισχυρή θα είναι και θα έχουμε ένα νέο γεωπολιτικό σκηνικό πολύ πιο ανταγωνιστικό και επικίνδυνο απ' ό,τι σήμερα, με μια ΕΕ με πολλαπλά προβλήματα.

 

Θα έχουμε μια κλασική στροφή στο έθνος-κράτος, με διάφορα κέντρα εξουσίας από το Λονδίνο, το Παρίσι, το Βερολίνο και τη Μόσχα, με το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ να αυξάνουν τον ρόλο τους ως δυνάμεις αποτροπής ή ρυθμιστών μεταξύ των διαφορών που θα προκύπτουν από τις Ευρωπαϊκές Δυνάμεις, τις οποίες διαφορές θα επιλύουν σε μεγάλο βαθμό μόνες τους εντός της ΕΕ.

 

Στην παρούσα φάση, η ΕΕ χρειάζεται να καλύψει το λεγόμενο δημοκρατικό έλλειμμα, δηλαδή το κενό νομιμοποίησης μεταξύ των Βρυξελλών και των λαών των κρατών μελών, και να προχωρήσει στην παροχή περισσότερων ελευθεριών προς τα έθνη κράτη, αντί προς μια εμβάθυνση, η οποία συνταυτίζεται με την περαιτέρω ηγεμόνευση της Γερμανίας, η οποία έχει, λόγω ισχύος, την ικανότητα να ταυτίζει κατά μεγάλο βαθμό το δικό της εθνικό συμφέρον με το κοινό ευρωπαϊκό. Ή, εάν θα γίνει μερική εμβάθυνση, να λάβει χώρα εκεί όπου όντως υπάρχει ανάγκη.

 

Όσο δε, για την αλληλεγγύη, αυτή μπορεί να προκύπτει μόνο επί τη βάσει σύγκλισης συμφερόντων. Άλλιώς, είναι δύσκολη η εφαρμογή της στην πράξη. Αυτή είναι η ΕΕ, των εθνών κρατών και των συμφερόντων. Η άλλη ΕΕ της κατάργησης των εθνών κρατών ήταν μια ιδεαλιστική και ουτοπική προσέγγιση, που προκαλεί σήμερα τα αντίθετα από τα επιθυμητά αποτελέσματα. Δυο σημαντικά στοιχεία θα πρέπει να προστεθούν:

 

1. Στο Συμβούλιο της περασμένης Τρίτης, όλοι οι 27 Ευρωπαίοι ηγέτες ξεκαθάρισαν στη Βρετανία ότι δεν μπορεί να έχει πρόσβαση στην ενιαία αγορά, εάν αυτό δεν αφορά και τη διακίνηση προσώπων και αν δεν πληρώνει ό,τι της αναλογεί για τον σκοπό αυτό στον προϋπολογισμό της ΕΕ, αλλά δεν θα έχει ψήφο και λόγο στην ΕΕ. Είναι μια φόρμουλα που πλησιάζει το νορβηγικό μοντέλο.

 

2. Ο επικεφαλής των ενταξιακών διαδικασιών της Τουρκίας Ομέρ Τσελίκ υποστήριξε, την Περασμένη Πέμπτη, μετά το άνοιγμα του κεφαλαίου 33 για την οικονομία και τη νομισματική ένωση, ότι η χώρα του θα είναι ισχυρότερη πλέον στην Ευρώπη, μετά την αποχώρηση της Βρετανίας.

 

Αυτό μάλλον ακούγεται στ' αφτιά των Γερμανών και των Γάλλων ως περισσότερο αρνητικό παρά θετικό μήνυμα, αφού είναι φανερό ότι δεν θέλουν να μοιραστούν την εξουσία τους στην ΕΕ με την Άγκυρα.

 

Προφητείες και αλήθειες

 

Γεγονός δεύτερο: Η προσπάθεια της αποκατάστασης των σχέσεων της Ρωσίας με την Τουρκία. Είχαμε από την πρώτη στιγμή υποστηρίξει ότι οι διεθνείς σχέσεις δεν στηρίζονται σε προφητείες αλλά σε συμφέροντα. Και μεταξύ της Ρωσίας και της Τουρκίας διακυβεύονται εμπορικές συναλλαγές τεράστιες, και ενεργειακά ζητήματα από τον «Turkish Stream» ώς τον πυρηνικό σταθμό του Άκιουγιου. Ο χώρος της Ευρασίας ήταν ανέκαθεν νευραλγικά στρατηγικός. Κάποτε ήταν ο δρόμος του μεταξιού, τώρα είναι οι οδοί της ενέργειας.

 

Η τουρκική συγγνώμη για τον πιλότο του Su-24, που καταρρίφθηκε τον περασμένο Νοέμβριο από τουρκικό F-16, δεν αλλάζει τα γεωπολιτικά και ενεργειακά παιχνίδια. Οι Ρώσοι ζητούν αποζημιώσεις και τιμωρία των ενόχων. Εάν ο Ερντογάν δεν συμβιβαστεί με τη λογική ότι ο πρώτος λόγος στην περιοχή της Ευρασίας ανήκει στη Ρωσία, θα υπάρξουν νέα προβλήματα ή θα περάσουν σε μια σχέση συγκατοίκησης επί τη βάσει των κανόνων ισχύος. Χωρίς να αποκλείονται από το παζλ οι ΗΠΑ και άλλες περιφερειακές δυνάμεις.

 

Εκ της φύσεώς τους οι σχέσεις Μόσχας-Άγκυρας έχουν αντίκτυπο και στο Κυπριακό. Ιστορικά, με τη Ρωσία είχαμε καλές και φιλικές σχέσεις, αλλά η Μόσχα είχε εξίσου καλές σχέσεις με την Τουρκία. Τη δεκαετία του ΄60 η Ρωσία υποστήριζε την Κυπριακή Δημοκρατία ώς το σημείο που ναυάγησε το σχέδιο Άτσεσον (δεν είναι της ώρας ο έλεγχος της ποιότητάς του) για να αποτρέψει τη ΝΑΤΟποίηση της Κύπρου και για να έρθει, στη συνέχεια, τον Φεβρουάριο του ΄65 να εγείρει ζήτημα διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας, γεγονός που εξόργισε ακόμη και την τότε ηγεσία του ΑΚΕΛ.

 

Διότι, την εποχή εκείνη η λύση της ομοσπονδίας, που σήμερα εμφανίζεται ως επανένωση, αφοριζόταν ως διχοτόμηση. Ανάλογη ήταν και η στάση της Μόσχας μετά την εισβολή του ΄74. Όταν οι ΗΠΑ επέβαλαν εμπάργκο στην Τουρκία, η πρώτη χώρα που έσπευσε να βοηθήσει στην Άγκυρα ήταν η τότε Σοβιετική Ένωση. Ακόμη και στο δάνειο με την κρίση επί διακυβέρνησης Χριστόφια, το επιτόκιο είναι 4,5% ενώ μετά επί Τρόικας 2,5%, εξού και η αναπροσαρμογή που είχε γίνει. Όπως και στο θέμα του φυσικού αερίου, η Ρωσία δεν ενεπλάκη, διότι τα συμφέροντά της ήταν μεγαλύτερα με την Τουρκία.

 

Και δεν γράφονται αυτά για να προβληθεί ο ισχυρισμός ότι η Ρωσία είναι εχθρική χώρα, αλλά για να σπάσουν οι μύθοι και να γίνει κατανοητό ότι ζούμε σε κόσμο σύγκλισης και απόκλισης συμφερόντων και συγκροτημένων στρατηγικών, και ότι προφανώς αποδέχεται και η ίδια η Μόσχα πως η γειτονιά μας είναι ζώνη επιρροής των ΗΠΑ, μέχρι νεωτέρας. Αλλά και κάτι άλλο: Το κομματικό κατεστημένο δεν μελετά ούτε αναλύει επί τη βάσει των κανόνων του ψυχρού ρεαλισμού τις εξελίξεις, αλλά επί τη βάσει ψευδαισθήσεων και κομματικών θέσεων, χωρίς βάθος, που αργά ή γρήγορα διαψεύδονται.

 

Άρα το ζητούμενο δεν είναι τι κάνει η Μόσχα για μας. Η Ρωσία είναι υπερδύναμη. Το ζητούμενο είναι εμείς πώς διαχειριζόμαστε τη σχέση μας με τη Μόσχα, σε συνδυασμό με την ΕΕ, την Τουρκία, τις ΗΠΑ και το Ισραήλ. Για να γίνουμε πιο κατανοητοί για το πώς λειτουργούν τα συμφέροντα στις διεθνείς σχέσεις και πώς μπορεί να αλλάξουν τα γεωπολιτικά δεδομένα:

 

Ενώ από τη μια η ΕΕ επιβάλλει κυρώσεις στη Ρωσία λόγω της προσάρτησης της Κριμαίας, από την άλλη η Γερμανία βάζει μπρος με τη Ρωσία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες και εταιρείες για την κατασκευή του «Βόρειου Αγωγού 2», που θα καθιστά τη Γερμανία ως τον γενικό διανομέα φυσικού αερίου στην ΕΕ, παρακάμπτοντας το Κίεβο και προκαλώντας κόστος στην Ουκρανία 2 δις τον χρόνο.

 

Εάν η ενεργειακή συμμαχία Γερμανίας-Ρωσίας εξελιχθεί σε στρατηγική και με δεδομένη την έξοδο της Βρετανίας από την ΕΕ, θα έχουμε ένα νέο γεωπολιτικό χάρτη, που θα ξεκινά από την Ευρώπη και θα καταλήγει στην Κίνα μέσω Ευρασίας και Τουρκίας, με τις ΗΠΑ να επεμβαίνουν δυναμικότερα στην Ευρώπη και αλλού, ειδικώς εάν εκλεγεί Πρόεδρος ο Ντόναλτ Τραμπ, ως δύναμη αποτροπής με το ΝΑΤΟ έναντι νέων απειλών και ειδικώς για την προστασία των χωρών της ανατολικής Ευρώπης.

 

Τουρκία-Ισραήλ και αγωγοί

 

Γεγονός Τρίτο: Η υπογραφή της συμφωνίας επαναπροσέγγισης Ισραήλ-Τουρκίας μετά από έξι χρόνια διακοπής διπλωματικών σχέσεων, λόγω της επιχείρησης στο «Μαβί Μαρμαρά» τον Μάιο του 2010, όπου έχασαν τη ζωή τους από τα πυρά των Ισραηλινών καταδρομών δέκα Τούρκοι ακτιβιστές, συνιστά μιαν αναμενόμενη εξέλιξη, αφού οι συνομιλίες διαρκούν εδώ και τέσσερα χρόνια. Η αλλαγή γεωπολιτικών δεδομένων και ισοζυγίων δυνάμεων καθορίζεται από τις στρατηγικές των εμπλεκομένων χωρών και τους κανόνες ισχύος, και όχι από μια συμφωνία επαναπροσέγγισης.

 

Στην υπόθεση «Μαβί Μαρμαρά» υπήρχε, κατά μία εκδοχή, εμπλοκή των Μυστικών Τουρκικών Υπηρεσιών, στο πλαίσιο της πολιτικής του Ταγίπ Ερντογάν να γίνει ο ηγέτης του Μουσουλμανικού και Αραβικού Κόσμου μέσω και του Παλαιστινιακού. Η τουρκική νηοπομπή ήθελε να σπάσει το εμπάργκο σε βάρος των Παλαιστινίων και να πάρει ανθρωπιστική βοήθεια, αλλά εμποδίστηκε βίαια από το πολεμικό ναυτικό του Ισραήλ. Ούτως ή άλλως οι σχέσεις των δυο χωρών δεν ήταν σε καλό δρόμο, λόγω της επεκτατικής πολιτικής της Τουρκίας.

 

Σήμερα η συμφωνία προβλέπει την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας από την Τουρκία προς τους Παλαιστινίους, μέσω όμως του ελέγχου των ισραηλινών Αρχών και του λιμανιού Άστοντ, αποκατάσταση διπλωματικών αντιπροσωπιών, έργα υποδομής στις παλαιστινιακές περιοχές και δημιουργία ταμείου αποζημίωσης 20 εκ. δολαρίων στους συγγενείς των θυμάτων.

 

Το Ισραήλ ζήτησε από την Τουρκία να μεσολαβήσει, ώστε η Χαμάς να τερματίσει τις επιθέσεις σε βάρος του. Συνεχίζεται, όμως ο διά θαλάσσης αποκλεισμός σε βάρος των Παλαιστινίων. Αληθές είναι ότι πιέσεις για τη συμφωνία δεν έγιναν μόνο από τις ΗΠΑ, που ήθελε δυο κλασικούς συμμάχους της να βελτιώσουν τις σχέσεις τους, αλλά και από τους εβραίους της Τουρκίας, για οικονομικούς και εμπορικούς σκοπούς. Παρά την κρίση, οι εμπορικές συναλλαγές μεταξύ των δυο χωρών ήταν σε καλά επίπεδα.

 

Ο όγκος συναλλαγών το 2014 ήταν 5 δισ. δολάρια, από 3,8 δισ. δολάρια το 2008. Κάποιος δικαίως θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι η συμφωνία επηρεάζει και τα ενεργειακά ζητήματα και τους αγωγούς από Κύπρο-Τουρκία και από Ισραήλ-Τουρκία. Ειδικώς ο δεύτερος, είτε θα πρέπει να περάσει μέσα από την ΑΟΖ της Κύπρου ή του Λιβάνου, αναλόγως του πλάνου, οπότε χωρίς λύση του Κυπριακού και χωρίς καθορισμό της ΑΟΖ Ισραήλ-Λιβάνου μια τέτοια εξέλιξη είναι απομακρυσμένη.

 

Εκτός αν βρεθεί μια άλλη τρίτη φόρμουλα. Ταυτοχρόνως, το πρόβλημα στις σχέσεις Τουρκίας-Ισραήλ όπως και Τουρκίας-Ρωσίας είναι η αυτοκρατορική πολιτική του βαθέος κράτους της Άγκυρας, οπότε χωρίς την αλλαγή αυτής της τουρκικής στρατηγικής ηγεμονικής προσέγγισης η βελτίωση σχέσεων μπορεί να φτάσει μόνο μέχρι ενός σημείου.

 

Και αυτό διότι τόσο το Ισραήλ όσο και η Ρωσία ενεργούν στρατηγικά και με βάση γεωπολιτικούς όρους, που δεν εμπεριέχουν μόνο τη μεταβλητή της οικονομίας, εάν δηλαδή είναι πιο φτηνός ή πιο ακριβός ένας αγωγός, αλλά ποιες είναι οι επιπτώσεις από τους ελέγχους των αγωγών και οι εξαρτήσεις στη λογική του παιγνίου της ισχύος. Η Κύπρος, πάντως, παραμένει η μόνη έξοδος για το Ισραήλ λόγω έλλειψης στρατηγικού βάθους, χωρίς μάλιστα να αποτελεί μορφή οποιασδήποτε απειλής, όπως ανά πάσα στιγμή μπορεί να συμβεί με την Τουρκία.

 

Οι αποζημιώσεις

 

Βεβαίως για το κομματικό κατεστημένο της Κύπρο τα ανωτέρω είναι ψιλά νοήματα. Απλό παράδειγμα. Για δέκα νεκρούς του «Μαβί Μαρμαρά» οι Τούρκοι θέλουν 20 εκατομμύρια δολάρια, για να αποσύρουν τις κατηγορίες σε βάρος του Ισραήλ, ενώ στη δική μας περίπτωση ο Υπουργός Εξωτερικών Ι. Κασουλίδης, καθώς και άλλοι, τάζουν στην Τουρκία να πληρώσουμε τις ζημιές της λύσης, δηλαδή της κατοχής, από το φυσικό αέριο. Και μη χειρότερα...