Ο Αριστοτέλης έλεγε «οι νέοι είναι ασταθείς, και γρήγορα βαριούνται ό,τι επιθυμούν. Είναι ευέξαπτοι(...) και ακολουθούν το ένστικτό τους. Κυριαρχούνται από τα πάθη τους και σε όλα είναι υπερβολικοί, υπερβολικά αγαπούν και μισούν».

«Πρέπει να τα καταφέρεις! Πρέπει να πετύχεις στη ζωή σου!». «Πρέπει, πρέπει, πρέπει!». Οι σύγχρονοι μαθητές ξυπνούν από νωρίς για να προλάβουν το χτύπημα του κουδουνιού του σχολείου. Αισθάνονται πραγματικά πτώμα επειδή το βράδυ ξαγρύπνησαν διαβάζοντας. Και, όμως, δεν κατάφεραν να γράψουν στο διαγώνισμα. Δεν μπόρεσαν να συγκεντρωθούν, να θυμηθούν, να πάρουν έναν καλό βαθμό. Άλλοι έγραψαν πολύ καλά, αλλά δεν ήταν αρκετό για τους γονείς τους. «Γιατί δεν έγραψες 19 και 20;», είναι η απάντηση των γονιών. Τελειώνουν τα μαθήματα στο σχολείο, και τρέχουν να καλύψουν την ύλη των φροντιστηρίων μέχρι αργά το βράδυ. Πού να χωρέσουν οι ώρες και οι μέρες. Ένα Σαββατοκύριακο τι να σου κάνει. Έχουν τους γονείς τους, που τους βομβαρδίζουν κάθε μέρα με το ίδιο τροπάρι. «Πρέπει να διαβάζεις, να πάρεις καλούς βαθμούς, να πας στο πανεπιστήμιο, να βρεις καλή δουλειά. Να γίνεις κάτι στην κοινωνία. Δεν επιτρέπονται οι μετριότητες και κάτω».
Έχουν τους γονείς τους, που τους μιλούν καθημερινά για τις επιτυχίες της κόρης του γείτονα, του γιου του φίλου, του συγγενή του γνωστού.

«Εμείς ξοδεύουμε τόσα για σένα κι εσύ δεν συγκεντρώνεσαι…». «Και τι θα πει η κοινωνία, η γειτονιά, οι φίλοι και οι συγγενείς εάν δεν καταφέρεις να μπεις πανεπιστήμιο, εάν δεν πας στην Αγγλία και στην Αμερική. Τι θα κάμουμε εάν δεν πάρεις καλή θέση σε ελληνικό πανεπιστήμιο και μείνεις στην Κύπρο;».

Είναι 16, 17 και 18 χρονών. Η ζωή ξεδιπλώνεται μπροστά τους. Όνειρα, όμορφα όνειρα, ωραίες στιγμές, ονειρικές εμπειρίες πλασμένες στη φαντασία ενός εφήβου, που θέλει να κάνει τα μεγάλα του όνειρα πραγματικότητα. Και όμως. Αισθάνεται δυστυχισμένος, γεμάτος θλίψη, νιώθει μια μόνιμη κούραση και στεναχώρια, απέραντη μοναξιά. Συνέχεια μεμψιμοιρεί. Για τους καθηγητές, τους γονείς, ακόμη και τους φίλους του.

Το μαραμένο μπουμπούκι
Το μπουμπούκι που ανοίγει, είναι μαραμένο. Πολλοί μιλούν για τα συμπτώματα της εφηβείας -αυτά έχει η εφηβεία, δεν θυμάσαι τα δικά σου;- άλλοι πάλι αρχίζουν να ψάχνουν το θέμα, όταν η κατάσταση φθάσει στο απροχώρητο, να ερωτούν, ακούνε τόσα και τόσα στις μέρες μας… Μέσα στη ρουτίνα της καθημερινότητας και της πολυάσχολης ζωής τους τι είναι κι αυτό πάλι; Μόνο στο άκουσμα της λέξης κατάθλιψη παγώνουν. Διερωτώνται γιατί; Kαι, όμως, η εφηβική κατάθλιψη είναι μια πραγματικότητα. Μια πικρή και βασανιστική πραγματικότητα, που απασχολεί όλο και περισσότερα τα κυπριακά σπίτια και οδηγεί απελπισμένους μαθητές στα γραφεία των ψυχιάτρων, των ψυχολόγων ακόμη και σε αυτοκτονία.
Πολλοί έφηβοι περνούν ατέλειωτες ώρες απομονωμένοι, βαριεστημένοι και αδιάφοροι για την καθημερινότητά τους. Όταν αποφασίσουν να ανοιχθούν σε κάποιον, διακατέχονται από ενοχές, ντροπή, απογοήτευση ή άλλοτε από πάθος, ακόμη και μεγαλομανία.

Γκρινιάζουν συνεχώς, όλα τους φταίνε, δημιουργούνται προβλήματα στις διαπροσωπικές τους σχέσεις, στην οικογένεια και στο σχολείο. Περιορίζουν τις δραστηριότητες που τους ευχαριστούν. Είναι μόνιμα κουρασμένοι, δείχνουν αδιαφορία και βαριεστημάρα. Παρουσιάζουν χαμηλή αυτοεκτίμηση και σχολιάζουν ανεπαρκώς τον εαυτό τους, λέγοντας: «Είμαι ηλίθιος, χαζός, βλάκας».

Οι σχολικές επιδόσεις τους είναι μειωμένες. Τα αγόρια παρουσιάζουν τάσεις επιθετικότητας. Τα κορίτσια συχνότερα εμφανίζουν συμπτώματα διαταραχής της σεξουαλικής συμπεριφοράς τους.

Μια οδυνηρή πραγματικότητα
Το πρόβλημα της εφηβικής κατάθλιψης είναι μια οδυνηρή πραγματικότητα, που αρχίζει δειλά-δειλά, αλλά συχνότερα να απασχολεί και την κυπριακή κοινωνία. Στην Ελλάδα το πρόβλημα είναι πιο διαδεδομένο και καταγράφεται σε δυο πρόσφατες μελέτες του Πανεπιστημίου Αθηνών, που δημοσιεύτηκαν τον περασμένο μήνα στην εφημερίδα «Το Βήμα». Η πρώτη μελέτη αποκαλύπτει ότι στην Ελλάδα ένας στους τέσσερις εφήβους που συμμετείχαν στην έρευνα παρουσίαζε συμπτώματα κατάθλιψης, τα οποία μπορεί να είναι εν δυνάμει επικίνδυνα για το μέλλον τους. Η δεύτερη πάλι μελέτη δείχνει ότι οι απόπειρες αυτοκτονίας στους εφήβους έχουν διπλασιαστεί μέσα σε μία εικοσαετία.

Πίεση, στρες, στείρο εκπαιδευτικό σύστημα, ελπίδες για σπουδές και επαγγελματική αποκατάσταση, γονείς στα πρόθυρα νευρικής και οικονομικής κρίσης, περίγυρος έτοιμος να κριτικάρει. Σύμφωνα με τη μελέτη που δημοσιεύθηκε στον δικτυακό τόπο του επιστημονικού εντύπου «Community Μental Ηealth Journal» στις 7 Φεβρουαρίου 2010 και αργότερα στο «Βήμα» και με επικεφαλής την Επίκουρη Καθηγήτρια Παιδοψυχιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Ελένη Λαζαράτου (στη μελέτη συμμετείχαν και οι κ.κ. Δ. Δικαίος, Δ. Αναγνωστόπουλος και ο ομότιμος καθηγητής κ. Κ. Σολδάτος), ένα ποσοστό 26,2% των εφήβων παρουσιάζουν καταθλιπτική συμπτωματολογία.

Η μελέτη διεξήχθη ανάμεσα σε 713 μαθητές (396 κορίτσια και 317 αγόρια), ηλικίας 15 μέχρι 18 ετών, που φοιτούσαν σε τρία Λύκεια της Αθήνας (δύο Γενικά Λύκεια και ένα Τεχνικό), σύμφωνα με ειδική επιστημονική κλίμακα καταγραφής της κατάθλιψης. Τα καταθλιπτικά συμπτώματα αποτελούν διαταραχή του συναισθήματος και εκφράζονται μεταξύ άλλων με λύπη, κακοκεφιά, μειωμένη όρεξη, μειωμένο ύπνο, δυσκολία στη συγκέντρωση και συνεχή κούραση.

Κορίτσι, μέτρια μαθήτρια
Συμπτώματα κατάθλιψης παρουσίασαν το 33,7% των κοριτσιών και το 16,1% των αγοριών που μελετήθηκαν. Ποιος είναι ο έφηβος με τα καταθλιπτικά συμπτώματα; Σύμφωνα με τα ευρήματα της μελέτης, είναι ένα κορίτσι που δεν έχει πολύ καλές επιδόσεις στα μαθήματα. Οι ερευνητές σημειώνουν ότι, με δεδομένη την εύθραυστη περίοδο της εφηβείας που πολλές φορές συνδέεται με εμφάνιση καταθλιπτικών συμπτωμάτων, δεν μπορούμε να πούμε πως όλοι αυτοί οι έφηβοι αντιμετωπίζουν σοβαρό παθολογικό πρόβλημα. Σύμφωνα με την επικεφαλής της έρευνας, κ. Λαζαράτου, «δεν μπορεί, ωστόσο, να παραβλεφθεί το γεγονός ότι μελέτες έχουν δείξει ότι η καταθλιπτική συμπτωματολογία στην εφηβεία συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης διαγνωσμένης κατάθλιψης, άλλων μορφών ψυχοπαθολογίας και κίνδυνο αυτοκτονίας αργότερα στη ζωή».

Η απότομη αλλαγή της διάθεσης είναι γνωστό χαρακτηριστικό της εφηβείας, αλλά οι περισσότεροι έφηβοι παρουσιάζουν συχνά σταθερό καταθλιπτικό συναίσθημα. Αυτή η κατάσταση δημιουργεί ερωτηματικά. Είναι η κατάθλιψη μια φυσιολογική εκδήλωση της εφηβείας ή εντάσσεται στο πλαίσιο του παθολογικού και αποτελεί ψυχιατρική διαταραχή; Σύμφωνα με τον Καθηγητή Ευστράτιο Παπάνη, Επίκουρο Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, «η καταθλιπτική συμπτωματολογία εκφράζεται κυρίως με σωματικά συμπτώματα (κοιλιακά άλγη, κεφαλαλγίες, ανορεξία, αϋπνία) και διαταραχές της συμπεριφοράς (ευερεθιστότητα, επιθετικότητα, απώλεια ενδιαφέροντος, απόσυρση). Θεωρείται μια μακρόχρονη διαταραχή, με σαφή γενετική επιβάρυνση, που προκαλεί σοβαρά προβλήματα στη λειτουργικότητα των παιδιών». Για παράδειγμα, η συχνότητα της κατάθλιψης στα παιδιά κυμαίνεται από 0,4% - 2,5% για παιδιά κάτω τον 12 ετών.

Ωστόσο, τα ποσοστά αυτά ανέρχονται στο 10%-13% κατά την εφηβεία. Ένα ποσοστό 5% των εφήβων παρουσιάζουν σοβαρή κατάθλιψη (Angold et al. 1998). Στην όψιμη εφηβεία η συχνότητα κυμαίνεται από 10% μέχρι 20%. Το 0,6% - 1,7% των παιδιών και 1,6% - 8% των εφήβων πάσχουν από δυσθυμία. Στα παιδιά, η μείζων καταθλιπτική διαταραχή εκδηλώνεται σε περίπου ίδια αναλογία σε αγόρια και κορίτσια, σε αντίθεση με τους εφήβους και τους ενήλικες, ηλικίες στις οποίες υπερτερούν οι γυναίκες. Η διαφορά αποδίδεται σε διαφορετικές αιτίες, όπως είναι οι αλλαγές στο επίπεδο των ορμονών, που προδιαθέτουν ιδιαίτερη ευαισθησία.

Συναισθηματικό κενό
ΣΕ ΑΛΛΗ έρευνα του Πανεπιστημίου Αιγαίου (Παπάνης, 2006) σε άτομα εφηβικής και μετεφηβικής ηλικίας αποτυπώθηκαν τα ποσοστά των νέων που αισθάνονται συναισθηματικό κενό ή κατάθλιψη. Το ποσοστό των αγοριών που βιώνουν συναισθηματικό κενό και κατάθλιψη «συχνά ή διαρκώς» είναι 9,9%, ενώ των κοριτσιών προσεγγίζει το 24,7%. Η συνύπαρξη με άλλες διαταραχές είναι πολύ υψηλή (40%-70%). Τα περισσότερα παιδιά και οι έφηβοι παρουσιάζουν ταυτόχρονα και κάποιαν άλλη ψυχιατρική διαταραχή. Συχνές είναι οι διαταραχές διαγωγής, σε ποσοστό 30% - 80% περίπου και οι αγχώδεις διαταραχές, με κυρίαρχο το άγχος αποχωρισμού, το ποσοστό των οποίων ανέρχεται σε 34%. Μεγάλη συνοσηρότητα παρουσιάζει επίσης η κατάθλιψη με τις μαθησιακές διαταραχές (60% - 80%).

Οι ρόλοι και η εμφάνιση
ΟΙ ΕΦΗΒΟΙ εγκαθιδρύουν τις αντιλήψεις για τον εαυτό τους μέσα από την ανάληψη ρόλων (π.χ. Είμαι παιδί, μαθητής, καλή κόρη, αδελφός κ.ά.). Η εξωτερική εμφάνιση είναι ο τομέας που θα υποστεί τις πιο μεγάλες αλλαγές. Ο τρόπος που θα βιώσουν τις αλλαγές αυτές καθορίζει και το βαθμό και την ποιότητα της αυτοεκτίμησής τους. Σημαντικός γι' αυτούς είναι ο τρόπος με τον οποίο βιώνουν τις αλλαγές στο σώμα τους, αλλά και πώς αντιλαμβάνονται ότι οι άλλοι αποδέχονται αυτές τις αλλαγές.


Η συμπεριφορά των εφήβων με χαμηλή αυτοεκτίμηση
ΟΙ ΕΦΗΒΟΙ με χαμηλή αυτοεκτίμηση ενδιαφέρονται περισσότερο να διατηρήσουν τη δική τους αίσθηση αυτοσεβασμού, παρά να προσπαθήσουν για να πετύχουν. Παρουσιάζουν πολύ συχνά αμυντικές συμπεριφορές σε μια προσπάθειά τους να αποτρέψουν τους άλλους να αντιληφθούν πόσο ανεπαρκείς και ανασφαλείς είναι.
Γι’ αυτό και εκδηλώνουν:
α) Επανάσταση, αντίδραση, άμυνα ή εκδίκηση.
β) Καχυποψία, πείραγμα και υποτίμηση των άλλων.
γ) Ανευθυνότητα.
δ) Εκφοβισμό και απειλή.
ε) Απόσυρση, ντροπαλότητα, ονειροπόληση, θλίψη, έλλειψη διεκδικητικότητας.
στ) Φυγή, αποφυγή, εξάρτηση, σκασιαρχείο, βραδύτητα.
Τις περισσότερες φορές οι έφηβοι με χαμηλή αυτοεκτίμηση:
Πρώτο: Θεωρούν ότι δεν αξίζουν της προσοχής και της φροντίδας των άλλων. Όταν μάλιστα τη δέχονται, είναι πολύ καχύποπτοι.
Δεύτερο: Επαναπαύονται ακόμη και στις περιπτώσεις που οι καταστάσεις της ζωής τους είναι προβληματικές. Επιλέγουν να διαιωνίζουν ένα πρόβλημα, παρά να προχωρήσουν σε αλλαγές.
Τρίτο: Φοβούνται την απόρριψη. Όταν εμπλακούν σε συναισθηματικές σχέσεις, γίνονται υπερβολικά ζηλόφθονες, εξαρτημένοι από το φόβο ότι θα χάσουν την αγάπη. Αυτή η συμπεριφορά τους οδηγεί τους υπόλοιπους να τους εγκαταλείπουν.
Τέταρτο: Δεν είναι διεκδικητικοί. Δεν αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες, δεν εμπλέκονται σε συγκρούσεις και δεν υπερασπίζονται τις απόψεις τους.
Πέμπτο: Επιζητούν την επιδοκιμασία των άλλων και εάν δεν την έχουν, πέφτει η διάθεσή τους.
Έκτο: Δεν είναι σε θέση να επιλύσουν προβλήματα κοινωνικού περιεχομένου.
Έβδομο: Δεν απολαμβάνουν τα μικρά πράγματα της ζωής.
Όγδοο: Δεν αξιολογούν ορθά τις δυνατότητές τους και αισθάνονται αμηχανία, όταν οι άλλοι τους επαινούν.
Ένατο: Γίνονται επιθετικοί, όταν απειληθούν.
Δέκατο: Είναι εξαρτημένοι από την οικογένειά τους και διατηρούν τη σχέση αυτή και μετά την ενηλικίωση.
Ενδέκατο: Εκδηλώνουν νευρωτικές συμπεριφορές, όπως στροφή προς τον αλκοολισμό, τη χαρτοπαιξία, τα ναρκωτικά, τον υπερκαταναλωτισμό.

Η παροχή στήριξης από το κράτος
ΟΙ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Εφήβων στη Λευκωσία ιδρύθηκαν το 1990. Παρέχουν υπηρεσίες σε παιδιά και εφήβους μέχρι 17 ετών με διάφορες ψυχοσυναισθηματικές και ψυχοκοινωνικές δυσκολίες και συμβουλευτική στήριξη σε θέματα γονεϊκότητας προς τους γονείς. Σε συνεργασία με άλλες υπηρεσίες προσφέρουν προγράμματα προαγωγής, πρόληψης και εκπαίδευσης σε θέματα Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Εφήβων. Παραπέμπονται παιδιά και έφηβοι με τα πιο κάτω προβλήματα:
• Συναισθηματικές δυσκολίες (κατάθλιψη, άγχος, φοβίες).
• Ψυχωτικές διαταραχές.
• Δυσκολίες συμπεριφοράς (διαταρακτική συμπεριφορά, παραβατική συμπεριφορά, δυσκολία αποδοχής και προσαρμογής στο σχολικό πλαίσιο).
• Σύνδρομο ελλειμματικής προσοχής με ή χωρίς υπερκινητικότητα.
• Διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές (αυτισμός, σύνδρομο Aspenger κτλ.).
• Νοητική υστέρηση συνοδευόμενη από ψυχικές διαταραχές.
• Ψυχοσωματικές διαταραχές κ.ά.
* Κέντρο πρόληψης και ψυχοκοινωνικής παρέμβασης σε παιδιά και εφήβους Β:
• Στο Νοσοκομείο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ΙΙΙ και Βερινίκης 16
* Κέντρο πρόληψης και ψυχοκοινωνικής παρέμβασης σε παιδιά και εφήβους Α:
* (Κέντρο Υγείας Αγλαντζιάς).
Υπηρεσία Διασυνδετικής-Συμβουλευτικής παιδοψυχιατρικής:
Νοσοκομείο «Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ΙΙΙ» - Λευκωσία

Στη Πάφο
To Κέντρο Συμβουλευτικής και Ψυχολογικής Στήριξης (ΚΕ.ΣΥ.ΨΥ.Σ.) στην Πάφο είναι ένα συνεταιριστικό πρόγραμμα των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας (Υπουργείο Υγείας) και του Ομίλου Προαγωγής Ψυχικής Υγείας Πάφου με τη στήριξη του τμήματος Κοινωνικής Ευημερίας και του Δήμου Πάφου. Είναι μια νέα κοινοτική δομή, ένα σπίτι στην κοινότητα της Πάφου, που δημιουργήθηκε στα πλαίσια της συνεχούς μεταρρύθμισης της Ψυχικής Υγείας των Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας και λειτούργησε στις αρχές Απριλίου 2005. Ο στόχος του ΚΕ.ΣΥ.ΨΥ.Σ. Πάφου είναι να διευκολύνει περαιτέρω την πρόσβαση στη θεραπεία και να καταστήσει αποτελεσματικότερη την πρόληψη. Έχει ως κύριο στόχο να καλύψει τους τέσσερις βασικούς άξονες παρέμβασης:
1. Την πρόληψη στην ψυχική υγεία κυρίως σε νεαρά άτομα ηλικίας 13 -25 ετών.
2. Τη στήριξη του ίδιου του ατόμου που αντιμετωπίζει ψυχικές δυσκολίες ή/ και της οικογένειας και του περιβάλλοντός του.
3. Στηριζόμενοι στην αξιολόγηση και στις δυνατότητες του ίδιου του ατόμου με ψυχικές δυσκολίες, προωθείται η ένταξη/επανένταξή του στον κοινωνικό του χώρο ή/ και στο χώρο της φροντίδας και περίθαλψης.
4. Την ένταξη ή/και επανένταξη ενός ατόμου με ψυχικές δυσκολίες.